Fréttablaðið - 24.09.2022, Blaðsíða 69

Fréttablaðið - 24.09.2022, Blaðsíða 69
Við komum til með að sýna nokkur dæmi frá vöktun á nátt- úruvá og hvernig mis- munandi gervitungl virka og tæknina þar á bak við. Ragnar Heiðar Þrastarson Við lýsum lykt oft með því hvað hún minnir okkur á. Það er auðvitað mjög misjafnt á milli einstaklinga, en líka á milli menningar- samfélaga og þjóða. Aðalheiður Ólafsdóttir Hvernig bragðast? er spurn- ingin sem brennur á allra vörum þegar Aðalheiður Ólafsdóttir fjallar um skyn- mat í erindi sínu á Vísinda- kaffi þann 29. september. Aðalheiður starfar sem skynmats- stjóri hjá Matís, en starfið felst meðal annars í því að meta útlit, bragð, lykt og áferð á matvælum, en það er gert með skynmati. „Í skynmati eru skynfæri mannsins í aðalhlutverki. Sextán einstakling- ar úr starfshópi Matís eru valdir til þess að vera í skynmatshóp. Mitt hlutverk er að velja þessa ein- staklinga og þjálfa þá í skynmati á matvælum, allt eftir því hvaða rannsóknir eru í gangi hverju sinni,“ segir Aðalheiður. „Í skynmati er lagt mat á lykt, bragð, útlit og áferð matvæla til að lýsa eiginleikum þeirra. Skyn- mat er stór þáttur í gæðaeftirliti í íslenskum matvælaiðnaði, svo sem í fiskiðnaði, kjötvinnslu og mjólkuriðnaði,“ segir hún. Vísindaleg framkvæmd Framkvæmd við skynmat skiptir gríðarlegu máli. „Við vinnum á vísindalegan hátt og dómarar starfa líkt og mælitæki í stað þess að sitja saman í hóp og ræða um hvað þeim finnst um matinn. Rannsóknin fer fram í sérstöku herbergi með básum þar sem hver og einn fær sýni til að meta í ein- rúmi. Við takmörkum allt áreiti frá umhverfi; hljóðrænt, sjónrænt og annað, sem gæti haft áhrif á mat dómaranna á sýnunum. Fólk er til dæmis beðið um að vera ekki með nein sterk ilmefni og að hafa hljótt. Sýnin eru jafnframt öll dulkóðuð og borin fram í tilviljanakenndri röð. Svo vinnum við úr niður- stöðunum með tölfræðilegum aðferðum.“ Fjölbreytt notkunargildi Skynmat segir Aðalheiður að sé afar mikilvægt í matvælarann- sóknum almennt. „Það er jafn- framt eina mælingin sem túlkar upplifun neytandans. Vissulega er hægt að mæla ýmislegt í mat- vælum eins og sýrustig, lyktarefni, áferðarþætti og fleira, en ekkert af þessu segir alveg til um hvernig neytandi upplifir vöruna. Til dæmis hafa margir gosdrykkir mjög lágt pH-gildi, sem þýðir að þeir eru mjög súrir, en vegna syk- urmagns þá finnst okkur þeir ekki vera súrir á bragðið. Sama gildir um kjöt. Við getum fengið tölu sem segir til um seigju eða meyrni þess, en hún merkir lítið nema við tengjum hana við skynmat.“ Aðalheiður segir lykt og bragð enn fremur tengjast tilfinningum og minningum á sterkan hátt. „Við lýsum lykt oft með því hvað hún minnir okkur á. Það er auðvitað mjög misjafnt á milli einstaklinga, en líka á milli menningarsam- félaga og þjóða.