Fréttablaðið - 11.03.2023, Blaðsíða 44

2%
nemenda 7 til 10 ára
höfðu aðgang að skóla-
dagheimilum utan
skólatíma.
8%
barna höfðu aðgang
að heilsdagsvistun í
Reykjavík árið 1981.
Á mánudaginn eru fjórir
áratugir frá stofnun Kvenna-
listans. Fjörutíu ár frá því að
konur fullar baráttuvilja og
þrár eftir breytingum, tóku
málin í eigin hendur og buðu
fram til alþingiskosninga með
lista fullskipaðan konum –
komu þremur inn og tvö-
földuðu árangurinn í næstu
kosningum.
Undiraldan hafði vaxið
jafnt og þétt, enda
hafði atvinnuþátttaka
giftra k venna þre-
faldast á árunum 1960
til 1980 en enn var litið á launaða
vinnu þeirra sem aukastarf við hlið
umönnunar barna og heimilis.
Kvennafrídagurinn árið 1975
hafði mikil áhrif á íslenskar konur
þegar 90 prósent kvenna lögðu
niður störf sín svo atvinnulífið lam-
aðist. Fimm árum síðar var Vigdís
Finnbogadóttir, kjörin forseti, fyrst
kvenna í heiminum. En jafnvel þó
meirihluti kvenna tæki fullan þátt í
atvinnulífinu miðaðist enn allt við
að þær væru heimavinnandi.
Staðan í Reykjavík árið 1981
n 8 prósent barna höfðu aðgang
að heilsdagsvistun. Einstæðir
foreldrar og námsmenn nutu
forgangs, en dagheimilispláss
dugðu ekki fyrir þau börn.
n 30 prósent barna höfðu aðgang
að dagheimilum hluta úr degi.
n 2 prósent nemenda, 7–10 ára,
höfðu aðgang að skóladagheim-
ili utan skólatíma.
n Skóladagur var stuttur og
sundurslitinn, skólar tví- og þrí-
setnir og engar skólamáltíðir.
n Kvennalistinn bauð í fyrsta sinn
fram til alþingiskosninga árið
1983 en þá sátu aðeins þrjár
konur á Alþingi og engin þeirra í
stjórn. Frá upphafi höfðu aðeins
12 konur setið á þingi.
n Í sveitastjórnum var svipað uppi
á teningnum þó í Reykjavík hafi
hlutfallið verið skárra en víða
annars staðar. Konur voru lítt
sýnilegar í stjórnum og ráðum,
í umræðum fjölmiðla og stórri
ákvarðanatöku.
Aðdragandinn
Árið 1982 bauð Kvennaframboð
í Reykjavík og á Akureyri fram
í sveitastjórnarkosningunum. Í
framhaldi komu upp umræður um
að bjóða fram til Alþingis vorið eftir
og voru skiptar skoðanir um málið.
Þrisvar sinnum var skoðana-
könnun lögð fyrir hópinn og þrisvar
sinnum var meirihlutinn andvígur
framboði til Alþingis. Að lokum
var tekin ákvörðun á félagsfundi að
Kvennaframboð myndi ekki standa
að framboði til Alþingis en þær
konur sem hlynntar voru framboði
fengu þó stuðning til þess að halda
þeirri vinnu áfram.
Efnt var til borgarafundar til að
kanna undirtektir við framboð til
Alþingis og kynna drög að stefnu
og var niðurstaðan sú að boðið yrði
fram í Alþingiskosningum undir
nafninu Kvennalisti.
Stofnfundur var haldinn 13. mars
1983 á Hótel Esju og voru stofn-
félagar 102. Kvennalistinn byggði
stefnu sína í landsmálum á sömu
hugmyndafræði og hugmyndum og
þeim sem lagðar voru til grundvall-
ar í stefnuskrá Kvennaframboðs. Má
þar meðal annars nefna kvennamál,
valddreifingu, skóla- og menningar-
mál, umhverfismál, heilbrigðis- og
félagsmál, fæðingarorlofsmál, efna-
hags- og atvinnumál og friðar- og
utanríkismál.
