AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1995, Qupperneq 23

NOKKRAR SPURNINGAR UM
GERÐ SKÓLAHÚSA
Við ritun eftirfarandi orða um þróun skólahúsa á
íslandi síðastliðinn aldarfjórðung er gengið út
frá þeirri staðhæfingu að æskilegt eða nauð -
synlegt sé að samræmi riki milli skipulags
skólahúsa og starfshátta og kennsluaðferða skólanna. Sé
slík samsvörun ekki fyrir hendi verður skólahúsið ekki eins
hagstætt tæki og vera þarf til að markmið starfsins náist.
Sé litið á heildina er óhætt að staðhæfa að breytingar í
starfi og kennluaðferðum skóla á skyldunámstigi sem nú
ganga undir nafninu grunnskóli hafa ekki komið í stökkum,
en fremur verið jafnar og stígandi. Þó mun óhætt að segja
að nokkuð verulegar breytingar áttu sér stað á tiltölulega
fáum árum upp úr 1970 í kjölfar umfangsmikillar endur-
skipulagningar undir stjórn Skólarannsóknardeildar
Menntamálaráðuneytisins.
Grunnskólanormin sem tóku gildi 1969 og giltu með nokkr-
um breytingum þar til sveitarfélögin tóku við byggingu og
rekstri skólahúsanna hafa ráðið miklu um gerð og fyrir-
komulag. Reynslan af þessum normum er, að minni hyggju,
að þau hafi hentað vel til þess brúks sem þau voru í upphafi
ætluð, en það var að vera stýritæki á rýmisstærð einstakra
bygginga og þar með kostnað. Að grunnskólanormin hafa
að meira eða minna leyti orðið að beinni viðmiðun fyrir
stærðir einstakra rýma og innra skipulags fjölmargra skóla-
húsa frá þessum tíma var í raun hvorki innbyggt í normin
né var það afleiðing af túlkun þeirra af hálfu ráðuneytisins.
Að minni hyggju er hér um að ræða alþekkta tilhneigingu
til að líta á norm og viðmiðunarreglur sem hámarksviðmiðun
eða markmið sem ástæðulast sé að setja hærra.
Nýjungar í starfsskipun og kennsluháttum eiga sér mjög
takmarkaðan stað í skólabyggingum sfðasta aldarfjórð-
ungs. Hugmyndir síðustu ára um einsetinn heildagsskóa
hafa enn aðeins lítillega verið unnar eða skilgreindar út frá
starfsskipulagi, félagslegum mynstrum og þörfum fyrir
starfsaðstöðu. Forsögn að samkeppni Reykjavíkurborgar
um nýjan skóla í Engjahveri nú nýverið hefði í öllum atriðum
getað verið eins, að því er tekur til kennslutæknilegra atriða
og starsskipulags, þó hún hefði verið skrifuð fyrir 25-30
árum. Undanskilja þarf þó nokkur rými er varða heildags-
skólann. Þá á þetta að sjálfsögðu ekki við um byggingar-
tæknileg atriði þar sem stórstígar breytingar í átt að vand-
aðri og fullkomnari byggingum hafa átt sér stað. Hér eru
einungis til umræðu þau atriði sem varða þarfir sem leiðir
af starfsháttum og vinnufyrirkomulagi í skólastarfinu.
Nú er Ijóst að ýmsar breytingar og markverð framþróun
hafa orðið á störfum kennara síðustu tvo til þrjá áratugina.
Hvers vegna þess sér svo lítinn stað í grundvallarskipulagi
og gerð skólabygginga sem raunin er á verður því áleitin
spurning. Hverjar gætu skýringarnar verið? Skoðum
nokkrar hugsanlegar ástæður:
a. Er staðhæfing sem sett var fram í upphafi e.t.v. léttvæg,
þar sem það er vitað að kennarinn vegur þyngra en allir
aðrir þætti til samans um hvernig til tekst?
b. Þarf e.t.v. litlu að breyta, eru gömlu skólastofurnar annars
vegar eða beggja vegna við gang e.t.v. það sem best
hentar?
c. Hafa skólamenn ekki komið á framfæri með skipulegum
hætti hvers þarf með?
d. Hefur kannski ekki verið hlustað á skólamenn?
e. Hafa skólamenn e.t.v. verið hljóðir af því þeir hafa ekki
verið spurðir, hver átti þá að spyrja? Voru það byggjendur
skólanna sem áttu að spyrja, eða bar hönnuðum að hafa
forgöngu um að markmið og þarfir væru skilgreind?
Hér að framan hafa verið tíundaðar nokkrar spurningar sem
máli skipta. Enn sem fyrr sést að auðveldara er að spyrja
stórt en svara svo viðunandi sé. Þessi greinarstúfur er rit-
aður í þeim tilgangi einum að benda á að yfir veginn að
betri skólahúsum eru letraðar margar spurningar af þessu
tagi sem nauðsynlegt er að lesa. Hitt verður svo val hvers
þess sem stendur að gerð skólahúsa, hvort slíkar spurn-
ingar verða teknar upp og þeim svarað með einhverjum
hætti, eða þá að menn flýti sér að klofast yfir þær og halda
áfram að marki sem getur þá gjarnan, eins og dæmin
sanna, orðið gamall skóli úr nýju efni. Það þarf að hugsa
og skipuleggja ný skólahús fyrir okkar nýja skóla, fyrir breytt
þjóðfélag og þá nýju starfshætti sem þegar hafa verið teknir
upp, og þó ekki síður fyrir þá framþróun að betri skólum,
sem þeir sem nú starfa að skólamálum á íslandi hafa alla
burði til að gera að veruleika.
Hér skal ekki tekið rúm til að færa rök fyrir gildi þeirrar
venju menningarsamfélaga að gera, skoða og varðveita
listaverk í ýmsum myndum, þar með talin byggingarlista-
verk í formi stofnana og vinnustaða. Skólahús sem þjónar
notendum slnum vel og er jafnframt tilgerðarlaus, rökrétt
og sjálfri sér samkvæm listsköpun, hefur að flestra mati
öflug jákvæð uppeldisleg áhrif. Slík hús eru án efa eitt af
■ allra áhrifamestu hjálpartækjum sem kennari getur átt kost
á við það þýðingarmikla verkefni að koma hverjum og
einum nemenda til sem mests þroska. Þessi staðreynd
gleymist oft eða er stórlega vanmetin. Einungis besta hönn-
un sem völ er á hverju sinni er réttlætanleg fyrir mennta-
stofnun af hvaða tagi sem er. ■
21
Dr. MAGGGI JÓNSSON, ARKITEKT