“ Áhersla á hliðaraf- urðir og fullnýtingu Að sögn Aðalheiðar er skynmat hjá Matís sjaldnar notað fyrir vörur sem eru nú þegar á markaði, heldur er það meira notað í grunn- rannsóknum og vöruþróun. Matís tekur þó að sér skynmat fyrir fyrirtæki. Aðferðir við skynmat hafa ekki breyst mikið á síðustu árum. „Rannsóknirnar sem eru gerðar endurspegla frekar þær áherslur sem eru í gangi í matvæla- rannsóknum hverju sinni. Fyrir fimmtán árum, þegar ég byrjaði að starfa við skynmat hjá Matís, voru miklar rannsóknir á villtum fiski varðandi kælingu, pakkningar, f lutningskeðjur og annað sem sneri að bestun í virðiskeðjunni. Í dag er meiri áhersla á rann- sóknir sem tengjast vöruþróun úr hliðarafurðum í tengslum við að fullnýta hráefni. Til dæmis að þróa vörur úr hliðarafurðum frá fiskiðnaði. Undanfarið höfum við til dæmis unnið ýmis verkefni sem snúast um þara og efni sem má vinna úr honum. Auk þess eru verkefni í gangi sem snúa að því að vinna prótín úr öðrum hráefnum en þeim sem við eigum að venjast, til dæmis örþörungum, gersvepp- um og skordýrum. Það er ýmislegt sem kemur á borð til okkar og starf okkar er því afar fjölbreytt.“ Gestir fræðast um skynfærin Erindi Aðalheiðar í Vísindakaffinu nefnist Hvernig bragðast? og mun hún þar fjalla um skynfærin, skyn- mat, matarupplifun og gæðamat. „Markmiðið er að fræða gesti um það hvernig skynfærin virka, þá bragð og lykt sérstaklega og samspil þeirra þegar við borðum. Það er nokkur einstaklingsmunur í skynjun sem hefur áhrif á það hvernig við upplifum matvörur þegar við neytum þeirra. Ég mun einnig bjóða upp á bragð- og lyktarprufur þar sem fólk getur prófað þetta á sjálfu sér og látið svolítið reyna á skynfærin,“ segir Aðalheiður. n Erindi Aðalheiðar verður flutt á fimmtudaginn 29. september klukkan 20.00-21.30 í Bókasam- laginu, Skipholti 19 í Reykjavík. Vísindalegt smakk á fimmtudaginn Aðalheiður Ólafsdóttir starfar sem skynmatsstjóri Matís. Í erindi sínu Hvernig bragðast? ætlar hún að fjalla um skyn- færin og það hvernig þau eru notuð í skynmati í matvælarannsóknum. Fréttablaðið/Sigtryggur ari Veðurstofa Íslands lætur sig ekki vanta á Vísindavökuna næsta laugardag. Þemað í ár er „Vísindi á vakt – eldgos, veður og loftslagsbreyt- ingar.“ Á svæði Veðurstofunnar verður áhersla lögð á þá tækni sem notuð er til að vakta eldfjöll, hægt verður að prófa jarðskjálftamæli, en einn- ig verður hægt að kynna sér áhrif loftslagsbreytinga á jökla landsins. Ragnar Heiðar Þrastarson, fag- stjóri landfræðilegra upplýsinga- kerfa hjá Veðurstofu Íslands, segir að á básnum á Vísindavökunni verði stórum radar komið fyrir á bílkerru, en radarinn er til dæmis notaður til að mæla ösku frá eld- gosum. Þá geta gestir fengið að skoða ýmislegt sem tengist því sem kallast fjarkönnun, en það eru gögn sem meðal annars koma úr gervitunglum sem svífa á braut um jörðina. „Fjarkönnunargögnin eru mis- munandi. Við ætlum aðallega að sýna tvenns konar gögn, sem ann- ars vegar eru það sem við getum kallað hefðbundnar ljósmyndir og hins vegar radargögn. Radargögn- in notum við til dæmis til að gera svokallaðar bylgjuvíxlgreiningar til að fylgjast með jarðskorpu- hreyfingum,“ útskýrir Ragnar. „Við komum til með að sýna nokkur dæmi frá vöktun á náttúruvá og hvernig mismunandi gervitungl virka og tæknina þar á bak við. Við sýnum líka hvernig við lesum úr gögnunum, vinnum þau áfram til að geta túlkað og lesið í þau. Hvað það er sem við sjáum og hvaða þættir það eru sem við fylgjumst með sérstak- lega í tengslum við eldgosa- og eldsumbrotavirkni.