Skessuhorn - 02.11.2022, Blaðsíða 10

MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 202210
Af þeim eru 75% sæddar en fjórð-
ungur þeirra fjölgar sér með aðstoð
heima nauta á bæjunum.
Vísindum hefur
fleytt fram
Sveinbjörn segir að forsaga þess að
nú sé hægt að velja naut og styðj-
ast við erfðarannsóknir sé nokkuð
löng. „Fyrir einungis áratug þóttu
svo fáir einstaklingar í íslenska
kúastofninum að sérfræðingar
töldu útilokað að tölfræðin leyfði
slíkt val. Síðan hefur þekking á töl-
fræði aukist og vísindunum sam-
hliða fleytt fram. Þá má þakka þann
árangur sem nú hefur náðst áhuga
og metnaði einstakra vísinda-
manna sem unnið hafa að erfða-
rannsóknum. Nú í vikunni ver til
dæmis Egill Gautason doktorsverk-
efni sitt á þessu sviði við Danska
landbúnaðar háskólann.
Eftir þessa breytingu nú verður
sýni tekið úr nýfæddum nautkálfi
og úr móðurinni ef það hefur ekki
verið gert áður. „Sýnin verða strax
greind og við kaupum þá kálfa sem
sýna rétta arfgerð,“ segir Svein-
björn, en sú aðferð þýðir að öryggi
úrvalsins er gott. Það mun því
fækka þeim gripum sem þarf að
meðhöndla, kynslóðabilið minnkar
og samhliða eykst öryggið um
að í umferð sé gott kynbótanaut.
Við getum því boðið upp á miklu
öruggara úrval nauta. Framfarir
verða því hér eftir hraðari; efna-
innihald mjólkur batnar, fóðurnýt-
ing sömuleiðis og afurðir aukast.“
Á mörkum siðferðislega
Þrátt fyrir þessar miklu framfarir
bendir Sveinbjörn á að víða erlendis
hafi menn gengið enn lengra í að
láta erfðafræðirannsóknir flýta fyrir
framförum í ræktun. Nefnir hann
Suður Ameríku í því sambandi en
einnig nokkur Evrópulönd. Þar hafi
menn gengið miklu lengra í að nýta
erfðatæknina, jafnvel þannig að
menn hafa spurt hvort siðferðislega
sé verið að ganga of langt. „Menn
hafa jafnvel valið bestu kvíguna
á einu búi, tekið úr eggjastokkun
hennar kannski tíu egg, sett í til-
raunaglös, kyngreint og frjóvgað
með rétta sæðinu. Tekið svo sýni
úr fósturvísinum eftir viku tíma,
valið kvígurnar úr þeim hópi og
erfðagreint fósturvísana til að sjá
hvort um sterka einstaklinga sé að
ræða. Bestu fósturvísunum er svo
komið fyrir í frænkum móður-
innar á búinu. Þannig eru menn
að spara mikinn tíma og fá kannski
6-7 úrvals kvígukálfa sem allir bera
hæstu arfgerðina. Móðirin er hins
vegar ein, en staðgöngumæðurnar
nokkrar frænkur hennar.“
Allt á hvolfi við
afgreiðslu
Dreifingu óreyndra nauta hefur
nú verið hætt frá Nautastöðinni
á Hesti og útsending takmark-
ast við þau naut sem eru í notkun,
það er þau naut sem kölluð hafa
verið „reynd naut“ fram að þessu.
Umrædd 22 naut eru nú komin
til dreifingar. Reynt var að dreifa
faðerni þeirra nokkuð en þau eru
undan 14 nautum. Síðustu daga
hafa Sveinbjörn og Íris, starfsmenn
Nautastöðvar BÍ á Hesti, haft í
nægu að snúast eftir að birtur var
fyrsti úrvalslistinn með hinum 22
verðandi feðrum í íslenskri naut-
griparækt.
mm
Aron var vinsælasta fyrsta eiginnafn meðal nýfæddra drengja á síðasta
ári en þar á eftir komu Jökull og Alexander. Í sætunum þar á eftir koma
Kári, Emil, Jón, Óliver, Mikael, Matthías og Elmar.
Embla var vinsælasta nafnið meðal nýfæddra stúlkna, svo koma
nöfnin Emilía og Sara. Í sætunum þar á eftir eru Sóley, Matthildur,
Aþena, Katla, Guðrún, Saga og Eva.
Jón og Guðrún
Algengustu fyrstu eiginnöfnin á landinu eru fæst á þeim lista sem
nýskírðum börn hefur verið gefið. Með algengustu fyrstu eiginnöfnin
er átt við alla núlifandi Íslendinga miðað við 27. október síðastliðinn.
