Fréttablaðið - 17.12.2022, Blaðsíða 82

Silja Bára Ómarsdóttir, pró-
fessor í alþjóðasamskiptum,
og Bergur Ebbi Benediktsson,
rithöfundur og uppistandari,
settust á rökstóla Fréttablaðs-
ins til þess að gera upp árið
2022 sem mun brátt heyra
sögunni til.
Endalok Covid-faraldursins,
stríð í Úkraínu, óeirðir í
Íran, vantraust á ríkið og
samsæriskenningar voru
meðal þess sem rætt var í
samantekt á fréttaefni ársins.
Til þess að byrja með væri ef laust
gott að rýna aðeins í það hvar við
stöndum, nú þegar faraldurinn er
að vissu leyti búinn.
Silja: Er ekki Covid að fara að
verða flensa? Við eigum þó að sjálf-
sögðu eftir að fara í gegnum hvort
við fórum of harkalega í skerðingum
og annað. En ég held að stóra málið
sé enn þá sambýli manna og dýra
og sjúkdómar sem stökkva á milli
tegunda. Það er að segja, eyðing vist-
kerfa sem þrýsta dýrum nær okkur.
Líka mögulega að sýklalyfin séu
að fara að renna út?
Bergur: Það er það sem Þórólfur
er að tala um núna og minntist á það
á Matvælaþingi um daginn. Það var
minnst á þetta í pallborði þar. Það
eru alltaf nýjar hættur. En líka að
Covid hafi vakið okkur aðeins upp
varðandi þessa alþjóðavæðingu
sem hefur verið í gangi síðustu
þrjátíu ár. Hversu viðkvæm hún er
fyrir vágestum. En þetta er allt sam-
tengt. Það er alla vega mjög mikið að
melta.
Erum við að sjá merki út frá þessu
um að við getum verið samtaka sem
heild og í raun sem tegund?
Silja: Já og nei. Vesturlönd gátu
bólusett sig. En til dæmis var einka-
leyfum ekki sleppt og það var lítið
um að lyf væru niðurgreidd til
fátækra ríkja. Þetta er smá eins og að
segja að hlutirnir séu á heimsvísu af
því að OECD-löndin voru samtaka.
Þannig að manns eigin vestræna
sýn getur mögulega bjagað þetta?
Silja: Já, til dæmis í Kína, að frið-
samleg mótmæli beri árangur er
alveg magnað. Stjórnvöld hafa reynt
að halda þessari núll Covid-stefnu
allan þennan tíma. Jafnvel þegar
engin smit eru þarftu samt að fara
í próf á sjötíu og tveggja tíma fresti.
Svona var það bara þangað til fyrir
viku síðan. Það komu upp þrjú smit
í margra milljóna borg þar sem vin-
kona mín býr og þá var þetta próf
á hverjum sólarhring. Allur tíminn
og raðirnar sem fólk þarf að standa
í, því þetta eru náttúrulega ekkert
heimapróf, það er ekkert verið að
treysta þér.
Bergur: Maður verður líka að
horfa á eitthvað jákvætt og það má
segja að í sameiningu höfum við
sigrast á þessum óvini og þetta hefði
getað farið miklu verr. En það varð
líka til sundrung í vestrænum sam-
félögum sem við höfum ekki séð
áður. Sem er rosalega djúpstæð van-
trú á stjórnvöldum og ég held að það
sé áhyggjuefni til framtíðar. Ég held
að stjórnvöld hafi fundið að mestu
leyti einhvern takt upp á að ganga
ekki of langt. Ég held til dæmis að
á Íslandi hafi bólusetningarhlut-
fallið farið mest í 87 prósent. Þegar
ég heyrði þetta hugsaði ég að stjórn-
völd ættu ekkert að ýta því eitthvað
mikið hærra.
Silja: Enda gerðu þau það ekki.
Vantraust og hernaður
Þetta er ár stríðsins, ekki satt ?
Silja: Jú, auðvitað. Þetta eru orðn-
ir níu mánuðir. Það er ekkert hægt
að líta fram hjá því. Þetta tengist að
vissu leyti þessum klofningi sem
myndast, en það sem Covid gerir
er að það nærir samsæriskenningar
gagnvart stjórnvöldum. Maður sér
það alveg í kringum stríðið líka. Það
er svo rosalegur fókus á vígbúnað-
inn og hernaðinn. Úkraínustríðið er
í raun að þurrka upp vopnabirgðir í
heiminum, því það er verið að dæla
vopnum þarna inn. Þetta mun
Óeining og
upplýsingaóreiða
einkennir áriðRagnar Jón
Hrólfsson
ragnarjon
@frettabladid.is síðan kalla á rosalega framleiðslu.
Vonandi lýkur þessu f ljótt, en þá
verðum við komin með hergagna-
framleiðslu sem við höfum ekki séð
í áratugi.
Talið berst að þeirri óeiningu sem
hefur ríkt varðandi fréttaf lutning af
stríðinu og trausti almennt gagnvart
stjórnvöldum og stofnunum.
Silja: Þarna kemur þessi klofning-
ur aftur. Hverju trúir maður og hvaða
fjölmiðlum? Áróður og falsfréttir frá
Rússlandi sem tala inn í bólusetn-
ingaróttann og vantraustið? Það er
einhver tenging þarna á milli. Það
eru þessi blönduðu átök í kringum
þetta allt saman sem við þurfum að
vera rosalega meðvituð um líka.
