Fréttablaðið - 09.11.2022, Blaðsíða 27

BÆKUR
Þormóður Torfason:
Dauðamaður og dáður
sagnaritari
Höfundur: Bergsveinn Birgisson
Útgefandi: Bjartur
Fjöldi síðna: 395
Elín Hirst
Þormóður Torfason var merkur
sagnaritari sem fæddist árið 1636
en er nánast öllum gleymdur. Hann
lenti á ruslahaug sögunnar, eins og
höfundur orðar það, og í þessari
sögu er meðal annars leitað skýr-
inga á því hvers vegna svo fór.
Þormóður heillaðist af fornum
fræðum, komst til mikilla met-
orða hjá sjálfum Danakonungi í
Kaupmannahöfn og var vinur og
samstarfsmaður Árna Magnús-
sonar. Nafn Árna hefur þó verið
mun meira áberandi í sögunni
hvað varðar söfnun og varðveislu
íslensku handritanna en Þormóðs.
En það er mat höfundar að Þor-
móður eigi ekki síður skilið frægð
en Árni.
Glæðir sögusviðið lífi
Þegar skrifað er um persónur sem
uppi voru á 17. öld er augljóst að
í mörgum tilfellum skortir mjög
heimildir um manneskjuna sjálfa,
líf hennar, aðstæður og umhverfi.
Bergsveinn gerir þó vel í að reyna
að skapa andrúmsloftið í heim-
inum sem Þormóður hrærist í með
því að nýta sér samtímaheimildir
úr ýmsum áttum og heimfæra þær
upp á aðalsögupersónu bókar-
innar. Heimildir sem varpa ljósi á
ýmsa hluti sem tíðkuðust á þeim
tíma sem Þormóður lifði; máltíðir
skólasveina í Skálholti, borgarbrag-
inn í Amsterdam og Kaupmanna-
höfn, hirðsiði, klæðaburð og margt
f leira glæðir sögusviðið lífi. Ef þessi
aðferð væri ekki notuð myndi saga
þessa merka manns verða frekar
þurr lesning.
Þormóður féll í ónáð hjá konungi
líklega vegna kvennamála og var
f luttur til Noregs þar sem hann var
gerður að skattheimtumanni. Þar
lifði hann litríku lífi, giftist ríkri
ekkju og varð manni að bana, hvort
sem það var í sjálfsvörn eða ekki, en
að minnsta kosti náðaði konungur
Þormóð af dauðadómi.
Fyllt upp í eyðurnar
Ágreiningur skapaðist milli Þor-
móðs og Árna Magnússonar og
f leiri sem ef til útskýrir hvernig
fór. Árni var fylgismaður efahyggj-
unnar, en Þormóður hvatti hann
til að vinna út frá tilgátum en Árni
vildi ekki fylgja því ráði. Þormóður
var eiginlega stimplaður úreltur og
talinn of hallur undir ýkjusagnir og
lygar.
Líklega eru sagnfræðingar ekki
Fræðimaðurinn sem lenti á ruslahaug sögunnar
á einu máli um það enn þann dag
í dag hversu mikið má fylla inn
í þær eyður sem óhjákvæmilega
eru til staðar um fornar söguper-
sónur með tilgátum. Bergsveinn
er snjall og fer aldrei í felur með að
margt af því sem hann heimfærir
upp á líf Þormóðs hefur hann úr
ólíkum samtímaheimildum sem
snúast ekki um ævi Þormóðs. Þess
vegna er bókin mun skemmtilegri
af lestrar. Um miðbik bókarinnar
Þegar skrifað er um
persónur sem uppi
voru á 17. öld er aug-
ljóst að í mörgum
tilfellum skortir mjög
heimildir.
Bergsveinn
Birgisson,
fræðimaður og
rithöfundur
koma nokkrar blaðsíður þar sem
höfundur setur á svið ímyndað
samtal Friðriks 3. Danakonungs
og Þormóðs, sem mér fannst ekki
alveg ganga nógu vel upp. n
NIÐURSTAÐA: Höfundur vinnur
mikilvægt verk af vandvirkni með
því að fjalla um merkan mann í
Íslandssögunni sem ekki hefur
fengið þann sess sem hann á
skilið.
Dáin heimsveldi er spennu-
þrungin framtíðarsaga eftir
Steinar Braga, einn fjölhæfasta
höfund þjóðarinnar.
Innbundin Rafbók
„Ófyrirséð stórkostleg flétta ...
ein besta bók Steinars Braga.“
Páll Egill Winkel
Morgunblaðið
LANDSINS MESTA ÚRVAL BÓKA
Bókabúð Forlagsins | Fiskislóð 39 | Opið virka daga 10–18 | Laugardaga 11–17 | Sunnudaga 12–16 | www.forlagid.is
MIÐVIKUDAGUR 9. nóvember 2022 Menning 23FRÉTTABLAÐIÐ