Algengustu nöfnin eru í þessari röð: Anna, Jón, Guðrún, Sigurður,
Guðmundur, Kristín, Sigríður, Gunnar, Margrét og Helga. Það eru því
einungis Jón og Guðrún sem enn halda vinsældum sínum af gömlum
íslenskum nöfnum. mm
Aron og Embla eru
vinsælustu nöfnin
Eins og segir í fréttinni hér á síð-
unni til hliðar ákvað fagráð í naut-
griparækt í síðustu viku að taka nú
til notkunar nýtt erfðamengisúr-
val við val á þeim nautum sem hér
eftir verða til notkunar á Nauta-
stöð Bændasamtaka Íslands á
Hesti. Því fylgir eðli málsins sam-
kvæmt umbylting á því fyrirkomu-
lagi kynbótastarfs sem í áratugi
hefur verið við lýði. Blaðamaður
Skessuhorns leit í síðustu viku í
heimsókn á Nautastöð BÍ á Hesti
í Andakíl. Þar ræður Sveinbjörn
Eyjólfs son ríkjum, hefur veitt starf-
seminni forstöðu í mörg ár, fyrst
meðan Nautastöðin var á bökkum
Vatnshamravatns og nú síðari
árin á Hesti. Auk hans starfar Íris
Ármannsdóttir á stöðinni auk þess
sem þriðji starfsmaður er í hluta-
starfi og kemur m.a. að fóðrun og
aðstoð við sæðistöku. Sveinbjörn
dregur engan dul á að þessar fram-
farir sem orðið hafa í erfðavísindum
í nautgriparækt marki eitt stærsta
framfaraskref sem stigið hafi verið
í íslenskri búfjárrækt í seinni tíð.
„Við erum búin að bíða eftir þessu
lengi. Við nálgumst nú lokahnykk í
ferli sem hófst fyrir um fimm árum
síðan og talið var óhugsandi að
stíga fyrir áratug. Á síðustu árum
höfum við séð að aðrar þjóðir hafa
verið að rækta upp sín kúakyn á
undraverðum hraða og bilið á milli
gæða þeirra kúakynja og íslensku
kúnna hefur verið að aukast. Þessi
framþróun núna er því liður í að
styrkja íslenskan landbúnað til
lengri tíma,“ segir Sveinbjörn
Fyrsti úrvalshópurinn
valinn
Frá og með síðustu viku heyrir
notkun óreyndra nauta sögunni til
á Nautastöðinni. „Nú verða aðeins
naut í notkun sem verða þá allt
niður í rúmlega ársgömul.“ Þá segir
Sveinbjörn að samhliða þessu verði
tilnefningu sérstakra nautsfeðra
hætt og öll naut í notkun munu
koma til greina sem feður nautkálfa
sem keyptir verða á stöðina á Hesti.
„Val nautkálfa mun hér eftir byggja
á arfgreiningum og erfðamati
þeirra sjálfra þegar kerfið verður
að fullu komið til framkvæmda.
Það sama má segja að muni eiga
við um val nautsmæðra enda mun
meirihluti kúa í framleiðslu verða
arfgreindur innan næstu þriggja
ára. Þannig styrkja sýnatökur úr
kvígum og arfgreiningar þeirra val
nautsmæðranna í framtíðinni. Nú
hafa verið valin 22 naut sem notuð
verða næstu mánuði. Ung naut
bætast svo smám saman við í þann
hóp samhliða því að þau greinast
hátt í kynbótamati.“
Einfaldar verklag
„Við höfum að jafnaði keypt um
60 nautkálfa inn á stöðina á ári en
höfum nýtt 26-30 þeirra. Bændur
hafa látið vita ef álitlegir naut-
kálfar hafa fæðst á búi þeirra og
nautsmæður hafa verið skoðaðar
til að skoða júgur, spenalag og
fleira. Við höfum því haft allmikið
val, en á þessum tíma sem naut-
kálfarnir eru að vaxa úr grasi geta
ýmsir gallar komið fram og þeir
detta út hver af öðrum. Þeir t.d.
þroskast ekki, reynast vera hyrndir,
mannýgir eða að mæður þeirra hafa
fallið í kynbótamati. Nú eftir þessa
breytingar munu afkvæmarann-
sóknir detta út og fjögur ár spar-
ast í ræktunarstarfinu. Við höfum
fram að þessu tekið 6.600 sæðis-
skammta úr hverju nauti og höfum
alltaf átt eftir 5.700 skammta, eftir
að allt að 900 skammtar hafa verið
notaðir til að fá reynslu á nautin.
Þetta nýja verklag þýðir auk þess
að nú mun fækka þeim nautkálfum
sem við þurfum að kaupa á stöð-
ina,“ segir Sveinbjörn. Um 26.500
kýr eru nú í landinu auk 8000 kvíga.
Erfðamengisúrval mun gjörbreyta
vinnulagi á Nautastöð BÍ
Vísindin flýta framförum í nautgriparækt
Sveinbjörn Eyjólfsson við tankinn þaðan sem sæðisskömmtum er dreift á stöðvarnar á Akureyri og í Þórólfsholti og þaðan um
land allt.
Hér má sjá yfir geymsluna þar sem sæði allra nauta er geymt í tönkum.
Horft yfir salinn þar sem nautin búa. Þangað er gluggaútsýni af efri hæð Nauta-
stöðvarinnar en gestum er óheimilt að koma þar inn.