Bókasafnið - 01.01.2001, Page 15

því að lesa. Rafbækur sem eingöngu er hægt að lesa á
tölvuskjám eru miklu takmarkaðri en skjábækur þó
svo að fartölvur leysi þann vanda að hluta til. Raf-
bækur er hægt að kaupa og hlaða niður í tölvuna sína
af netinu eða jafnvel um farsíma eins og RCA REB
1200 skjábókin býður upp á.
Tilraunir með rafbækur
í september árið 1999 keyptum við á Bókasafni Sím-
ans fyrstu Rocket skjábókina, aðallega til að skoða
hvernig hún virkaði. Ég veit ekki um nokkurt annað
íslenskt bókasafn sem býður upp á rafbækur. í fyrstu
var framboð á rafrænum bókum afar lítið og einhæft
og lítið framboð á efni sem hentaði fyrirtækinu. Þá
voru til hjá Barnes&Noble u.þ.b. 1600 titlar, einkum
skáldsögur, en nú er öldin önnur. Fjöldi og fjölbreytni
er orðin miklu meiri, þó er mest að hafa í tækni- og
viðskiptatengdum bókum. Safnið á nú um 20 titla og
lánar þær bækur út til notenda sinna. Þetta hefur
verið í litlum mæli og ekkert auglýst enda aðeins ein
skjábók til, en ætlunin er að bæta við 12 skjábókum á
árinu 2001 og fjölga titlum á rafrænu formi að sama
skapi.
Reynslan sýnir að notendur eru forvitnir um bæk-
urnar og vilja fá þær lánaðar. Við höfum lent í ýmsum
vandamálum t.d. varðandi skráningu og útlán. Ýmis-
legt er að valda okkur heilabrotum, svo sem hvort
skrá eigi alla titla sem eru inni á skjábókinni í útlán,
eða hvort eigi að hreinsa allt út af skjábókinni þegar
henni er skilað. Einnig veltum við fyrir okkur hvort
takmarka eigi fjölda titla sem hlaðið er inn þar sem
útlánakerfi bókasafnsins er ekki hugsað fyrir fjölraf-
ræn (rafrænt efni sem er hægt að senda til, eða lána
mörgum í senn) útlán og hvort hægt sé að lána sama
titilinn (eintakið) mörgum á sama tíma. Annað vanda-
mál sem enn er óleyst er hvað á að gera við strika-
merkin þegar ekkert er til að líma á!!!
Nokkur dönsk almenningsbókasöfn í Árósum í
Danmörku riðu á vaðið í byrjun nóvember árið 2000
og bjóða nú notendum sínum rafbækur til útláns á
Rocket skjábókum. Engar takmarkanir eru á fjölda
bóka sem lánaðar eru þannig út nema minni skjábók-
arinnar. Að vísu reikna ég ekki með að notendur geti
lesið nema fjórðung þess sem á bókina kemst á þess-
um sjö dögum sem þeim er heimilt að hafa skjábók-
ina að láni. Söfnin buðu upp á 42 titla í upphafi.
Einnig eru boðnir til útláns örfáir titlar af rafbókum
sem hægt er að sækja á sérstakt rafbókasafn á Inter-
netinu. Þetta eru áhugaverðar tilraunir sem fróðlegt
verður að fylgjast með og læra af.
Fyrir jólin 2000 komu þrjár íslenskar bækur úr
jólaútgáfunni á rafrænu formi frá Eddu - miðlun og er
þetta í fyrsta skipti sem íslenskum lesendum gefst
kostur á rafbókum. Bækurnar voru: Gula húsið eftir
Gyrði Elíasson, Krossgötur eftir Kristínu Steinsdóttur
og Fluguveiðisögur eftir Stefán Jón Hafstein. Þær voru
boðnar til sölu á vef netverslunar Máls og menningar
(http://www.malogmenning.is) og ætlaðar til lestrar
af tölvuskjá með forritinu Acrobat Reader. Þar er líka
upplýsinga- og kynningarefni um rafbækur almennt,
og lesendur geta séð sýnishorn úr bókunum þremur á
tölvuskjá sínum.
Hvaða áhrif getur rafbókin
haft á bókasöfn?
Ýmsar spurningar vakna þegar þetta er skoðað.
Fyrsta spurningin hlýtur að tengjast notendum
bókasafna, en hvort þeir vilja fá bækur á rafrænu
formi fer væntanlega mikið eftir því hvernig bókaút-
gefendur og bókasöfn markaðssetja hugmyndina.
Skjábókin á ennþá langt í land með að gefa lesandan-
um þessa sérstöku tilfinningu fyrir efnisheildinni
sem hann fær þegar hann les af bók. En á móti kemur
að skjábókin er búin mörgum kostum sem venjuleg
bók hefur ekki.
Önnur spurning er hvernig á að skrá bækurnar og
hvar og hvernig á að geyma þær. Á t.d. að geyma þær
inni í skráningarkerfunum eða á vefbókaþjóni (server)
þannig að notendur geti afgreitt sig sjálfir og fyllt á
eins og þegar sett er bensín á bílinn eða áfylling á
símakortið um netið.
Þriðja spurningin fjallar um útlán, dreifingu og
greiðslur fyrir slíkt efni. Munu bókasöfnin sjá um út-
lán eða verða það útgefendur eða bókamiðlarar á net-
inu. Kannske verða til bókaleigur, sbr. myndbanda-
leigur, ef bókasöfnin bregðast ekki fljótt við. Á að lána
út skjábækur, lófatölvur og önnur tæki sem til þarf
eða eiga notendur að sjá sér sjálfir fyrir slíku? Ég
minnist þess þegar myndbandavæðingin varð hér
fyrir u.þ.b. 15 árum, þá voru tækin dýr og hægt að
leigja myndbandstæki á myndbandaleigunum.
Útgefendur og verð
En fyrst og fremst liggur þróun rafbókarinnar hjá út-
gefendum. Hún verður ekki almenningseign fyrr en
þeir hafa komið sér saman um staðla og form. Þegar
það er ljóst fara tækniframleiðendur í alvöru að þróa
tæknina áfram. Þróunin hjá útgefendum tók kipp
þegar Stephen King skrifaði smásögu og seldi ein-
göngu sem rafbók. Sölutölur komu öllum á óvart en
meira en hálfri milljón eintaka var hlaðið inn í PC
tölvur víða um heim á örskömmum tíma. Þá gripu
margir útgefendur tækifærið og hófu að undirbúa sig
fyrir þennan nýja markað. En markaðurinn er afar
smár eða innan við 1% af allri bóksölu enn sem kom-
ið er.
Verð á bókunum skiptir líka miklu máli. Þær eru
allt frá því að vera ókeypis upp í að vera á sama verði
og harðspjaldabækur sem er að mínu mati fáránlegt,
BÓKASAFNIÐ 25. ÁRG. 2001
13