Fréttablaðið - 28.12.2022, Qupperneq 32

Lífskjarasamningurinn sem gerður
var 2019 hefur nú runnið sitt skeið.
Samningurinn skilaði stöðugleika,
átti mikinn þátt í hóf legri verð-
bólgu framan af á tímabilinu, lagði
grunn að lækkun vaxta og síðast
en ekki síst færði hann launafólki
verulega aukinn kaupmátt. Kaup-
máttaraukningin hér á landi er
langtum meiri en á Norðurlöndum
síðustu tíu ár eða svo.
Þetta er þrátt fyrir ófyrirséða
þróun, fyrst með Covid-faraldr-
inum sem lagði miklar hömlur á
umsvif einstaklinga og fyrirtækja.
Í kjölfarið fylgdi svo innrás Rússa í
Úkraínu sem hefur leitt hörmungar
yfir þjóðirnar – sérstaklega þá
úkraínsku. Við höfum séð hvernig
framleiðslukeðja fjölmargra vara
hefur verið rofin, af hendingar
dregist, f lutningar tafist og þetta
hefur leitt af sér vaxandi verðbólgu
í heimshagkerfinu og hækkandi
vexti.
Við erum minnt á það að atburð-
ir erlendis hafa mikil áhrif hér á
landi. Verðbólgan er langt umfram
þau mörk sem Seðlabankinn setur
og bankinn hefur brugðist við með
því að hækka vexti jafnt og þétt.
Íslenska hagkerfið hefur samt
sýnt mikinn þrótt og landsfram-
leiðslan vaxið umfram það sem á
sér stað í nálægum ríkjum. Kaup-
máttur launa hefur haldist hár og
atvinnuleysi er lítið nú um stundir.
Verðbólga og háir vextir eru
áhyggjuefni fyrir allan almenn-
ing sem sér fram á vaxandi vaxta-
greiðslur og að útgjöld til reksturs
heimilanna aukast. Ekki síður
kemur þetta illa við rekstur fyrir-
tækjanna sem bregðast við með því
að draga úr fjárfestingum, hægja á
þróunarverkefnum og eiga sömu-
leiðis erfitt með að bregðast við
háum kröfum um launahækkanir.
Þess vegna hefur okkur þótt ráð-
legt að gera ekki nýjan kjarasamn-
ing til langs tíma heldur freista þess
að ná skammtímasamningum sem
gilda í rúmt ár. Þá hafa vonandi
skapast aðstæður til að huga að
nýjum langtímasamningi sem gæti
gilt fram til ársins 2027.
Almennt er búist við að verð-
bólgukúfurinn nú hjaðni verulega
á næsta ári og þá gætu jafnframt
skapast skilyrði til að vextir gætu
lækkað að nýju. Það blasir við að
verðbólgan nartar í kaupmátt launa
og dregur úr arðsemi í atvinnulíf-
inu. Engum er til góðs að elta verð-
bólguna sem einungis skapar hættu
á að hún verði þrálátari en ella og
seinki bata í rekstrarumhverfi
fyrirtækjanna og að kaupmáttur
nái fyrri styrk. Ekkert er verra en að
það hægi verulega á hagvexti, verð-
bólga aukist og vextir haldi áfram
að hækka. Óraunhæfar kröfur um
stórkostlegar launahækkanir geta
auðveldlega leitt okkur á þá braut.
Það yrði einungis til tjóns fyrir
allan almenning eins og reynslan
hefur margoft sýnt.
Enginn vafi er á að það er hagfellt
bæði launafólki og fyrirtækjunum
að tryggja stöðugleika í efnahags-
umhverfinu með lágri verðbólgu og
lágum vöxtum. Þá er unnt að horfa
til lengri tíma og tryggja að fyrir-
tækin geti fjárfest til framtíðar,
skapað ný störf, aukið framleiðni
og þar með lagt grunn að auknum
kaupmætti ráðstöfunartekna að
nýju. Þá lækka vaxtaútgjöld heimil-
anna að nýju og smám saman geta
lífskjör fólks haldið áfram að batna.
Stefnan er sú að áður en skamm-
tímasamningi lýkur verði lagður
gr unnur að ný jum langtíma-
samningi á grundvelli Lífskjara-
samningsins. Markmiðið yrði þá
að kaupmáttur launa gæti styrkst
á tímabili þess nýja samnings
og að hann verði jafn hagfelldur
launafólki og samningurinn 2019
og skapaði atvinnulífinu nauðsyn-
legan stöðugleika.
Hag s mu n i r l au na fól k s og
atvinnulífsins eru samofnir og
verða ekki aðskildir. n
Að verja kaupmátt
launafólks
Öflugur hlutabréfamarkaður styður
við hagvöxt og nýsköpun, eykur
gagnsæi í samfélaginu og gerir fjöl-
breytilega fjárfestingarkosti öllum
aðgengilega. Hann greiðir fyrir
aðkomu almennings að atvinnu-
lífinu og arðinum af því. Það er því
ánægjulegt að íslenskum hlutabréfa-
markaði hélt áfram að fleygja fram á
árinu þrátt fyrir erfiðar markaðsað-
stæður vegna óvissu í efnahags-
málum á heimsvísu.
