Heilbrigðisskýrslur - 04.12.1982, Page 12

8
4. LÍFFRÆÐILEG ÁHRIF GEISLUNAR
Eins og áður var getið, getur röntgengeislunin jónað eða á annan
hátt breytt eiginleikum frumeindanna, sem aftur kann að hafa
áhrif á líffræðileg kerfi, þegar svo ber undir. Þessi áhrif
á lífefnafræðilegt jafnvægi, geta verið skammvinn eða langvinn,
t.d. vegna keðjuverkana á hvata- eða hormónakerfi.
Loks ber að geta ennþá langærri áhrifa á erfðaeindirnar (genin).
Líffræðilega er þýðingarmikið að gera sér grein fyrir uppsöfnuðum
(cumulative) áhrifum geislunarinnar. Hér er átt við, að margir
litlir skammtar geti á löngum tíma haft líffræðilega óæskileg
áhrif, sem svari samanlögðum geislaskammtatímum. Að vísu er
þessi regla ekki einhlít. Það, sem hér fer á eftir, er í
aðalatriðum örstutt endursögn á innihaldi rits alþjóða geisla-
varnarnefndar, ICRP, frá 1970 (5).
Tegund geislunarinnar skiptir máli. Þannig eru líffræðilega
skaðleg áhrif tiltölulega minni af "harðri" geislun, þ.e. röntgen-
geislun, sem framleidd er með hárri spennu í röntgenlampanum, en
af "mýkri" geislun, þar sem tíðni orkunnar er lægri.
Illu heilli takmarka þættir í myndgerðarkerfinu, t.d. röntgen-
filman, notkun slíkrar geislunar.
í geislavörnum og rannsóknum á áhrifum jónandi geislunar hefur
verið unnið um margra áratuga skeið eftir líkum reglum og út
frá sömu umhverfisverndarsjónarmiðum, sem nú eru svo mjög í
tízku á ýmsum öðrum sviðum líka. Þannig hefur aflazt mikil
þekking á eigind og áhrifum geislunarinnar. Við skipulegar
rannsóknir á langtíma áhrifum, kom í ljós samhengi milli
tiltölulega stórra geislunarorkuskammta, t.d. meira en 1 Gy
(slOO rad) og síðari sýkingar af hvítblæði o.fl. Lengi voru
menn í vafa um, hvort finna mætti neðri mörk líffræðilega
óæskilegrar geislunar. NÚ eru menn almennt þeirrar skoðunar
að ekki sé hægt að ákvarða neðri mörk, og að línulægt samband sé