Heima er bezt - 01.07.2001, Blaðsíða 52

Sigurður Gunnarsson
Kristján
i
Skömmu eftir miðja 19. öld fæddist af góðu foreldri í
Norður-Þingeyjarsýslu, óvenju efnilegur drengur á marg-
an hátt, svo mjög fátítt var. Þótti það „með undrum,“ eins
og komist var að orði um hann í óprentaðri frásögn.
Hann var óvenju bráðþroska í æsku, andlega og líkam-
lega. Hann gekk og talaði ársgamall, 5 eða 6 ára var hann
allvel læs og kunni þá þegar mikið af sögum, vísum og
versum, sem hann þuldi oft hratt upp úr sér. Atta ára
gamall var hann jafn stór og sterkur og margir 10 til 12
ára drengir, og andlegur þroski hans var tiltölulega engu
minni.
En það sem vakti mesta athygli þeirra er þekktu hann,
var að hann varð óvenju snemma hagorður og orti athygl-
isverðar vísur frá 8 ára aldri. Og hann var aðeins rúmlega
fermdur þegar farið var að leita til hans um erfiljóð og
jafnvel heldri menn úr öðrum héruðum töldu sig fúll-
sæmda af slíkri fyrirgreiðslu fátæks vinnupilts, sem þá
bjó norður á Hólsljöllum.
Hann hafði verið vinnumaður frá 12 ára aldri hér og þar
í sýslunni, m.a. eitt ár á æskuheimili mínu, Skógum í Öx-
arfirði, en var um og eftir tvítugt 4 ár að Hóli á Möðru-
dalsöræfúm. Þar mun honum hafa liðið vel og þar þróast
skáldgáfa hans svo frábærlega eða hann sendir frá sér
þaðan nokkur kvæði, sem allir urðu hrifnir af og lærðu
jafnóðum. Má þar t.d. nefna kvæðið Haust, sem birtist í
norðanblaði, þegar hann var 19 ára gamall:
Allt fram streymir endalaust,
ár og dagar líða.
Nú er komið hrímkalt haust,
horfin sumars blíða.
Fölna grös, en blikna blóm,
af björkum laufin detta.
Dauðalegum drynur óm
dröfn við farðarkletta.
Allt er kalt og allt er dautt,
eilífur ríkir vetur.
Berst mér negg í brjósti snautt
en brostið ekki getur.
JónssoUf
CJj alIasÁáícI
Áreiðanlega hafa þessar vísur oft verið raulaðar og
sungnar á Grímsstöðum og öðrum Hólsljallabæjum og
þar kunni hver maður kvæðið Dettifoss, sem hann orti
urn svipað leyti:
Þar sem aldrei á grjóti gráu
gullin mót sólu hljœja blóm
og ginnhvítar öldur gljúfrin háu
grimmefldum nísta heljarklóm.
Kveður þú, foss, minn forni vinur
með fimbulrómi sí og œ.
Undir þér bergið sterka stynur,
sem strá í nætur kuldablæ.
Blunda vil ég í bárum þínum,
þá bleikur loksins hníg ég nár,
þar sem að enginn yfir mínu
önduðu líki fellir tár.
Og þegar sveit með sorgarhljóði
syngur döpur of ann 'ra ná,
í jörmunefldum íturmóði
yfir mér skaltu hlæja þá.
Ur þessu stórbrotna kvæði eru hér aðeins birt tvö erindi,
það fyrsta og síðasta. Það var ort af umkomulitlum
vinnupilti, norður á Hólsfjöllum og skipaði höfundi sín-
um tvítugum strax í röð stórskálda. Þarf þá ekki ffamar
vitnanna við, að hér hefur verið á ferðinni Kristján Jóns-
son, kallaður manna á meðal, Fjallaskáld.
Verður nú dregið hér fram stutt ágrip af sögu Fjalla-
skáldsins.
II
Kristján Jónsson er fæddur að Krossdal í Kelduhverfi,
13. júní 1842. Foreldrar hans voru Jón Kristjánsson
hreppstjóri og Guðný Sveinsdóttir, kona hans. Var hún
talin vel gefin og hagmælt, en Jóni svo lýst að hann hafi
verið „góður maður og guðhræddur, fáskiptinn um ann-
arra málefni, en mjög ástríkur heimilisfaðir.“
I ættum þeirra beggja er margt þjóðkunnra gáfumanna,
292 Heima er bezt