Heima er bezt - 01.02.2006, Side 29

of St. Louis, sem Lindbergh stýrði yfír
Atlantshaf.
I þeim sal stóð Flyer þar til flugvélin
var tekin til vandlegrar rannsóknar og
yfírferðar 1984 og var svo í júní 1985
flutt á veglegan bás í nýrri deild Smithson-
safnsins, Flug- og geimferðasafninu í
Washington {National Air and Space
Museum).
Voru þeir fyrstir?
Eins og við er að búast hafa ýmsir - eða
aðrir fyrir þeirra hönd - gert tilkall til
þess að hafa smíðað fyrstu stýranlegu
og mannbæru flugvél sögunnar. 1 stórum
dráttum má draga þessa kröfhafa í tvo
dilka: Annars vegar eru þeir sem telja
sig eða aðra hafa smíðað nothæf flugtól
fyrir árslok 1903 og verið þar með á
undan Wrightbræðrum, en aðrir vefengja
flug bræðranna áþeim tíma, telja ýmist
að það hafí aldrei verið staðfest eða að
einhverjir meinbugir hafí verið á fram-
kvæmdinni.
1 fýrri hópnum er augljóslega Samuel
Langley. Hann gerði að vísu enga kröfu
til þess að verða talinn með frumkvöðlum
flugs; þvert á móti gafst hann vonsvik-
inn upp á tilraunum til flugvélasmíða
og taldi þeim tíma og því fé illa varið,
sem farið hefði í þessi umsvif. En síðar,
eftir að ljóst varð að hægt var að fljúga
endurgerðri flugvél hans, urðu ýmsir til að
telja að hann hefði á sínum tíma smíðað
nothæfa flugvél, þótt enginn hefði kunnað
með hana að fara. Aðrir töldu að þakka
mætti flughæfnina endurbótum Curtiss,
einkum betri hreyfli í nýju gerðinni. Hvað
sem því líður, hafði Langley þegar upp
er staðið engin áhrif á framvindu flug-
listarinnar.
Nýsjálendingurinn Richard Pearse
(1877-1953) hefur stundum verið
talinn - og með nokkrum rétti - fyrsti
maður sem flaug vélknúinni flugvél.
Hann smíðaði einþekju með tveggja
strokka sprengihreyfli af sérkennilegri
gerð og nútímalegum þriggja hjóla
lendingarbúnaði. Þessari flugvél flaug
Pearse í fyrsta sinn 31. mars 1902, þar
sem heitir Waitohi á Nýja-Sjálandi.
Vitnum ber ekki saman um vegalengd-
ina, sem trúlega var um 300 metrar,
en ljóst er að Pearse hafði litla stjóm á
flugvélinni, og ferðinni lauk í þéttum,
tveggja mannhæða háum runna. í síðari
Fyrirrennari fisflugvéla nútímans,
Demoiselle, einþekja Santos
Fyrsta sviffluga Wrightbræðra svífur
hér í bandi eins ogflugdreki árið
1900.

Gustav Weisskopf.
tilraunum, sumarið 1903, virðist hann
hafa komist allt að kílómetra, en náði
víst aldrei vemlegri stjóm á för flugvélar
sinnar og réð litlu um lendingarstað, þótt
heimildir séu vissulega um að hann hafí
getað beygt.
Utan Nýja-Sjálands hyllast margir
til að flokka ferðalög Pearses í loftinu
frekar undir „hopp“ en stýrt flug, en
landar hans hafa heiðrað minningu þessa
fmmkvöðuls með minnismerki í Waitohi,
og með ffímerkjum með mynd af honum
og flugvél hans.
Bandarískur sérvitringur, Lyman
Wiswell Gilmore (1874-1951), kvaðst
hafa flogið gufuknúinni flugvél, eigin
hönnun og smíði, hinn 15. maí 1902. Til
eru ljósmyndir af flugvél Gilmores, en
engin af henni á flugi. Hann var argur
sóði, gekk til dæmis í sama frakkanum
jafnt vetur sem sumar og ekki lagði ávallt
af honum þekkilegan þef. Eftir að Gilmore
var nauðugur færður úr frakkanum og
aflúsaður, var frakkinn brenndur og í
vösum hans öll skjöl sem sannað hefðu
getað staðhæfíngar hans um flug.
Þýskur maður, Karl Jathro (1873-
1933), smíðaði flugvél með eins strokks
sprengihreyfli sem „hoppaði" allt að 60
metra og upp í um þriggja metra hæð
hinn 18. ágúst 1903.
Síðastur þeirra sem hér verða nefndir, og
sagðir era hafa smíðað vélknúna flugvél
og stjórnað henni áður en Wrightbræður
komu fram með Flyer sinn, er þýskur
maður, sem fluttist til Bandaríkjanna
og starfaði þar.
Gustav(e) weiGkopf/
Whitehead
Gustav Albin Weisskopf fæddist 1. janúar
1874 í Leutershausen í Bæjaralandi og
lést 10. október 1927 í Fairfield í Ohio
í Bandaríkjunum, 53 ára. Hann ólst upp
í föðurhúsum í Leutershausen og að
foreldrunum látnum þar nærri, í Ansbach,
hjá afa sínum og ömmu. A unglingsaldri
fór hann til Hamborgar þar sem hann
var tekinn nauðugur (,,sjanghæaður“)
á seglskip 1888. Hann sigldi svo um
heimshöfin, bjó um skeið í Brasilíu og
fluttisttil Bandaríkjannatvítugur, 1894.
Þar breytti hann nafni sínu í Whitehead
og stafaði skímamafh sitt auk þess
Gustave. I Bandaríkjunum vann hann
meðal annars fyrir hollvinafélag flugs
í Boston að smíði svifflugna, sem að
sögn vom ekki beysnar; þó er heimild
fyrir því að ein þeima hafí tekist á loft og
svifið stuttan spöl. Einnig snríðaði hann
flugdreka fyrir fyrirtæki í New York.
Þegar Whitehead gekk i hjónaband í
Buffalo 1897 skráði hann sig á vígsluvott-
orðið senr „loftfara" (aeronaut).
Heima er bezt 77