Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Blaðsíða 42

Þórarinn endaði svo greinina á dálítið Þórarinslegri vísu og þar með lauk
ritdeilunni.
Lesendur sjá nú auðvitað strax að þessi deila hefur snúist um það hvort
vísandi kyn mætti í einhverjum tilvikum koma í staðinn fyrir samræm-
iskyn (sjá umræðuna í kafla 3.1 hér framar). Hallberg taldi greinilega að
svo væri ekki og honum var nokkur vorkunn. Það hefur nefnilega stund-
um verið amast við vísandi kyni í málfarsleiðbeiningum og samræmiskyni
haldið fram á kostnað þess eins og ýmsir kannast áreiðanlega við. Til
dæmis skrifaði Ingólfur Ásgeir Jóhannesson (1996) pistil um efnið í blaðið
Dag á Akureyri og tengir hann við ritdeilu Hallbergs og Þórarins. Þar seg-
ist hann hafa verið nýbúinn að lesa skýrslur eftir nemendur sína við
Háskólann á Akureyri þegar hann las ritdeiluna. Í þeirri yfirferð hafði
hann leiðrétt „samviskusamlega úr eðliskyni yfir í málfræðikyn“, segir
hann. En eftir að hafa lesið grein Þórarins í ritdeilunni virðast hins vegar
hafa runnið tvær grímur á Ingólf. Anna Helgadóttir (2011:15) tilfærir líka
dæmi úr íslenskukennslubók fyrir erlenda nemendur þar sem mælt er
með samræmiskyni umfram vísandi kyn. Hún gerði líka könnun á því
hvort grunnskólanemar notuðu samræmiskyn eða vísandi kyn („merking-
arlegt kyn“) í ákveðnum dæmum og þar kom m.a. fram að þegar þátttak-
endum í könnuninni voru gefnar ítarlegar leiðbeiningar voru þeir líklegri
til að velja samræmiskynið heldur en þegar leiðbeiningarnar voru einfald-
ari (2011:90). Hún túlkaði þetta sem svo að ítarlegu leiðbeiningarnar
hefðu minnt þátttakendur á próf og þess vegna hefðu þeir þá verið líklegri
til að nota samræmiskynið af því að með því er oft mælt í kennslu. Guð -
rún Þórhallsdóttir (2015a:274 og 275) hefur líka bent á að samkvæmt
„mál staðlinum“ sé „þumalfingursreglan“ sú að láta samræmiskynið ráða.34
Þessi þumalfingursregla styðst við þá staðreynd að samræmiskynið geng-
ur yfirleitt alltaf og notkun vísandi kyns er oft nokkurs konar undantekn-
ing frá þeirri meginreglu (sjá umræðu í köflum 3.1.1 og 3.1.2 hér framar).
Hins vegar má telja misráðið að reyna að búa til einfalda þumalfingurs-
reglu í nafni málstöðlunar eða málstýringar um þetta efni, a.m.k. fyrir þá
málnotendur sem hafa íslensku að móðurmáli. Það er trúlega vænlegra til
árangurs að útskýra í hverju munurinn er fólginn, skýra eðli máltilfinn-
ingar og grundvöll hennar og benda á mikilvægi þess að efla hana og treysta
henni.
Höskuldur Þráinsson42
34 Guðrún orðar þetta svona: „The national language standard of Modern Icelandic
has prescribed grammatical gender agreement, as a general rule of thumb“ (bls. 274) og að
„a preference for formal agreement […] has been prominent among language consultants
and teachers“ (bls. 275).