Bókasafnið - 01.01.2001, Page 10

lengur. Spitzer, Eisenberg og Lowe kanna þær hug-
myndir enn frekar og staðhæfa að til að verða upplýs-
ingalæs þurfum við einnig að öðlast kunnáttu og
leikni á sviði myndlæsis, fjölmiðlunar, tölvulæsis og
netlæsis.5 Undir það tekur einnig Eric Plotnick og tel-
ur að framangreindar tegundir ,,læsis“ eigi að rúmast
innan upplýsingalæsis.6
Mynd-læsi (visual literacy) er skilgreint sem hæfi-
leikinn til að skilja og nota myndir, þar með talinn
geta til að hugsa, læra og tjá sig myndrænt. Þessir
hæfileikar virðast meðfæddir hjá sumu fólki en aðrir
geta þjálfað sig í notkun þeirra.
Fjölmiðla-læsi (media literacy). Þeir sem fjalla um
fjölmiðla-læsi gera greinarmun á áhrifum ólíkra
miðla, sjónvarps,
kvikmynda, út-
varps, dagblaða,
tímarita og tón-
listar á daglegt líf
fólks. Með ýms-
um aðferðum er
hægt að kenna
fólki gagnrýna mót-
töku á efni fjöl-
miðla og skilning
á óbeinum og
jafnvel duldum
skilaboðum í fjöl-
miðlum.
Tölvu-læsi (com-
puter literacy) er
venjulega hugsað
sem almenn kunn-
átta í notkun einka-
tölva og færni í að
vinna með ritvinnslu, töflureikna, gagnagrunna og
annan hugbúnað. Þetta var gjarnan kennt án tengsla
við aðrar námsgreinar í sérstökum tölvutímum en á
seinni árum hefur í auknum mæli verið hugað að því
að flétta tölvukennslu saman við aðrar námsgreinar.
Net-læsi (network literacy) er hugtak sem enn er í
þróun og hefur talsvert verið skrifað um það á allra
síðustu árum. Til þess að finna, nálgast og nota
upplýsingar í netumhverfi eins og á veraldarvefnum
þarf einstaklingurinn að þjálfa upp netlæsi. í stuttu
máli má segja að sá sé netlæs sem:
• gerir sér grein fyrir umfangi og notkunarmögu-
leikum upplýsinga og þjónustu á netinu,
• skilur þau kerfi sem notuð eru til að útbúa,
stjórna og setja fram netupplýsingar,
• finnur upplýsingar á netinu með hjálp leitar-
véla og hjálpartækja,
• tengir netupplýsingar við önnur gögn og eykur
þannig gildi þeirra,
• notar netupplýsingar við ákvarðanatöku bæði í
vinnu og einkalífi og nýtir sér þjónustu á netinu
til aukinna lífsgæða,
• skilur hlutverk og notkunarmöguleika netupp-
lýsinga við lausn vandamála og til daglegra
starfa.7
í þesssu samhengi má benda á að þróaðar hafa verið
aðferðir við gæðamat á netefni og fjallaði Þórdís T.
Þórarinsdóttir m.a. um það í næst síðasta tbl. Bóka-
safnsins.8
Framsetning efnis
Þá hafa menn einnig velt fýrir sér framsetningu efnis
og gagna og hvaða breytingum það er að taka. Mann-
leg samskipti og
listir hafa alltaf
verið hlaðin tákn-
um en hið ritaða
orð hefur verið
mjög ráðandi við
varðveislu upp-
lýsinga fram á
þessa öld. Nú er
svo komið að
framsetning efnis
á öðru formi en
prenti eykst stöð-
ugt og myndrænt
efni verður sífellt
fyrirferðarmeira.
Bækur eru ekki
lengur lesnar frá
upphafi til enda,
þær eru samdar
með það fyrir
augum að hlutar þeirra verði notaðir sem heimild,
upplýsingalind eða vegvísir. í þeim er ekki endilega
heildstæð frásögn með upphafi og endi.9 Þá velta
margir fyrir sér hvernig takmarkanir tölvuskjásins
komi til með að breyta framsetningu upplýsinga í
framtíðinni og hvaða áhrif tengingar eða krækjur
milli forrita, brunna, netsíðna eða annarra rafrænna
forma muni hafa.
Eins og sjá má hefur hugtakið upplýsingalæsi tekið
talsverðum breytingum og sérstaklega á allra síðustu
árum. Það hefur víkkað út og orðið allt um lykjandi.
Sett hafa verið fram kerfi eða staðlar um hvernig
kenna eigi upplýsingalæsi og víða um lönd hafa
þessar hugmyndir ratað inn í námskrár skóla og
tengjast þar starfsemi skólasafna. Menn hafa gagn-
rýnt þá ofuráherslu sem lögð hefur verið á tæknivæð-
ingu og kennslu í tölvutækni (sem þó er forsenda sí-
fellt aukinna gagnaflutninga og betra rafræns um-
hverfis) en hefur fundist skorta gagnrýna notkun og
framsetningu þeirra upplýsinga sem standa til boða.
Tölvurnar einar og sér geta aldrei leyst úr læðingi þá
Opna úr grísku handritifrá 11. öld.
8
BÓKASAFNIÐ 25. ÁRG. 2001