Fréttablaðið - 26.08.2022, Síða 22

Ríki heims keppast
við að vera með
sem hagfelldast hagkerfi
til að lokka til sín sprota-
fyrirtæki. Ísland má ekki
vera eftirbátur annarra
landa í þeim efnum.
Verkefnið okkar
snýst um að rann-
saka áhrif sýklalyfja af
þessum flokki makról-
íða á frumusérhæfingu
húðþekjufruma.
Lyf eru gríðarlega mikilvæg
við að takast á við sjúkdóma
og þau veita í sumum til-
vikum varanlega lausn frá
þeim. Fyrir kemur að auka-
verkun af lyfi reynist mjög
gagnleg gegn allt öðrum
vandamálum eða sjúkdóm-
um en lyfið var upprunalega
þróað fyrir.
Aukaverkanir af svona toga eru
einmitt til rannsóknar þessa dag-
ana í sérstöku nýsköpunarverkefni
hjá Lífvísindasetri Háskóla Íslands,
en ætlunin er að létta fólki með
húðsjúkdóma lífið.
Lífvísindasetrið er formlegur
samstarfsvettvangur rannsókna-
hópa í sameinda- og lífvísindum.
Rannsóknin miðar að því að
skoða hvernig og hvort breiðvirka
sýklalyfið azitrómýcín geti hjálpað
mörgum þeim sem glíma við alvar-
lega húðsjúkóma.
Margir kannast við sýklalyfið
azitrómýcín sem selt er í lyfjaversl-
unum eftir ávísun frá lækni, en þau
tilheyra flokki lyfja sem kölluð
eru makrólíðar. Azitrómýcín kom
fyrst á markað skömmu fyrir 1990
og þótti þá marka nokkur tímamót
en lyfið hindrar vöxt baktería með
því að stöðva próteinframleiðslu
þeirra.
„Verkefnið okkar snýst um
að rannsaka áhrif sýklalyfja af
þessum flokki makrólíða á frumu-
sérhæfingu húðþekjufruma. Þótt
húðsjúkdómar séu sjaldan ban-
vænir eru þeir mikil byrði öllum
þeim sem af þeim þjást og sömu-
leiðis á heilbrigðiskerfið. Hátt hlut-
fall húðsjúkdóma sýnir veikingu í
þekjuvefnum sem undirliggjandi
orsök.“
Þetta segir Þórarinn Guðjóns-
son, prófessor og forseti Lækna-
deildar, sem leiðir rannsókna-
verkefnið. Hann segir að sýnt hafi
verið fram á að makrólíðar, og
þá sérstaklega lyfið azitrómýcín,
hafi þekjustyrkjandi og bólgu-
hamlandi áhrif á vefi.
„Við vinnum náið með íslenska
lyfjafyrirtækinu EpiEndo pharma-
ceuticals en fyrirtækið hefur þróað
lyfjaafleiður af azitrómýcín þar
sem búið er að fjarlægja sýkla-
drepandi áhrif þeirra.“
Það er sannarlega nýsköpunar-
flötur í þessu verkefni sem lýtur að
mjög áhugaverðum prófunum á
virkni nýrra lyfja. Ætlun Þórarins
og félaga er að rannsaka áhrif
þessara nýju efnasambanda sem
vísindamennirnir nefna dermó l-
íða á húðþekjufrumur í rækt.
„Við erum að byrja þessa rann-
sókn og erum að byggja upp
vefjaræktunarkerfi fyrir húð. Þess
vegna er of snemmt að segja til um
virkni þessar lyfja enn sem komið
er, en rannsóknunum er ætlað
að skapa vettvang fyrir þróun
dermólíða sem arðbærrar vöru til
notkunar gegn húðsjúkdómum.“
Miklar væntingar
Þórarinn hefur allan sinn rann-
sóknaferil haft mikinn áhuga á
þekjuvef í hinum ýmsum líffærum
og þeim sjúkdómum sem verða í
þekjunni. Áhugi hans hefur lengi
legið í stofnfrumum í þekjuvef og
hvernig þær byggja upp þekju-
vefi og viðhalda byggingu þeirra,
en jafnframt hefur Þórarinn lagt
kapp á að skilja hlutverk stofn-
fruma í þróun sjúkdóma á borð við
krabbamein og ýmsa aðra lang-
vinna sjúkdóma.
„Ég hef lengst af stundað rann-
sóknir í tengslum við brjósta-
krabbamein en einnig á sjúkdóm-
um í lungum. Það voru einmitt
rannsóknir í lungum sem tengdu
mig inn í rannsóknir á sýklalyfum.
Ég og samstarfsfélagar mínir
sýndum árið 2006 að azitrómýcín
styrkir lungnaþekjufrumur í rækt.
Síðan leiddi eitt af öðru og árið
2014 var EpiEndo pharmaceuticals
stofnað af Friðriki Rúnari Garðars-
syni lækni. EpiEndo smíðaði og
fékk einkaleyfi á lyfjaafleiðum af
azitrómýcíni þar sem búið var að
fjarlægja sýkladrepandi áhrifin.
