Fréttablaðið - 24.09.2022, Qupperneq 34

Útgefandi: Torg ehf Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Jón Þórisson Sölumaður auglýsinga: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652,
Vísindavaka Rannís snýr nú aftur
af fullum krafti eftir Covid, en
heimsfaraldurinn minnti okkur
eftirminnilega á mikilvægi vísinda
og rannsókna fyrir samfélagið.
Vísindavaka 2022 verður haldin
laugardaginn 1. október kl. 13.00-
18.00 í Laugardalshöll en auk þess
mun verða hellt upp á Vísinda-
kaffi og boðið til VísindaSlamms í
aðdraganda vökunnar.
Markmiðið með Vísinda-
vökunni er að færa vísindin nær
almenningi, gefa fólki kost á að
hitta og ræða við okkar fremsta
vísindafólk og vekja athygli á
mikilvægi rannsókna- og vís-
indastarfs í nútímasamfélagi. Á
Vísindavökunni verður það gert
á lifandi og skemmtilegan hátt á
stóru sýningarsvæði, þar sem hægt
er að kynnast rannsóknarstarfi á
öllum fræðasviðum, allt frá raun-
vísindum til hug- og félagsvísinda.
Rannís stendur fyrir Vísindavöku
á Íslandi, sem haldin er samtímis
í helstu borgum Evrópu árlega
undir heitinu European Researc-
hers' Night. Vísindavaka er styrkt
af Horizon Europe rannsókna- og
nýsköpunaráætlun Evrópusam-
bandsins.
Þátttakendur í Vísindavöku
koma víðs vegar að úr vísindasam-
félaginu á Íslandi og í ár höfum við
fengið frábært vísindafólk til liðs
við okkur. Stærstu þátttakend-
Vísindin skipta okkur öll máli
Ágúst Hjörtur
Ingþórsson,
forstöðumaður
Rannís
urnir eru háskólarnir í landinu,
með öllum sínum deildum og
fræðasviðum, en einnig öflugar
rannsóknastofnanir eins og Matís,
Veðurstofan, Landspítalinn
og Hafrannsóknastofnun, að
ógleymdum fyrirtækjum sem
stunda rannsóknir og nýsköpun,
t.d. Össur, Alvotech, Bláa Lónið og
fleiri. Við opnun Vísindavöku mun
ráðherra vísindamála, Áslaug Arna
Sigurbjörnsdóttir, veita viðurkenn-
ingu Rannís fyrir vísindamiðlun,
áður en Sprengju-Kata sprengir
Vísindavökuna í gang.
Á sýningarsvæðinu verður hægt
að prófa ýmis tæki og tól sem vís-
indafólk vinnur með í sínu daglega
starfi, og þar á meðal er risastór
radar á vegum Veðurstofunnar,
sem hefur það hlutverk að fylgjast
með Heklu gömlu. Svo er hægt að
prófa geimsjónauka, læra hvernig
tölvuleikir eru þróaðir, sjá hvernig
tónlist er samin með aðstoð gervi-
greindar, kynnast drónum og
geimbílum, fylgjast með hvernig
líffæri eru prentuð í þrívídd í
undirbúningi skurðaðgerða, læra
um rannsóknir í loftslagsmálum,
hitta lifandi maura og fræðast
um hvernig líftækni nýtist í heil-
brigðisvísindum.
Á Vísindavökunni í ár verða
ótalmörg tækifæri til að fikta
og prófa hvernig vísindi og
nýsköpun virka. Vísindasmiðja
Háskóla Íslands verður á svæðinu,
en þar geta börn og ungmenni,
jafnt sem fullorðnir, gleymt sér í
skemmtilegum tilraunum. Skema
og Háskólinn í Reykjavík bjóða
gestum að prófa tölvuleikjagerð,
Össur sýnir hvernig rafræn hné
virka og FabLab Reykjavík býður
upp á að sýsla með mýsli, sem er
afar forvitnilegt.