Fjögur félög komu ný inn í Kaup-
höllina (Nasdaq Iceland). Í júní
voru Ölgerðin og Nova skráð á
Aðalmarkaðinn og Alvotech á First
North vaxtarmarkaðinn samhliða
skráningu félagsins í Nasdaq kaup-
höllina í New York. Alvotech varð
með því fyrsta félagið sem er tví-
skráð á Íslandi og Bandaríkjunum.
Alvotech bætti svo um betur í des-
ember þegar félagið færði sig af First
North yfir á Aðalmarkaðinn, sem
varð þar með þriðja skráning félags-
ins á tæpu hálfu ári. Geri aðrir betur!
Í nóvember kom Amaroq Minerals
inn á First North vaxtarmarkaðinn,
fyrsta málmleitarfyrirtækið til að
skrá sig í Kauphöllina og einnig þrí-
tugasta félagið á markaðnum. Óhætt
er að segja að fjölbreytni fjárfest-
ingarkosta hafi aukist. Ekkert félag í
svipaðri starfsemi og Ölgerðin, Alvo-
tech og Amaroq Minerals var fyrir í
Kauphöllinni.
Einstaklingum í hópi hluthafa
hélt áfram að fjölga. Nú á um 31
þúsund Íslendinga hlutabréf í sam-
anburði við 8 þúsund fyrir þremur
árum. Tæplega 7 þúsund nýir hlut-
hafar bættust við hjá Ölgerðinni og
5 þúsund hjá Nova í útboðum félag-
anna. Ungt fólk gerir sig æ meira
gildandi. Hluthöfum undir þrítugu
hefur fjölgað tvöfalt hraðar á undan-
förnum árum en þeim sem eldri eru.
Eftir því var tekið að um fjórðungur
þeirra sem tóku þátt í útboði Ölgerð-
arinnar var undir þrítugu. Enn
er hins vegar verk að vinna þegar
kemur að þátttöku kvenna sem eru
einungis um þriðjungur hluthafa í
skráðum félögum.
Í september hækkaði alþjóðlega
vísitölufyrirtækið FTSE Russell
gæðaflokkun íslenska markaðar-
ins úr f lokki vaxtarmarkaða í
f lokk nýmarkaða. Við það fóru 15
íslensk félög í vísitölur FTSE fyrir
nýmarkaði. Þetta hafði í för með
sér tug milljarða erlent innflæði,
að stórum hluta frá vísitölusjóðum,
sem fjárfesta í félögum í ofan-
greindum vísitölum. Í tengslum
við þessi tímamót urðu tvö erlend
fjármálafyrirtæki, Instinet og UBS,
beinir aðilar að Kauphöllinni.
Aukin aðkoma erlendra fjárfesta er
mikilvæg enda styður hún við fjár-
mögnun skráðra fyrirtækja. Enn er
þó mikið rými til framfara þar sem
eignarhlutdeild erlendra fjárfesta á
markaðnum er einungis um 10% og
margfalt minni en á hinum Norður-
löndunum.
Horfur á frekari vexti markað-
arins eru góðar. Almenningur og
erlendir fjárfestar sýna markaðnum
aukinn áhuga og mikill áhugi er á
skráningum hjá félögum í fjölbreyti-
legum atvinnugreinum, ekki síst í
ferðaþjónustu. Bláa lónið stefnir á
skráningu á næsta ári ef markaðsað-
stæður leyfa og nokkur önnur félög
í greininni eru í skráningarhugleið-
ingum. n
Íslenskum hlutabréfamarkaði vex fiskur um hrygg
Við áramót hlýt ég að byrja á því
að nefna þá niðurstöðu alþjóð-
legs samanburðar að lífeyriskerfið
okkar sé eitt þriggja í úrvalsflokki
svokallaðrar Mercer-CFA vísitölu
sem mælir styrkleika lífeyriskerfa
í alls 44 ríkjum víðs vegar um ver-
öldina. Lífeyriskerfi Íslands, Hol-
lands og Danmerkur koma þar best
út annað árið í röð. Lífeyriskerfi
ríkjanna þriggja eru að ýmsu leyti
ólík að uppbyggingu en heildar-
niðurstaðan er sú að einungis þessi
kerfi fá A í einkunn hjá Mercer.
Íslenska lífeyrissjóðakerfið var
með í þessum samanburði í fyrsta
sinn 2021 og óhætt er að segja að
niðurstaðan hvað Ísland varðar
hafi vakið mikla athygli erlendis.
Við höfum lengi haldið því fram að
íslenska kerfið sé öflugt á alþjóð-
legan mælikvarða og nú er það stað-
fest svo ekki verður um deilt.
