Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.11.1982, Side 15

hlutaskipulag án nokkurrar
frekari skilgreiningar. Ekki er
fyllilega ljóst, við hvað er átt.
Hvort átt er eingöngu við „skipu-
lag”, sem nái til margra sveitarfé-
laga í heilu héraði eða landshluta
eða hvort átt er við skipulag í víð-
tækari merkingu sbr. enska hug-
takið „Regional planning”, sem
miklu víðtækara en hugtakið
skipulag í merkingu skipulagslag-
anna. Því „Regional planning”
merkir almenna þróunaráætlun
stórra landssvæða m.a. varðandi
uppbyggingu atvinnuvega, skóla-
ntál, heilbrigðis- og félagsmál
(„sector planning”) auk landnot-
kunarskipulags og byggingar-
skipulags. „Regional planning” er
því svipaðrar merkingar og hug-
takið „Byggðaáætlanir”.
Allt Iandið er skipulagsskylt
Skv. gildandi skipulagslögum
eru öll sveitarfélög skipulags-
skyld. Meginreglan er, að skipu-
lagning er bundin við einstök
sveitarfélög, en í lögunum eru
einnig ákvæði um sameiginlegt
skipulag (svonefnt svæðaskipulag
sbr. 12. gr.) samliggjandi sveitar-
félaga. Spyrja má, hvað í því felist,
að öll sveitarfélög eru skipulags-
skyld. Hvort skylt sé að skipu-
leggja hvern fermetra lands í
hverju einstaka sveitarfélagi
landsins. Því er strax til að svara,
að svo langt nær skipulagsskyldan
ekki. Raunar kveða skipulags-
lögin ekki á um það, hversu víð-
tæk skipulagsskyldan sé. En af
ýmsum ákvæðum laganna má
leiða þessa niðurstöðu. I fyrstu
skipulagslögunum frá 1921 var
skipulagsskyldan bundin við þétt-
býlisstaði með 500 íbúa og fleiri,
síðar var þetta mark lækkað í 200
íbúa og loks í 50 íbúa eða þar sem
ætla má að dómi skipulagsstjórn-
ar, að þéttbýli muni rísa. Skipu-
lagsskyldan er í raun bundin við
þéttbýli eða þau landssvæði, þar
sem ætla má, að þéttbýli muni
rísa, svo og önnur svæði, þar sem
mannvirkjagerð er fyrirhuguð og
ennfremur varðandi landnotkun
s.s. útivistarsvæði, landbún-
aðarsvæði o.s.frv.
Það er skipulagsyfirvalda,
sveitarstjórna og skipulags-
stjórnar ríkisins, að meta, hversu
víðtæk skipulagsskyldan skuli
vera sbr. t.d. 2 mgr. 10 gr. lag-
anna um frestun á skipulagningu
hluta af skipulagsskyldu svæði.
Skv. skipulagslögunum er
skipulagsstjórn ríksisins ætlað
frumkvæði varðandi skipu-
lagningu skv. lögunum. Það er
meginregla skv. lögunum, að
skipulagsstjóri eða embætti hans
annist gerð skipulagsuppdrátta
og sjái m.a. um framlagningu og
staðfestingu skipulagsuppdrátta.
Hinsvegar er það undantekning-
arregla skv. lögunum, að sveitar-
félög annist sjálf skipulagsgerð.
Þó fer það í vöxt, að hin stærstu
sveitarfélög annist sjálf skipu-
lagningu.
Hvað er „gildandi skipulag”?
Víða í skipulagslögum eru
ákvæði um „skipulag” eða
„gildandi skipulag” án þess að
skilgreint sé nánar, við hvað sé
átt. Af ýmsum ákvæðum skipu-
lagslaganna sbr. t.d. ákvæði 4. gr.
1. mgr. og 20. gr. 4. mgr. má
draga þá ályktun, að um skipulag
eða gildandi skipulag í merkingu
skipulagslaganna sé að ræða, ef
fyrir liggur skipulagsuppdráttur
samþykktur af sveitarstjórn og
skipulagsstjórn ríkisins.