Í aðdraganda Vísindavöku verð-
ur hellt upp á Vísindakaffi, annars
vegar í Bókasamlaginu í Reykjavík
og hins vegar á sex stöðum víðs
vegar um landið. Vísindakaffi er
hugsað sem notaleg kvöldstund
á kaffihúsi, þar sem almenningi
gefst kostur að kynnast áhugaverð-
um viðfangsefnum vísindanna, en
þar segir vísindafólk frá rann-
sóknum sínum í afslöppuðu spjalli
og gestir fá tækifæri til að spyrja
það spjörunum úr. Í ár munum við
einnig vera með VísindaSlamm
í Stúdentakjallaranum, þar sem
ungt vísindafólk segir frá rann-
sóknum sínum á lifandi hátt.
Vísindavakan er frábært tæki-
færi til að hitta vísindafólk okkar
og kynnast viðfangsefnum þess
og eru allir þátttakendur boðnir
og búnir að spjalla og segja frá
uppgötvunum sínum og rann-
sóknum. Ekki spillir fyrir að hægt
er að snerta, fikta, prófa og jafnvel
smakka á ýmsu því sem í boði
verður. Fyrst og fremst mæli ég
með því að fólk taki alla fjölskyld-
una með á Vísindavöku, því þar
finna allir eitthvað við sitt hæfi,
börn, ungmenni og fullorðnir. Svo
vonum við að Vísindavakan verði
til þess að einhverjir krakkar og
ungmenni ákveði að hasla sér völl
í vísindum til góða fyrir íslenskt
samfélag í framtíðinni, hver veit? n
Sjá dagskrá Vísindavöku og Vís-
indakaffis á www.visindavaka.is
FabLab Reykjavík verður
með bás á Vísindavökunni
sem ber heitið Sýslað með
mýsli. Gestir geta prófað að
búa til nýsköpunarlausnir úr
þessu undraefni úr sveppa-
ríkinu sem má nota til að
búa til eins konar náttúru-
legt frauðplast.
FabLab Reykjavík er stafræn smiðja
sem opin er almenningi. Hún er
hluti af alþjóðlegu neti FabLab-
smiðja. Tvö þúsund FabLab-smiðjur
eru starfræktar um allan heim, þar
af ellefu á Íslandi.
„Við stuðlum að fræðslu svo
fólk öðlist stafræna hæfni til að
vinna með tækin í smiðjunum
okkar. Í smiðjunum erum við með
leiserskera, vínylskera, 3D-prent-
ara, CNC-fræsara, rafeindaverk-
stæði og stafræna útsaumsvél. Við
erum líka með rafmagnssvæði
og tréverkstæði og svæði þar sem
unnið er með form og mót. Það
er til dæmis hægt að vinna með
sílikon og mýslið kemur inn í það
rými hjá okkur,“ útskýrir Bryndís
Steina Friðgeirsdóttir, mennta- og
upplýsingasérfræðingur hjá FabLab
Reykjavík.
„Á Vísindavökunni bjóðum við
gestum að kynnast mýsli aðeins.
Mýslið er rosalega skemmtilegt
efni. Það er lífrænt, samsett úr
svepparótarkerfi og náttúrulegum
þurrefnum. Eftir að efnið hefur
farið í gegnum ákveðið ferli og er
bakað þéttist efnið í efni sem hefur
stundum verið líkt við frauðplast,
nema það er 100% niðurbrjótanlegt
og hægt að nota það í moltu.“
Passar í öll form
Bryndís segir að þau í FabLab
Reykjavík hafið leikið sér svolítið
með mýslið undanfarið og gert til-
raunir með það í smiðjunni.
„Við höfum aðeins verið að sýsla
með mýslið. Sem er ástæðan fyrir
nafninu á básnum okkar: Sýslað
með mýsli. Það er hægt að setja
mýsli í hvaða form sem er, hvort
sem það er mjúkt eða hart. Við
höfum gert tilraunir til að búa til
kassalaga hluti með því að setja
mýslið í kassalaga form en við
höfum líka prófað að setja það í
lausara form eins og gúmmíhanska.
