AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1994, Blaðsíða 67

KORTLAGNING Á JARÐVEGSROFI
Ovíða eru ummerki jarðvegsrofs í heim-
inum meiri en hér á íslandi. Því er það
svo að flestir íslendingar telja gróður-
eyðingu og jarðvegsrof vera einn
mesta umhverfisvanda þjóðarinnar. Um orsakir
þessa vanda hafa staðið deilur og ekki síður um það
hvar alvarleg eyðing á sér stað og hvar ekki. Þessar
deilur stafa vitaskuld m.a. af því að ekki hafa verið til
glöggar upplýsingar um eðli og stærð vandans, sem
þó ættu að vera forsenda fyrir frekari aðgerðum.
Árið 1991 stofnuðu Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins og Landgræðsla ríkisins til sérstaks samstarfs-
verkefnis með það fyrir augum að þróa aðferðir við
að meta jarðvegsrof á vettvangi sem og að kortleggja
rof á landinu öllu á sem stystum tíma í mælikvarð-
anum 1:100 000. Þetta verkefni hefur gengið mjög
vel og ætlunin er að Ijúka kortlagningunni á næsta
sumri.
Kortlagningin byggist að meginhluta á þremur mikil-
vægum þáttum: notkun gervihnattamynda við kort-
lagninguna, notkun sérstaks flokkunarkerfis fyrir rof
og notkuri GlS-kerfa (tölvuvæddra landupplýsinga-
kerfa, LUK) við meðhöndlun gagnanna.
AÐFERÐIR
Gervihnattamyndirnar nýtast sem heppileg grunnkort
af landinu í mælikvarðanum 1:100 000. Notaðar eru
bandarískar LANDSAT gervihnattamyndir sem teknar
eru í rúmlega 700 km hæð yfir landinu.Landmæling-
ar íslands höfðu frumkvæði að öflun þessara mynda
í samvinnu við Landgræðslu ríkisins og fengust m.a.
styrkir frá Framleiðnisjóði landbúnaðarins til kaup-
anna.Við kortlagninguna er notuð svokölluð innrauð
litasamsetning á myndunum. Við það sést gróður
landsins á mjög skýran hátt, vegna þess að innrauði
liturinn á myndunum endurspeglar fyrst og fremst
blaðgrænu gróðursins.
Jarðvegsrof á sér stað með ýmsum hætti, og mun
margbreytilegri en flestir ætla. Fyrsta skref þessa
þróunarverkefnis var að gera flokkunarkerfi fyrir rof
með hliðsjón af íslenskum aðstæðum, en síðan var
búinn til einkunnaskali til að meta hve alvarlegt rof
er á hverju svæði, svokallaður rofkvarði. Flokkun rofs
var gerð skil í grein í Græðum ísland IV (Ólafur Arn-
alds o.fl. 1992), en aðferðum við mat á rofi í Fjölriti
RALAnr. 168 (Ólafur Arnalds o.fl. 1994). Helstu rof-
gerðirnar (rofmyndir) eru sýndar í meðfylgjandi töflu,
en einnig fylgja Ijósmyndir til frekari skýringa.
Hugtakið jarðvegsrof þýðir í raun „losun og brottflutn-
ing á jarðvegsefnum“. Jarðvegsrof er alls ekki ein-
skorðað við gróið land. Auðnir landsins eru einnig
þaktar jarðvegi, en sá jarðvegur er rýr í samanburði
við hinn brúna móajarðveg sem flestir kannast við.
Á auðnum á sér stað jarðvegseyðing, en hún er vita-
skuld mismikil eftir aðstæðum.Yfirleitt er alvarlegt rof
þar sem sandur er til staðar, en minna t.d. á dæmi-
Rofabörð eru ein gerð jarðvegsrofa. Þetta svæði er þakið
rofabörðum og flokkast sem rofabörð með rofeinkunn 4 og 5.
Afoksgeiri. Hér gengur sandur yfir gróið land og kaffærir gróð-
urinn.
65
OLAFUR ARNALDS JARÐVEGSFRÆÐINGUR