AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1994, Blaðsíða 78

HELGASON ARKITEKT
Z
o
0'
c
73
BRÚIN Á FNJÓSKÁ HJÁ SKÓGUM
Brúin á Fnjóská hjá Skógum var opnuð til
umferðar árið 1908. Flún var byggð af
Verkfræðistofu Cristiani og Nielsen í
Kaupmannahöfn. Flún var þá lengst
steinsteypuboga á Norðurlöndum og með lengstu
brúm sinnar tegundar í heimi. Aðrir brúarsmiðir höfðu
byggt brýr úr steinsteypu, í Sviss, Frakklandi og Ítalíu.
Ekki voru margar brýr, jafnlangar eða lengri, byggð-
ar um eða fyrir 1908. Brú yfir ána Isar í Sviss gæti
verið einum metra lengri en Fnjóskárbrúin. Sú var
byggð 1904.
Fnjóskárbrúin er þeirrar tegundar brúa, sem hægt
er að kalla afstífaðan steinboga, en steinsteypu-
boginn er styrktur á þann hátt að efri bogi eða flöt
akbraut er notuð til að koma í veg fyrir að burðar-
boginn breyti lögun undir hreyfanlegri hleðslu og þar
með minnki að styrkleika eða jafnvel brotni, en
kunnugt er að bogi verður að brotna á fjórum stöðum
til þess að hann hrynji.
Hér kemur til nota sá eiginleiki steinsteypu að hún er
samskeytalaus og getur því tekið upp hvaða form
sem er, og getur þá myndað samhangandi burðar-
form. Það er einmitt þetta sem er notað til að gera
bogann stinnari, og þar með dreifa átakinu, með því
að tengja akbrautina og burðarbogann með stífum
súlum. Steinboga var áður fyrr aðeins hægt að styrkja
með því að bæta á þá fargi, og þó urðu menn að
fara varlega því hægt er að hlaða bogann um of
nálægt undirstöðunum og brotnar þá boginn upp á
við í miðjunni, og hrynur saman. Frægt dæmi um
þetta frá 18. öld er brú byggð af William nokkrum
Edwards í kringum 1755 hjá Pont y Pridd í Wales yfir
ána Taff, en honum heppnaðist að halda uppi þriðju
brúnni með því að gera stór göt yfir báða brúar-
endana og þar með koma í veg fyrir, að boginn ýttist
upp í miðjunni. Götin komu sér líka vel, þegar áin
bólgnaði upp í vatnavöxtum.
Að sjálfsögðu er enginn samanburður á því hversu
miklu léttari steinsteypubogi er en bogi úr grjóti.
Á seinni hluta nítjándu aldar voru miklar rannsóknir
gerðar á steinsteypu með járnbendingu og menn
komust furðu fljótt upp á lagið með að reikna út styrk-
leika þessa nýja efnis. Um aldamót var svo komið,
að þekking á hegðun járnbentrar steinsteypu hefur
lítið þróast síðan, nema ef vera skyldi sú aðferð, að
strekkja á járnunum. Árið 1899 byggir Hennibique til
dæmis brúna yfir ána Vienne hjá Catellerault í Frakk-
landi, notar þrjú höf úr steinsteypu, 40, 50 og 40
metra löng, og steypti öll höfin átímabilinu 15. ágúst
til 5. nóvember 1899. Mótin voru fjarlægð 5. desem-
ber sama ár og stendur brúin enn. Árið 1911 reisti
hann svo brú yfir ána Tíber í Róm, Risorgimento-
brúna, sem er 100 metra löng og risið á boganum 1
á móti 10. Lengstu bogabrýr úr steinsteypu eru nú
yfir 300 metra en risið á boganum gerir slíkar brýr
fágætari. Kemur hvorttveggja til, að landslag þar sem
slíkar brýr henta er fágætt og bitabrýr úr stáli eða
strengjasteypu eru auðveldari í byggingu. Hengibrýr
og stagaðar brýr hafa nú öll völd þegar kemur að
löngum höfum.
Með byggingu Fnjóskárbrúarinnar er Ijóst að danskir
verkfræðingar höfðu fylgst vel með öllum nýjungum
í þessum málum og hafa reyndar síðan ávallt verið í
fararbroddi í notkun steinsteypu og byggt mannvirki
úr þessu efni um heim allan.
Christian og Nielsen lánuðu mér myndir í þeirra eign
af byggingu brúarinnar, og sýna þær aðferðir, sem
notaðar voru áður en vélaverkfæri komu til sögunnar.
Ekki var um annað að ræða en að byggja trégrind
yfir ána, og er hún í engu frábrugðin því sem við
eigum að venjast. Að sumarlagi er alltaf hætta á
flóðum í ánni og þeir misstu hluta af
uppslættinum í einu slíku. En eftir
endurbyggingu og mikinn grjótburð á
uppsláttinn stóðst allt og steypuvinna
gat hafist og virðist hafa gengið slysa-
laust.
Að sjálfsögðu var öll steypa hrærð í
höndum og eftir myndum að dæma var
steypan höfð mjög þurr. Boginn er