Staðfest skipulag og gildi þess
Skv. skipulagslögum er staðfest
skipulag skipulagsuppdráttur
ásamt greinargerð, sem hlotið
hefur meðferðskv. 15., 17.ogl8.
gr. laganna og þar með verið stað-
festur af félagsmalaráðhera.
Staðfesting skipulags er skv. lög-
unum síðasta stigið í skipu-
lagningu og meðferð skipulags-
mála. Þegar staðfesting skipulags
er fengin og birt í Stjórnartíðind-
um, má segja, að endanlegt skipu-
lag liggi fyrir, þó að slíku skipu-
lagi megi breyta sbr. 19 gr. lag-
anna. Með opinberri birtingu
staðfests skipulags í Stjórnartíð-
indum er skipulagið og skipulags-
ákvarðanir kunngerðar al-
menningi og öllum sem hlut eiga
að rnáli. Við þetta skapast ákveðin
festa, og með því er komið í veg
fyrir tíðar breytingar á skipulagi
og hringlandahátt.
Skipulagsstjórn ríkisins ber að
sjá um, að skipulagstillögur, sem
samþykktar hafa verið og hlotið
meðferð skv. lögunum séu sam-
þykktar. Svo hefur víða verið
gert. Hinsvegar er liitt líka til, að
skipulag hafi ekki hlotið staðfest-
ingu. Byggist það trúlega á því, að
sveitarstjórnum finnist hentugra
og þægilegra að höndla með óst-
aðfest skipulag, sem auðveldara
er að breyta, ef með þarf, en stað-
festu skipulagi.
Skv. skipulagslögum hefur
staðfest skipulag sérstakt gidli í
tveimur tilgreindum tilvikum. I
fyrsta lagi þarf staðfest skipulag
að liggja fyrir, ef sveitarstjórn
óskar að taka eignarnámi einstak-
ar fasteignir eða hluta fasteignar
í sveitarfélaginu sbr. 28. gr. lag-
anna. I öðru lagi getur sveitarfé-
lag orðið bótaskylt, ef staðfest
skipulag gerir ráð fyrir rýrnun á
verðmæti fasteignar sbr. 3. og 4.
mgr. 29. gr. laganna. I því tilviki
getur staðfesting skipulags orðið
grundvöllur bótakröfu fsteigna
eigenda, enda sé kröfugerð og
málsmeðferð í samræmi við
ákvæði laganna. Að öðru leyti en
því, sem að framan er nefnt, virð-
ast réttaráhrif staðfests skipulags
ekki önnur eða meiri en samþykkts
eða gildandi skipulags.
Af ákvæðum skipulagslaga má
álykta, að ákvæði 18. gr. laganna
um staðfestingu gildi eingöngu um
aðaluppdrætti. I V. kafla reglu-
gerðar um skipulagsáætlanir er
hinsvegar jöfnum höndum ákvæði
um staðfestingu aðalskipulags og
deiliskipulags og jafnvel gert ráð
fyrir staðfestingu deiliskipulags án
þess að aðalskipulag sé fyrir hendi
sbr. 28. gr. reglugerðainnar. í 29.
gr. er ennfremur heimilað* að
binda staðfestingu við ákveðna
þætti aðalskipulags (eða deili-
skipulags) s.s. aðalumferðaræðar
eða meginlandnotkun.
Er þörf á að endurskoða skipu-
lagslöggjöfina?
Hér að framan hefur verið
stiklað á nokkrum atriðum í
gildandi skipulagslögum og farið
fljótt yfir sögu. Skipulagslögin
sjálf eru nú hartnær 2ja áratuga
gömul. Því er ástæða til að hug-
leiða, hvort þeim þurfi að breyta
og þá hvernig. Lög úreldast eins
og önnur mannanna verk og að-
stæður og sjónarmið breytast. Ef
til endurskoðunar löggjafarinnar
kæmi, væri að sjálfsögðu eðli-
legast, að skipulagslögin sjálf og
skipulagsreglugerðin verði
endurskoðuð samtímis.
Eg tel, að þegar skipulagslögin
verða tekin til endurskoðunar
væri æskilegt, að ákvæði þeirra
yrðu fastmótaðri en er í gildandi
lögum. Akvæði væri um tilgang
laganna, og ýmis hugtök í lögun-
um færu skilgreind rækilega. Við
15