Til að gera langa sögu stutta þá er
ein af þessum lyfjaafleiðum komin
í klínískar prófanir erlendis, gegn
langvinnri lungnateppu.“
Þórarinn segir að í ljósi þess
árangurs sem rannsóknahópur
hans hafði náð í samstarfi við Epi-
Endo með rannsóknir og prófanir
lyfja í lungum, þá hafi legið beinast
við að prófa sambærilegar lyfja-
afleiður á aðrar þekjufrumur. Í því
sambandi hafi húðþekjan þótt
tilvalin þar sem hún verði fyrir
miklu áreiti.
„Við höfum miklar væntingar
varðandi þessa rannsókn í ljósi
fyrri rannsókna okkar í lungum.“
Gríðarleg samfélagsleg áhrif
Þegar horft er til áhrifa þessarar
rannsóknar Lífvísindaseturs HÍ á
samfélagið, liggur fyrir að mark-
miðið er að þróa lyf og betri með-
ferðarúrræði gegn þungbærum
sjúkdómum. Verkefnið á þannig
beinlínis að stuðla að bættri lýð-
heilsu. Til viðbótar þessu er efling
rannsókna í heilbrigðisvísindum
og betri heilsa hluti af heimsmark-
miðum Sameinuðu þjóðanna sem
er mikilvægur hluti af heildarstefnu
Háskóla Íslands, HÍ26.
„Svona rannsókn er liður í að
efla velsæld þjóðar, efla lífsgæði og
ævilengd. Okkar þekking á frumu-
og vefjaræktunum og samstarf við
lyfjaþróunarfyrirtæki sýnir hvernig
samstarf háskóla og atvinnulífs
getur leitt til aukinar nýsköpunar.
Í þessu samstarfi hefur aðgengi að
innviðum Lífvísindaseturs Háskóla
Íslands verið algjört lykilatriði.“ n
Verður sýklalyf grunnur að nýju lyfi?
Þórarinn Guð-
jónsson, pró-
fessor og forseti
Læknadeildar,
leiðir rann-
sóknaverkefnið.
MYND/KRISTINN
INGVARSSON
Samtök sprotafyrirtækja eru
öflugustu samtök sprota á
Íslandi og mikilvæg hags-
munasamtök í nýsköpun.
„Til að byrja með er fyrirtæki
aðeins hugmynd og þess vegna er
orðið sproti svo fallegt; þetta er
fræ sem þarf að vökva svo það fái
vaxið.“
Þetta segir Nanna Elísa Jakobs-
dóttir, viðskiptastjóri á iðn-
aðar- og hugverkasviði Samtaka
iðnaðarins (SI). Undir hana heyra
fjórir starfsgreinahópar hjá SI, þar
á meðal Samtök sprotafyrirtækja
(SSP).
„Þegar Samtök sprotafyrir-
tækja voru stofnuð árið 2004 var
lítill stuðningur við frumkvöðla
og fyrirtæki á fyrstu stigum. Til-
gangur samtakanna hefur frá
upphafi verið að höfða til stjórn-
valda og almennings að tryggja
að hér sé umhverfi sem styður við
vöxt sprotafyrirtækja og vekja
athygli á því hversu mikilvægt sé
að sprotafyrirtæki geti vaxið og
dafnað hér á landi, og hvað þurfi
til svo það sé hægt. Í samtökunum
er mikil gróska og grasrótarstemn-
ing, og hópurinn samanstendur af
skemmtilegu og öflugu fólki því
það eru magnaðir einstaklingar
sem ákveða að stofna fyrirtæki,“
greinir Nanna Elísa frá.
Nýsköpunarlandið Ísland
Það er margt á verkefnalista Sam-
taka sprotafyrirtækja.
„Eitt stærsta hagsmunamálið
hefur verið skattfrádráttur vegna
rannsókna- og þróunarkostnaðar;
að sprotafyrirtæki fái endurgreidd-
an hluta af skatti sem þau greiða af
kostnaði sem fer í rannsóknir og
þróun. Það er grundvöllur nýsköp-
unar því fyrirtæki í nýsköpun hala
ekki inn tekjur fyrstu árin þegar
þau eru í þróun lausna sem fara á
markað síðar. Þá þurfa þau nauð-
synlega á stuðningi frá ríkinu að
halda, til að geta skapað og komið
hugmyndum sínum í framkvæmd,“
segir Nanna Elísa og heldur áfram:
„Við tölum um þennan skattfrá-
drátt sem fjárfestingu því það er jú
það sem þetta er; fjárfesting ríkisins
í störfum framtíðar, hagvexti og
lausnum sem koma til með að leysa
okkar stærstu áskoranir, lofts-
lags vána, öldrun þjóðar og fleira.