Mætti ekki segja að ákveðið
botn fall hafi orðið í trausti fólks til
stofnana, stjórnvalda, trúarbragða
Maður verður líka að
horfa á eitthvað
jákvætt og það má
segja að í sameiningu
höfum við sigrast á
þessum óvini og að
þetta hefði getað farið
miklu verr. En það varð
líka til sundrung í
vestrænum samfélög-
um sem við höfum
ekki séð áður.
Bergur Ebbi Benediktsson
Silja Bára og
Bergur Ebbi eru
sammála um
það að stríðið
í Úkraínu sé
eflaust eitt
stærsta frétta-
mál ársins.
Fréttablaðið/
anton brink
og hugmynda almennt? Að hin póst-
móderníska hugsun sé farin að blæða
í meira mæli inn í almenna hugsun,
sem orsakar það að við höfum engan
grundvöll? Að ekkert eitt sé rétt?
Bergur: Það sem gerðist á þessu
ári er að fólk byrjaði að vantreysta
tæknirisunum og samfélagsmiðl-
unum líka. Þetta er ákveðinn upp-
taktur að falli þeirra heljargreipa
sem þessi öfl höfðu á hugsun okkar.
Við sjáum núna, eftir að hafa lifað
með samfélagsmiðlum í fimmtán ár,
að auðvitað eru ákveðin hugsana-
mengi og gildismat sem þessir hlutir
boða. Þessi hugmynd, að þú eigir
alltaf að deila öllu og að einkalífið
eigi alltaf að vera til sýnis. Við sjáum
að þetta leysir ekki öll vandamál
heimsins og þetta leiðir að ákveð-
inni krísu. Tæknirisar og samfélags-
miðlar lenda svo í ákveðnum fjár-
hagsvandræðum. Facebook stofnar
sig eiginlega upp á nýtt í febrúar
þegar þau kynna Metaverse. Twitter
er keypt af Elon Musk og ég held að
það séu að einhverju leyti samning-
ar sem eru ekki alveg gengnir í gegn,
án þess að þekkja það. Þetta hefur
leitt til ákveðins vantrausts á þessa
hluti. Ég held að í stórum atvikum
í heiminum þá höfum við minna
haldreipi heldur en áður til að meta
hvað er satt og rétt.
Silja: Það er líka alveg merkilegt
hversu mikill fjöldi fólks er tilbúinn
til að segja það að Rússar eigi Krím-
skagann. Að þetta sé einfaldlega
réttlætanlegt. Þeir séu bara að verja
Rússa þar. Að þetta sé í lagi. Það
er í raun ótrúlega stór hópur sem
er tilbúinn til þess að taka undir
þennan málflutning, sem er dreift
af stjórnvöldum í Rússlandi.
Bergur: Maður vill kannski ekki
vera í of miklum yfirlýsingum en
mögulega erum við að sjá eitt mesta
bakslag í alþjóðavæðingunni, þeirri
alþjóðavæðingu sem hófst við fall
múrsins í Þýskalandi í kringum 1989
og í líka í kringum fall Sovétríkjanna.
Pólitík í ólugsjó
Talið berst þá að stjórnvöldum og
hefjast leikar í Bretlandi. Boris
Johnson segir af sér og Liz Truss
tekur við í fimmtíu daga og núna
er Rishi Sunak mættur. Hverjar eru
ástæðurnar fyrir þessari ólgu, er
það mögulega Brexit?
Silja: Ég held að þetta sé klár-
lega afleiðing af Brexit. Það er núna
sundrung í f lokknum og það sem
mér finnst áhugavert við þetta
er að þetta tengist aðeins kenn-
ingunni um glerþakið og glerrúllu-
stigann, sem er þegar karlar byrja í
kvennastétt að þá skjótast þeir yfir-
leitt á toppinn. En glerbrúnin er svo
þegar allt er að fara til fjandans þá
hleypir þú konum að. Þá er það fyrst
Liz Truss sem tekur við og núna er
það forsvari minnihlutahóps. Sunak
er fyrsti forsætisráðherra Breta
af suður-asískum uppruna og frá
nýlenduveldi.
Maður horfir á þetta og þau vita
þetta og það er ákvörðun að láta
ekki hvítan karl standa þarna og
taka þessi högg. Þannig að það er
búið að taka konuna og svo fær hör-
undsdökki maðurinn að spreyta sig.
Trump er að boða endurkomu
sína. Hann ætlar að vinna árið
2024. Það er mikil óeining í gangi
þar og ákveðið menningarstríð sem
kraumar. Eru síðustu þingkosningar
þar sem Repúblikanar biðu ákveð-
inn ósigur vísbending um eitthvað?
Silja: Hvort þessar kosningar gefi
til kynna einhverjar lengri tíma vís-
bendingar er alveg ómögulegt að
segja. En það sem mér finnst áhuga-
vert við þetta er að Trump er kosinn
á loforðinu um að hann muni skipa
hæstaréttardómara sem muni fella
Roe vs. Wade úr gildi. Hann gerir
46 Helgin 17. desember 2022 LAUGARDAGURFréttablaðiðheLGin á RökstóLUm Fréttablaðið 17. desember 2022 LAUGARDAGUR