“ Veðurstofan verður einnig með eitt og annað á staðnum sem gestir geta fræðst um og fengið að prófa. Má þar nefna jarðskjálftamæli. „Ef gestirnir standa nálægt mælinum og hoppa þá getur mælirinn mælt það, rétt eins og jarðskjálfta- mælar skynja titring í jörðinni,“ útskýrir Ragnar. „Við verðum með hóp af fólki á svæðinu til að fræða fólk. Það er um að gera að nýta tækifærið á Vísindavökunni og að spyrja sérfræðingana. Það er ekki til neitt sem heitir heimskulegar spurningar, það er bara frábært að fólk sýni okkar starfi áhuga. Flestir vísindamenn hafa gaman af því að segja frá því sem þeir eru að gera frá degi til dags.“ Á vakt allan sólarhringinn Á Veðurstofu Íslands er alltaf einhver á vakt til að fylgjast með ástandinu í náttúrunni – jarð- skjálftum, rennsli í ám, snjó- flóðum, skriðum og svo auðvitað veðri. „Við erum með vakt allan sólar- hringinn sem er mönnuð einum til tveimur sérfræðingum sem fylgjast með ýmsum þáttum. Svo eru fleiri sem styðja við vaktina og eru sérfræðingar á sínu sviði, til dæmis í gervitunglum, jarð- skjálftum, gasi eða öðrum sviðum. Þetta geta verið 10-20 manns í heild,“ segir Ragnar. Vöktunarbúnaður Veður- stofunnar er staðsettur um allt land, en auk eldgosa og jarðskjálfta er fylgst með flóði í ám og jökul- hlaupum, svo eitthvað sé nefnt. „Við erum með margs konar mælitæki eins og jarðskjálfta- mæla og GPS-tæki til að fylgjast með breytingum í náttúrunni. Við mælum þenslu á yfirborði jarðar vegna kvikuhreyfinga, flóð í ám og snjósöfnun til fjalla, svo dæmi séu nefnd. Við gerum heiðarlega tilraun til að ná utan um alla nátt- úruvá,“ útskýrir Ragnar. Ragnar segir að tilgangur þess að vakta náttúruna sé að vara við hugsanlegri hættu og koma í veg fyrir tjón eða að fólk lendi í vand- ræðum. Náttúruváratburðir eru ólíkir að umfangi og misjafnt hver ógnin er. „Sumir atburðir gerast aftur og aftur, eins og jökulhlaup úr Skaftárkötlum. Þau koma reglu- lega og fara sína leið til sjávar, en við verðum alltaf að vera á tánum og fylgjumst með breytingum sem gætu orðið. Eins er það þannig að það er alltaf einhver jarðskjálfta- virkni einhvers staðar á landinu, hún getur aukist á ákveðnum stöðum tímabundið og þá er fylgst sérstaklega vel með því og vöktun efld ef þurfa þykir. Við búum á landi þar sem er mikið um alls kyns jarðhræringar og við þurfum að haga seglum okkar eftir því,“ útskýrir hann og bætir við að lokum: „Ég vil hvetja fólk til að koma á Vísindavökuna og fræðast um störf Veðurstof- unnar. Það verða líka margir aðrir áhugaverðir básar þar sem fólk hefur lagt mikinn metnað í að matreiða fróðleik ofan í gesti og gangandi, sem fólk ætti endilega að skoða.“ n Veðurstofan alltaf á vaktinni Ragnar með líkan af gervitunglinu Sentinel-2. Á skjánum er gervitunglsmynd af Drangajökli. Fréttablaðið/aNtON briNK kynningarblað 5LAUGARDAGUR 24. september 2022 VísindaVak a r annís
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.