Rökkur - 01.04.1949, Page 23

R O K K U R
23
Víðsjá
VETRARBRAUTIN.
Eftir Harlan T. Stetson,
sljörnufræðing og jarðeðlis-
fræðing við lnstitute of Tech-
noiogy í Massachusetts. —
Hve gömul er vetrarbraut-
in? Stjörnufræðingar hafa
lengi álitið, að hún væri ein
hinna elztu meðal stjörnu-
kerfanna, og Sir James Je-
an dró há ályktun af lögun
hennar, að hún væri æva-
forn. En nú hefur einn hinna
lærðustu st jörnufræðinga,
maður, sm mjög mikið mark
er tekið á meðal vísinda-
manna, próf. Harlow Shap-
ley, látið í Ijós há skoðun,
að Sir James Jeans hafi
skjátlazt. Samkvæmt kenn-
ingu Shapleys er vetrar-
brautin ekki á hinu síðasta,
heldur hinu fyrsta þrýunar-
stigi.
Athuganir á hinum fjar-
lægari vetrarbrautum hafa
leitt í Ijós, að þær hafa ýmis-
konar lögun, en aðallega þær
fjórar, sem hér grein: 1)
hnattlögun, 2) egglögun, 3)
snarundna gormlögun, k)
lausundna gormlögun. Vetr-
arbrautin hefir lausundna
gormlögun. Sir James álykt-
aði, að möndulsnúningur
hnattlaga vetrarbrautar
hlyti að fletja hana út, eins
og smjörkúlu, og stækka um-
mál hennar. Hcinn áleit, að
vetrarbrautir væru í upphafi
hnattlaga, en fengju að síð-
ustu gormlögun.
En próf. Shapley hefir cd-
hugað það, að gormlaga
vetrarbrautir hafa fjöldan
allan af stjörnuklösum og
stjörnuþokum — og þetta
bendir til þess, að þær séu
ungar, en ekki gamlar.
Stjörnuklasar standast ekki
til lengdar möndulsnúning
sinn, heldur tvístrast og
dreifast jafnt um vetrar-
brautina.
Shapley hefir lika gert þá
athugun, cið í gormlaga vetr-
arbrautum (einkum þeirri,
sem við eigum heima í) er
að finna fjölda af breytileg-
um sólum, risavöxnum og
liltölulega skammlífum, en
þetta er líka sönnun fyrir
því, að vetrarbrautin sé ung
að aldri. Hnattlaga vetrar-
brautir liafa hinsvegar mjög
litið af stjörnuþokum og
-klösum og alls engar risa-
sólir, bygging þeirra er öll
stöðug og gætir þar miklu
fyllra jafnvægis en með
gormlaga vetrarbrautum.