Fréttablaðið - 11.03.2023, Blaðsíða 48

Anna Frank var stúlka af
gyðingaættum sem hélt dag-
bók meðan hún var í felum í
Amsterdam í seinni heims-
styrjöld. Dagbókin hefur haft
áhrif um heim allan en Anna
og fjölskylda hennar voru
hneppt í fangabúðir nasista.
Anna lést þann 12. mars árið
1945, aðeins 16 ára gömul.
Annelies Marie Frank,
betur þekkt sem Anne
Frank og hér á landi
s em A n na Fr a n k ,
fæddist í Frankfurt í
Þýskalandi árið 1929. Þar ólst hún
upp ásamt foreldrum sínum Otto
og Edith og eldri systur sinni Mar-
got. Á uppvaxtarárum Önnu var
atvinnuleysi mikið í Þýskalandi og
með auknum völdum Adolfs Hitl-
ers og nasista í landinu jókst hatur
á gyðingum hratt.
Anna og fjölskylda hennar voru
gyðingar. Vegna fordóma í garð
þeirra  og mikilla efnahagsþreng-
inga í Þýskalandi ákváðu foreldrar
hennar að f lytja til Amsterdam í
Hollandi. Þar stofnaði Otto fyrir-
tæki þar sem hann seldi pektín,
þykkingarefni í sultur.
Önnu leið vel í Hollandi, hún var
fljót að læra tungumálið, eignaðist
vini og stóð sig vel í skólanum sem
staðsettur var nærri heimili hennar.
Þann 1. september árið 1939, þegar
Anna var tíu ára, réðust nasistar
inn í Pólland og seinni heimsstyrj-
öldin hófst. Stuttu seinna réðust
nasistar einnig inn í Holland og við
það breyttist líf Önnu og fjölskyldu
hennar líkt og margra annarra.
Hollenski herinn gafst upp aðeins
nokkrum dögum eftir innrásina og í
kjölfarið settu nasistar lög og reglur
sem þrengdu mikið að gyðingum.
Þeir máttu til að mynda ekki lengur
fara í almenningsgarða eða kvik-
myndahús og ekki reka verslanir
eða fyrirtæki. Það hafði þær afleið-
ingar að Otto missti fyrirtæki sitt og
þannig lifibrauð fjölskyldunnar.
Einnig þurftu Anna og Margot systir
hennar að fara í skóla sem aðeins
var ætlaður gyðingum.
Yfirráð nasista urðu sífellt meiri
í Hollandi með hverjum deginum.
Gyðingar urðu að bera davíðsstjörn-
una á fötum sínum til að ekki færi
á milli mála hver væri gyðingur og
hver ekki og ofsóknir í þeirra garð
jukust hratt og verulega, f ljótt fór
að berast á milli manna orðrómur
um að fjarlægja ætti alla gyðinga frá
Hollandi.
Stórbrotin saga
Önnu Frank
Þessi mynd var
tekin af Önnu
árið 1942, þá var
hún þrettán ára.
Anna lést aðeins
16 ára gömul,
árið 1945.
Fréttablaðið/
Getty
Grunnskólabörn
í Berlín skoða
vaxmynd af
Önnu Frank á
Madame Taus-
saud-safninu
þar sem búið er
að endurgera
felustað Önnu
og fjölskyld-
unnar.
Fréttablaðið/
Getty
Fjölskyldan í felur
Dag einn fékk Margot boð um að
fara í vinnubúðir í Þýskalandi,
þetta var í byrjun júlí árið 1942. For-
eldrum hennar þótti þetta skrítið
og þau grunaði að eitthvað væri á
seyði. Daginn eftir ákvað fjölskyld-
an að fara í felur og f lýja ofsóknir
nasista. Otto hafði um vorið 1942
hafist handa við að útbúa leyniher-
bergi fyrir fjölskylduna undir súð
í skrifstofubyggingunni þar sem
hann vann. Herbergið var ekki stórt
en þar dvaldi fjölskyldan ásamt
fjórum vinum sem aðstoðað höfðu
við gerð herbergisins.
