AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1995, Blaðsíða 63

sem áhugi einstakra fræðimanna á vissum stöðum
og fjöldi fornra heimilda um viðkomanadi svæði, trú-
lega mikilvægir í þessu sambandi. Þetta mun senni-
lega breytast í náinni framtíð.
En sá sem bíður lengi, bíður eftir einhverju góðu.
Árið 1995 ákvað þjóðminjaráð að telja fornleifaskrán-
ingu til forgangsverkefna. Ákvað ráðið að hefja undir-
búning að skráningu alls landsins og réð til þess
verkefnisstjóra til að finna þessu máli sem bestan
farveg.
Ástæður þess, að fornleifaskráning er nauðsynleg,
eru margar. Þær eru í fyrsta lagi lagalegar (þjóðminja-
lög og Lög um mat á umhverfisáhrifum), í öðru lagi
siðferðislegar (skyldur okkar gagnvart forfeðrum
okkar, sjálfum okkur og afkomendum) og í þriðja lagi
fræðilegar (gagnabanki í sjálfum sér, dreifingin í land-
inu og landslaginu o.s.frv).Hér á eftir ætla ég að fjalla
nánar um hina lagalegu hlið málanna.
í áðurnefndum lögum frá 1989 er skýrt tekið fram að
leifar eldri en 100 ára séu friðaðar, en þó heimilt að
friða yngri minjar. Við endurskoðun laganna frá 1994
eru sömu ákvæði hvað fornleifar varðar. Skiptir engu
máli um hvers kyns mannvirki er að ræða eða í hvaða
ástandi þau eru, öll eru þau jöfn gagnvart lögunum.
Að auki njóta staðir tengdir þjóðtrú eða hvers kyns
hindurvitnum sömu verndar. Því skiptir ekki máli
gagnvart þjóðminjalögum hvort um álfastein eða
þingstað er að ræða, báðir staðirnir njóta verndunar
samkvæmt þjóðminjalögum. Enda skipta báðir stað-
irnir máli fyrir menningarsögu þjóðarinnar, þó að þeir
séu vitnisburður um ólíka hluti. Andleg menning þjóð-
arinnar er nefnilega ekki síður mikilvæg en hin efnis-
lega, efnahagslega eða tæknilega menning. Öll brot-
in mynda eina heild og hana köllum við menningar-
sögu þjóðarinnar.
Við skulum aðeins grípa niður í þjóðminjalögin síð-
ustu. í 18. grein þeirra stendur m.a.:
Þjóðminjasafn íslands lætur, eftir föngum, skrá allar
þekktar fornleifar og gefur út skrá um friðlýstar forn-
leifar og skal hún endurskoðuð á þriggja ára fresti.
Skylt er að fornleifaskráning fari fram á skipulags-
skyldum svæðum áður en gengið er frá skipulagi
eða endurskoðun þess og skal Þjóðminjasafn eiga
samvinnu við skipulagsyfirvöld um það. (Lög um
breytingu á þjóðminjalögum, nr. 88/1989, sbr. lög nr.
43/1991).
Þess ber að geta að eilítill munur er á friðuðum forn-
leifum og friðlýstum fornleifum. Friðun þeirra síðar-
Mynd 4. Myndin sýnir hve ógreinilegar sumar rústir geta verið.
Hællinn sem sést niðri til hægri sýnir u.þ.b. gafl á skála víkinga-
aldarbýlisins Granastaða á Eyjafjarðardal, sem aldursgreindur
er til miðrar 10. aldar. Á næstu mynd má svo sjá hvernig skálinn
leit út eftir rannsókn. Af þessu má ráða hve mikilvægt er að
skrásetjarinn hafi reynslu á sínu sviði og hana er aðeins hægt að
fá með þjálfun og vinnu við skráningu.
Mynd 5. Skálinn að Granastöðum eftir rannsókn. Eftir er að
rannsaka til hlítar tvær viðbyggingar við enda skálans, fjær á
myndinni. Myndin er tekin á mjög svipuðum stað og mynd nr. 4.
Sjá má langeld fyrir miðju hússins, minna eldstæði framar og
stóra hellu þar hjá, en það er sjálf bæjarhellan og markar einn
þriggja innganga í skálann.
nefndu er þinglýst og þeim fylgir ákvæði um að þeim
skuli fylgja 20 m friðhelgað svæði út frá ystu sýnilegu
mörkum fornleifanna og umhverfið, nema kveðið sé
á um annað.
í 1. gr. laga um mat á umhverfisáhrifum stendur:
Markmið laga þessara er að tryggja að áður en tekin
er ákvörðun um framkvæmdir sem kunna, vegna
61