Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2009, Blaðsíða 20

20 – Sjómannablaðið Víkingur
Í greininni „Prince Philip tekinn“, sem
birtist í síðasta Víkingi 2. tbl. 2009,
lofaði ég að segja frá áframhaldi þess
máls, enda um ýmislegt sérstakt. Á
þessum tíma var stafræna (digital)
tæknin að gægjast upp á yfi rborðið,
þökk sé m.a. brjáluðu geimferðakapp-
hlaupi stórveldanna sem byggðist á að
leiðsögu- og stýritæki væru hraðvirk,
laufl étt og tækju „ekkert pláss“.
Kennedy Bandaríkjaforseti hafði sett
það markmið að senda menn til tungls-
ins fyrir lok áratugarins en þrem dög-
um eftir að við tókum Prince Philip
(1964) skutu Rússar 3 mönnum á
braut um jörðu. Fengu „kanarnir hland
fyrir hjartað“ af ótta við að vera að tapa
því kapphlaupi. Þróun rafeindatækn-
innnar í leiðsögu- og stýritækni skipa
og fl ugvéla, var einnig mjög hröð þótt
sú bylting sem stafræna tæknin hefur
leitt til nú væri ekki komin fram.
Ástæðan fyrir því að ég get þessa í for-
mála er að með útfærslu landhelginnar í
12 sjóm. varð radarinn eitt mikilvæg-
asta staðsetningartækið við togaratökur
þess tíma þar sem „átakasvæðið“ var
komið fjær landi, auk þess sem radar-
inn gaf möguleika á að staðsetja skip í
náttmyrkri og slæmu skyggni. Sext-
antinn, mið og miðanir í björtu og góðu
skyggni voru að missa gildi sitt þar sem
bunga jarðar skyggði á sýn til þekktra
mælipunkta í landi, vegna aukinnar
fjarlægðar. Stutt var í að
Loran C kæmi á almennan markað og
þótt við hefðum Loran A var hann ekki
talinn nógu nákvæmur. Þessi togarataka
markaði því þau sérstöku spor að í rétt-
arhöldunum sem fylgdu var vörnin
byggð á að véfengja annars vegar
mögulega sjónarlengd og hins vegar
næmni og áreiðanleika radars og gyro-
kompáss, sem staðsetningarnar
byggðust á.
Málsvörnin
Við lögðum Prince Philip utan á Óð-
inn þar sem hann var lagstur við haf-
skipabryggjuna á Ísafirði um kl. 05:00,
morguninn 6. október 1964. Það var
logn inni á Skutulsfirðinum þennan
morgun, þótt hann væri orðinn hvass
úti á Djúpinu, og ljósin í bænum spegl-
uðust í haffletinum inni á Pollinum.
Lögreglumaður kom um borð í
Prince Philip og tók við varðstöðu um
borð, en við fórum yfir í Óðinn þar
sem mín beið vinna í lokafrágangi
skýrslunnar með félögum mínum. Að
því loknu kom kærkomin hvíld fram að
hádegi.
Skipherra Óðins lagði kæruna fram í
sakadómi Ísafjarðar upp úr hádegi þenn-
an dag og gaf við það tækifæri skýrslu
fyrir dómnum. Frá Reykjavík voru mætt-
ir verjandi togaraskipstjórans og fulltrúi
ríkissaksóknara, en þetta var í fyrsta
skiptið sem ríkissaksóknari sendi fulltrúa
sinn til að sækja mál gegn breskum tog-
araskipstjóra. Dómur sem féll nokkrum
dögum áður í hæstarétti (30. sept. 1964),
vegna togaratöku fyrr á árinu, gaf tóninn
um auknar kröfur um sönnunarbyrði og
„protokolla“ í framkvæmd mælinga og
aðfara að meintum lögbrjótum á mörk-
um alþjóðlegs hafsvæðis og lögsögu
strandríkja.
Verjandinn krafðist strax frávísunar á
eftirfarandi forsendum: Í fyrsta lagi að
skipstjórinn, William Rawcliffe, átti ekki
möguleika á að sjá stöðvunarmerkið frá
okkur, í öðru lagi að skekkja í fjarlægð-
armælingu radarsins gæti hafa verið
meiri en 5% skekkjumörkin sem fram-
leiðandi gaf upp, þar sem fjarlægðar-
nákvæmnin hafi ekki verið athuguð fyrir
hverja mælingu (fjarlægðarmælirinn var
athugaður fyrr um kvöldið og reyndist
réttur) og í þriðja lagi að Sperry gýró-
áttavitinn hefði getað verið með meiri
skekkju en sú 1.5° sem framleiðandi gaf
upp sem eðlileg skekkjumörk.
Einnig véfengdi verjandi að við
hefðum getað séð togljós á togaranum
þegar 7 sml. voru milli skipanna. Til
þess að sannreyna að stöðvunarmerkið
gæti hafa sést um borð í Prince Philip
mældum við, frá yfirborði sjávar, annars
vegar augnhæð manns með morslampa
um borð í Óðni og hins vegar augnhæð
skipstjórans Williams Rawcliffe um borð
í togara sínum. Einnig mældum við hæð
efra mastursljóss Óðins og hæðina á
togljósi togarans. Hæð morslampans var
7.6 m. sem gefur hafsbrúnina í 5.9 sml.
fjarlægð og augnhæð skipstjóra Prince
Philip var 5.3 m. sem gefur hafsbrún
hans í 4.8 sml fjarlægð. Því átti skipstjóri
Prince Philip fræðilega að geta séð
stöðvunarmerkið í 10.7 sml., en við
höfðum byrjað að gefa stöðvunarmerkið
í 8.5 sml. fjarlægð frá togaranum. Einnig
kom í ljós að hæð togljóssins á togaran-
um var 14 m. sem gefur hafsbrúnarfjar-
lægð 7.9 sml og augnhæð okkar í Óðni
7.6 m. með hafsbrúnarfjarlægð 5.9 sml.
þannig að togljósið gátum við fræðilega
séð í 13.9 sml., en samkvæmt skýrslunni
sáum við það þegar 7 sml. voru í togar-
Guðjón Petersen
Mummi týnist og tækin innsigluð
Við landganginn. Sigmar háseti og Andrés Jónsson yfirvélstjóri. Myndin er tekin 1964. Mynd: Helgi Hall-
varðsson