Almennt liggur bann EES við að ríki
styðji við fyrirtæki í rekstri, en veitt
er sérstök undanþága þegar um
nýsköpunarfyrirtæki er að ræða,
enda metur EES nýsköpun eitt af
grundvallaratriðum í uppbyggingu
samfélaga þegar kemur að störfum,
hagvexti og samfélagslegum áskor-
unum.“
Tímabundinn skattfrádráttur
til tveggja ára hefur þegar áunnist
fyrir sprotafyrirtæki, en Nanna
Elísa segir mestu skipta að hann
verði ótímabundinn.
„Annað skapar óvissu gagnvart
fjárfestum sem í auknum mæli
gera kröfu um að sprotafyrirtæki
séu staðsett í ríkjum með öflugt
stuðningsumhverfi. Við þurfum
því að geta sent út boð um að Ísland
ætli að vera nýsköpunarland og
festa það í sessi,“ segir Nanna.
Annað hagsmunamál SSP er
kortlagning á aðstöðu fyrir sprota-
fyrirtæki í líf- og djúptækni.
„Slík fyrirtæki þurfa vottaðar
rannsóknastofur og oft þróaðri
aðstöðu og aðgang að tólum og
tækjum. Fyrirtæki eins og Össur,
Marel og Controlant eru dæmi um
sprotafyrirtæki sem þróuðu tækja-
búnað og til þess þarf góða aðstöðu
sem mætir þörfum til þróunar og
prófana. Þess háttar aðstaða er af
skornum skammti hér á landi og
við köllum eftir að stjórnvöld komi
á fót aðstöðu og tækjabúnaði til að
mæta þessari þörf,“ segir Nanna
Elísa.
Heimurinn slæst um sprotana
Íslendingar standa framarlega
í nýsköpun og má nefna Marel,
Össur og CCP sem byrjuðu sem
sprotafyrirtæki en eru nú orðin
risavaxin alþjóðleg fyrirtæki.
„Það er til mikils að vinna að
styðja við íslensk sprotafyrir-
tæki og við erum með mörg mjög
spennandi fyrirtæki í dag, eins og
Alor með sjálf bærar rafhlöður,
Ankeri sem þróar hugbúnaðar-
lausnir til að tryggja orkunýtni
f lotans og GeoSilica sem vinnur
fæðubótarefni úr kísli. Sprota-
fyrirtæki eru jafnframt grunnur
að sívaxandi hugverkaiðnaði
Íslendinga, hann leggur til 16
prósent af útf lutningstekjum
þjóðarbúsins og þar gegna sprota-
fyrirtæki stóru hlutverki,“ segir
Nanna Elísa.
Flóra sprotafyrirtækja er
fjölbreytt í SSP og segir Nanna
mikilvægt að ólíkir aðilar komi að
borðinu til að deila hindrunum og
tækifærum.
„SSP eru langöflugustu samtök
sprota á Íslandi og mikilvæg hags-
munasamtök sem miðla áherslu-
atriðunum áfram. Hópurinn sækir
styrk sinn í fjölbreytileikann og
þess vegna reynum við að hvetja
fleiri og fleiri sprotafyrirtæki til að
ganga í félagsskapinn.“
Hún segir ríki heims í dag kepp-
ast við að vera með sem hagfelldast
hagkerfi til að lokka sprotafyrir-
tækin til sín.
„Allir vilja störf í sitt hagkerfi,
og þetta eru góð og skapandi störf
sem krefjast mikillar menntunar
við rannsóknir og þróun, og skapa
auðvitað tekjur fyrir þjóðarbúið.
Því leggjum við ríka áherslu á að
Ísland verði ekki eftirbátur ann-
arra landa í þeim efnum.“
Öll kyn fái aðgang að fjármagni
SI og SSP eiga í góðu samstarfi við
Tækniþróunarsjóð.
„Við höfum lagt okkar á vogar-
skálarnar til að ná fram auknum
fjármunum til styrkja úr sjóðnum,
sem og aukna skilvirkni í umsókn-
arferli og útdeilingu styrkja. Þá
höfum við lagt ríka áherslu á
kaup réttarkerfi svo sprotafyrirtæki
geti umbunað starfsfólki sínu með
kaupréttum,“ upplýsir Nanna Elísa.
Að undanförnu hafi jafnrétti í
fjármögnun fyrirtækja verið mikið
í umræðunni.
„Tölfræðin sýnir að konur og
kvenkynsleidd teymi fá ekki jafn
mikið fjármagn og karlkyns leidd
teymi. Við vinnum nú með hags-
munaaðilum til að leita ástæðu
þessa og til að vinna bót á þessu,
þegar við vitum hvert vandamálið
er. Til að nýsköpun á Íslandi nái
vaxtarmöguleikum sínum er áríð-
andi að öll kyn hafi jafn mikinn
aðgang að fjármagni.“ n
Sjá allt um Samtök sprotafyrir-
tækja á si.is
Fræ sem þarf að
vökva svo vaxi
Nanna Elísa hvetur sprotafyrirtæki til að ganga í samtökin. FRÉTTABLAÐIÐ/EYÞÓR
8 kynningarblað 26. ágúst 2022 FÖSTUDAGURNÝSKÖPUN