Við bjuggum einnig til kennsluefni
sem hægt er að finna á vefsíðunni
okkar: flr.is. Þar er hægt að kynna
sér hvernig hægt er að vinna með
mýsli í skólum,“ upplýsir hún.
„Við vorum í samstarfi við
þrjá grunnskóla í Breiðholti. Við
kölluðum samstarfið Skapandi
námssamfélag. Einn liður í því sam-
starfi var að kynna þennan efnivið
og hversu spennandi gæti verið að
nýta hann t.d. í líffræði og efna-
fræði. Við höfum líka fengið inn til
okkar frumkvöðul sem hefur unnið
með mýsli. Hann er að athuga hvort
hægt sé að framleiða mýsli til að
nota í stað frauðplasts utan um
útflutningsvörur og minnka þann-
ig kolefnisspor og plastmengun.“
Tunna sem brotnar niður
Bryndís segir að á Vísindavökunni
verði hægt að skoða tunnu úr
mýsli á FabLab básnum. Tunnan er
afrakstur verkefnis sem var búið
til í nýsköpunarhraðlinum
Menntamaskína eða MEMA.
„Það var teymi úr MH sem
tók þátt í MEMA-hrað-
linum og bjó til tunn-
una. Hugsunin var að
þetta væri lífræn tunna.
Þú setur lífrænan úrgang
í tunnuna og svo hendir þú
tunnunni með úrganginum. Þá
brotnar tunnan niður og stuðlar
að því að úrgangurinn verði að
moltu þegar hún brotnar niður
í náttúrunni. Þetta er rosalega
skemmtilegt dæmi um lausnir sem
fólk framtíðarinnar er með, að
sleppa einfaldlega ruslapokum þar
sem tunnan er algjörlega vistvæn,“
segir Bryndís.
Hún segir að enn sem komið er
sé ekki byrjað að framleiða mikið
af vörum úr mýsli hér á landi. En
erlendis séu spennandi framþró-
unarverkefni í gangi.
Opin smiðja
Talið berst aftur að Vísindavökunni
en Bryndís segir að auk mýslis verði
þau með leir á FabLab básnum
sem gestir geta notað til að búa til
tillögur að vörum sem væri hægt að
framleiða úr mýsli.
„Okkur langar með þessu að
koma af stað hugmyndum að inn-
leiðingu á grænni framleiðsluað-
ferðum. Gestir Vísindavökunnar
geta tekið myndir af verkum sínum
á polaroid-myndavél, en mynd-
irnar verða svo hengdar upp svo
aðrir gestir geti skoðað. Það verður
einnig 3D-prentari á staðnum, við
munum prenta eitthvað lítið og
skemmtilegt til að sýna gestunum,“
segir hún.
„En þau sem komast ekki á
Vísindavökuna geta alltaf heim-
sótt okkur í FabLab Reykjavík. Við
erum með aðstöðu í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti og þar er
alltaf opinn dagur á þriðjudögum
frá klukkan 13-20. Þá er hægt að
koma og prófa tækin okkar eða
bara spjalla. Það má einnig kíkja
á öðrum tímum, það er opið
alla virka daga og það er alltaf
starfsmaður sem tekur á móti
þér. En þá er oft einhver dag-
skrá í gangi og getur verið
meiri bið eftir tækjunum.
FabLab Reykjavík er opin
smiðja og gestir eru alltaf vel-
komnir til að prófa sig áfram
með hugmyndir sínar.“ n
FabLab sýslar með mýsli
Bryndís Steina með ýmsa hluti sem gerðir hafa verið úr mýsli. Meðal annars ruslatunnu sem brotnar niður.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
2 kynningarblað 24. september 2022 LAUGARDAGURVísindaVak a r annís
Á Vísindavökunni er hægt að prófa tæki og tól sem vísindafólk vinnur með í sínu daglega starfi. MYND/AÐSEND