Það var afar þröngt um
Önnu, fjölskyldu hennar
og vini. Þau þurftu að
láta lítið fyrir sér
fara og vera
afar hljóð-
lát og Anna og
Margot voru oft
mjög hræddar. Fólk-
ið hafðist við í leyni-
herberginu í tvö ár, stuttu
áður en þau fóru í felur hafði
Anna fengið dagbók í þrettán ára
afmælisgjöf. Í hana skrifaði hún
um tilfinningar sínar og upplif-
anir árin sem hún var í felum.
Þann 4. ágúst árið 1944
komst upp um leynistað
Frank-fjölskyldunnar og
voru þau öll handtekin.
Anna, Margot, Edith og Otto voru
flutt ásamt rúmlega þúsund öðrum
gyðingum í sendibílum sem ætlaðir
voru til f lutninga á nautgripum í
útrýmingarbúðir nasista í Ausch-
witz-Birkenau. Á leiðinni var bæði
vatn og matur af skornum skammti
og var fólkið því afar máttvana við
komuna í búðirnar. Þar tók á móti
þeim læknir sem skoðaði alla í bak
og fyrir. Þau sem voru of veikburða
til að vinna voru send beint í gas-
klefa þar sem þau voru myrt. Úr
hópi Önnu hlutu um 350 manns
þau örlög. Anna, Margot og móðir
þeirra voru sendar í vinnubúðir
fyrir konur og Otto í herbúðir fyrir
karla.
Otto komst lífs af
Af Frank-fjölskyldunni var Otto sá
eini sem komst lífs af úr útrýming-
arbúðunum. Í nóvember árið 1944
voru Margot og Anna fluttar í Berg-
en-Belsen útrýmingarbúðirnar í
Norður-Þýskalandi, foreldrar þeirra
urðu eftir í Auswitch. Í Bergen-Bel-
sen var ástandið, líkt og í Auswitch,
hræðilegt. Þar var matur af afar
skornum skammti, þar var skítugt
og kalt og mikið var um smitsjúk-
dóma. Anna og Margot smituðust
þar af taugaveiki sem dró þær báðar
til dauða, fyrst Margot og svo Önnu
nokkrum dögum seinna, þann 12.
mars árið 1945.
Otto lifði, eins og fyrr segir, dvöl-
ina í útrýmingarbúðunum af og tíu
mánuðum eftir að hann var sendur
þangað sneri hann aftur til Amster-
dam. Þar hitti hann vini sína sem
höfðu verið með honum í felum í
leyniherberginu. Þeir höfðu varð-
veitt dagbók Önnu.
Otto hafði alltaf verið stoltur af
dóttur sinni og við lestur dagbók-
arfærslnanna komst hann að því
að hana hafði dreymt um að verða
rithöfundur eða blaðakona. Hann
ákvað því að gefa dagbókarfærsl-
urnar út eftir hvatningu frá vinum
sínum. Árið 1947 voru prentuð
3.000 eintök af bókinni sem bar
nafnið Het Achterhuis. Bókin lýsir
lífi Önnu á tímabilinu 12. júní 1942
til 1. ágúst 1944.
Bókin hefur síðan selst í yfir 30
milljónum eintaka og verið þýdd á
yfir 70 tungumál. Þá hafa verið gerð-
ar eftir henni leikgerðir og kvik-
myndir. Fólk um allan heim hefur
heyrt af sögu Önnu Frank. Árið 1960
var leynistaður Önnu og fjölskyldu
hennar í Amsterdam gerður að
safni sem opið er almenningi. Allt
þar til Otto lést árið 1980 var hann
viðriðinn safnið. Hann trúði því að
skrif dóttur sinnar gætu aukið með-
vitund fólks um hættuna sem stafar
af mismunun, kynþáttafordómum
og hatri á ákveðnum hópum, svo
sem gyðingum. n
Birna Dröfn
Jónasdóttir
birnadrofn
@frettabladid.is
28 helgin FRÉTTABLAÐIÐ 11. mARS 2023
lAUgARDAgUR