Úrval - 01.06.1957, Blaðsíða 27

,,SKYNSEMI“ DÝRANNA
ÚRVAL
Öðru hverju má sjá í blöð-
unum frásagnir um hesta og
hunda, sem geta ,,talað“ eða
,,reiknað“. Oft svara þessar
skepnur rétt, ef þær eru spurð-
ar einhvers, sem svara má með
tölum. Stappa þær þá niður fót-
unum eða gefa frá sér hljóð.
I næstum hálfa öld hafa menn
vitað, að þessi viðbrögð dýranna
eru ekki gagnvart spurningun-
um sjálfum, heldur eru það ein-
hverjir áhorfendur, sem vita
svarið fyrirfram, er gefa þeim
merki, þegar réttri tölu er náð
— venjulega ósjálfrátt -— með
því að hreyfa vissa vöðva, t. d.
í andlitinu; vel taminn hundur
eða hestur veitir því strax at-
hygli. Skepnunni fatast alltaf
ef enginn nærstaddur veit svar-
ið við spurningunni.
Allt blaður um ,,talandi“
hunda eða hesta er sérstaklega
óviðeigandi, þar eð mannskepn-
unni einni er mál gefið. Þau dýr,
er næst okkur ganga að hegðun
og skyldleika eru aparnir, og
vitað er, að simpansi nokkur,
sem alinn var upp af ungum
amerískum hjónum allt frá því
hann fæddist, lærði með mestu
erfiðismunum að segja þrjú orð:
„mamma“, ,,pabbi“ og ,,bolli“.
En eftir annað æviárið breikkar
bilið milli manns og apa svo
mjög, að erfitt er að gera nokk-
um skynsamlegan samanburð.
Þessvegna hlýtur það að
vera á einhverjum misskilningi
byggt, þegar við eignum öðrum
dýrategundum framúrskarandi
gáfur. Öðru máli gegnir um
skilningarvitin. Mörg dýr hafa
skynfæri, sem eru ekki nærri
eins skörp hjá okkur, eða blátt
áfram vantar. Þetta veldur því,
að við gerum okkur oft sek um
alvarlegar skyssur. Moray-áll
nefnist fiskur einn, sem lifir á
smáum kolkröbbum. Þegar kol-
krabbinn er eltur, eða á hann
ráðizt, gefur hann frá sér svart-
an vökva, einskonar „blekský“.
Þetta er auðsjáanlega gert í
varnaskyni, og 1 augum okkar
virðist það gegna hlutverki sem
„felutjald", svo að kolkrabbinn
eigi hægari undankomu; en áll-
inn lítur öðrum augum á málið.
Nákvæmar athuganir hafa sýnt,
að álnum getur mistekizt að ná
kolkrabbanum, þó hann sé kom-
inn með ginið alveg að honum,
ef ,,blekið“ er komið út í sjóinn.
Sannleikurinn er sá, að állinn
veiðir eftir lyktinni og étur að-
eins dýr með sérstakri lykt;
svarti vökvinn úr kolkrabban-
um ti’uflar þefskynjun hans.
Skynjunarhæfileikar sumra
dýra eru svo sérstæðir, að marg-
ir höfundar hafa hyllzt til að
skýra þá sem dularfullar „eðlis-
hvatir“ eða jafnvel „ofurskyn“.
Karldýrin af einni tegund nátt-
fiðrilda geta orðið vör við kyn-
þroska kvendýr í tveggja mílna
fjarlægð. Við verðum að játa,
að þetta er undravert, enda þótt
tilraunir hafi nú leitt í ljós, að
karldýrið finnur lyktina af
kvendýrinu með sérstökum
skynfærum á fálmurunum. Þetta
25