Hótel Vík
Árið 1981 tók Kvennaframboð
Hótel Vík eða Víkina á leigu og hafði
Kvennalistinn síðar þar aðstöðu til
ársins 1988.
Árið 1984 var ákveðið að breyta
Víkinni í Kvennahús og höfðu þar
aðsetur Vera, blað Kvennaframboðs
og síðar Kvennalista, Friðarhreyfing
íslenskra kvenna, Samtök kvenna á
vinnumarkaði, Kvennaráðgjöf og
Kvennahópur Samtakanna 78.
Af myndum og frásögnum að
dæma var mikið líf og fjör í hverju
rými og allt upp í rjáfur hússins sem
staðsett er við Ingólfstorg. Þangað
sóttu konur að loknum vinnudegi
og um helgar og lögðu á ráðin um
aðgerðir og næstu skref í kvenna-
baráttunni.
Eftirtektarverðar aðgerðir
Kvennalistakonur létu í sér heyra
þegar það átti við og efndu til
aðgerða sem eftir var tekið til að
vekja athygli á málstað sínum, hvort
sem það varðaði sýnileika kvenna,
hátt vöruverð eða brenglaða útlits-
umræðu.
Þögul mótmæli
Fyrir alþingiskosningar árið 1987
samþykkti útvarpsráð að fulltrúi
Kvennalista fengi ekki að taka þátt
í hringborðsumræðum í sjónvarpi,
kvöldið fyrir kjördag. Eins hafði
ráðið samþykkt að við framboð-
skynningu flokkanna fengi Kvenna-
listi aðeins 15 mínútur á meðan
aðrir flokkar fengu 20 mínútur.
Þessum ákvörðunum mótmæltu
Kvennalistakonur með því að fjöl-
menna við Sjónvarpshúsið sveipað-
ar þögn. Engin þeirra mælti orð frá
vörum og voru margar með bundið
fyrir munninn í anda ákvörðunar
útvarpsráðs.
Fegurðardrottningar
Ein eftirminnilegasta aðgerðin var
framkvæmd af Kvennaframboðs-
konum í borgarstjórn.
Í júní 1985 við krýningu á feg-
urðardrottningu Íslands á Broad-
way sagði þáverandi borgarstjóri,
Davíð Oddsson, eitthvað í þá veru,
að ef þær stúlkur sem tækju þátt í
fegurðarsamkeppni skipuðu efstu
sæti Kvennaframboðs þá þýddi lítið
fyrir karlana að bjóða sig fram.
Kvennaframboðskonur tóku
þessum ummælum sem móðgun
við bæði kvenkyns fulltrúa í borgar-
stjórn og stúlkuna sem krýnd var,
og að á þeim mætti skilja að fegurð
kvenna skipti meiru en vitsmunir
þeirra.
Í framhaldi mættu borgarfull-
trúarnir Guðrún Jónsdóttir og
Magdalena Schram í borgarstjórn
íklæddar síðkjólum með kórónur
á höfði og borða þar sem þær voru
merktar sem Ungfrú meðfærileg og
Ungfrú spök.
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
Í kosningunum
árið 1983 náði
Kvennalistinn
inn sínum fyrstu
þingkonum,
þeim Guðrúnu
Agnarsdóttir,
Sigríður Dúnu
Kristmunds-
dóttur og Krist-
ínu Halldórs-
dóttur.
Hótel Vík varð aðsetur hugrakkra kvenna sem vildu ná fram breytingum.
Kvennalistakonur mótmæltu tilmælum Steingríms Hermannssonar um að
hafa oftar grjónagraut í matinn á tímum óðaverðbólgu og þjóðarsáttar.
Konurnar
sem breyttu
íslenskum
stjórnmálum
24 helgin FRÉTTABLAÐIÐ 11. mARs 2023
lAUgARDAgUR