Stundum er sagt að upphefðin
komi að utan í þeim skilningi að við
áttum okkur gjarnan ekki á mörgu
því sem vel er gert í íslensku sam-
félagi fyrr en útlendingar hafa orð á
því. Kannski á þetta við um lífeyris-
sjóðakerfið!
Að því sögðu eru lífeyrismál og
lífeyriskerfið viðvarandi verkefni
hjá okkur eins og öðrum þjóðum
og þróast í takt við breytta tíma,
viðhorf og samfélagshætti.
Þung undiralda vegna skerðingar
almannatrygginga
Sannarlega vildi ég nú geta horft um
öxl og sagt að friðsemd ríki um sam-
búð almannatrygginga og lífeyris-
sjóða í eftirlaunakerfi landsmanna.
Því fer fjarri. Þeim fjölgar eðlilega
stöðugt sem sætta sig alls ekki við
að greiðslur úr lífeyrissjóðum lands-
manna skerði stórlega greiðslur úr
almannatryggingakerfinu. Skerð-
ingarprósenta almannatrygginga
vegna greiðslna frá lífeyrissjóðum
er nú 45% sem veldur því að eftir því
sem lífeyrissjóðakerfinu vex ásmeg-
in sparar ríkissjóður greiðslur líf-
eyris í gegnum almannatryggingar.
Leyfi ég mér að fullyrða að engum
af frumkvöðlum kerfisins á vett-
vangi heildarsamtaka verkalýðs og
atvinnurekenda hefði látið sér detta
það í hug að greiðslur lífeyrissjóða
gætu skert greiðslur almannatrygg-
inga í það miklum mæli að þær gætu
alfarið komið í þeirra stað.
Stjórnvöld hafa boðað til vinnu
við grænbókarsmíð til að rýna
endurskoðun lífeyriskerfisins og
vonandi mun slík vinna skila okkur
sátt um samspil á greiðslum lífeyris
almannatrygginga og lífeyrissjóða.
Ríkið skaðabótaskylt ef IL-sjóði
verður slitið með lögum
Síðast en ekki síst nefni ég mjög svo
óvænta yfirlýsingu fjármála- og
efnahagsráðherra á dögunum um
að stjórnvöld væru jafnvel með það
í bígerð að slíta IL-sjóði með laga-
setningu og gjaldfella svokölluð
íbúðabréf með það að markmiði
að losa ríkissjóð undan gefnum
loforðum um greiðslu verðbóta og
vaxta bréfanna allt til ársins 2044.
Vandi IL-sjóða er vitaskuld mikið
áhyggjuefni og eiga lífeyrissjóðir
gríðarmikilla hagsmuna að gæta
verandi eigendur um 90% þeirra
bréfa sem um ræðir.
Ríkið tók upplýsta áhættu á
sínum tíma með því að slá lán á
markaði og lofa að greiða 3,75%
verðtryggða vexti allt til ársins
2044. Jafnvel þótt Alþingi geti beitt
löggjafarvaldi sínu og látið taka IL-
sjóð til skipta verður ríkissjóður
eftir sem áður að ábyrgjast að líf-
eyrissjóðir og aðrir eigendur íbúða-
bréfa skaðist ekki. Ríkið verður með
öðrum orðum að bæta eigendum
íbúðabréfa allan skaðann, ekki
aðeins höfuðstól, áfallnar verð-
bætur og vexti heldur einnig tapaða
framtíðarávöxtun samkvæmt skil-
málum bréfanna.
Er það von mín að málið leysist
sem fyrst og í sátt, þannig að sjóð-
félagar verði ekki settir í þá stöðu að
þurfa að óttast um öryggi stjórnar-
skrárvarinna lífeyriseigna sinna
hvorki nú né í komandi framtíð.
Með ósk til landsmanna allra um
gleðilega hátíð og farsælt komandi
nýtt ár. n
Staða IL-sjóðs er stóra málið

Þórey S.
Þórðardóttir
framkvæmda-
stjóri Landssam-
bands lífeyrissjóða
Jafnvel þótt Alþingi
geti beitt löggjafarvaldi
sínu og látið taka
IL-sjóð til skipta verður
ríkissjóður eftir sem
áður að ábyrgjast að
lífeyrissjóðir og aðrir
eigendur íbúðabréfa
skaðist ekki.
Aukin aðkoma
erlendra fjárfesta er
mikilvæg enda styður
hún við fjármögnun
skráðra fyrirtækja. Enn
er þó mikið rými til
framfara þar sem
eignarhlutdeild
erlendra fjárfesta á
markaðnum er einung-
is um 10% og margfalt
minni en á hinum
Norðurlöndunum.

Halldór Benja-
mín Þorbergsson
framkvæmda-
stjóri Samtaka
atvinnulífsins
Magnús
Harðarson
forstjóri Nasdaq
Iceland
markaðurinn18 28. desember 2022 miðVikuDaGur