Heima er bezt - 01.02.2006, Side 30

Árið 1899 bjó Whitehead í Pittsburgh,
og þá um sumarið prófaði hann flugvél,
sem knúin var gufuvél. Með honum í
för var Louis nokkur Darvarich, sem
virðist hafa verið eins konar kyndari við
gufuketilinn. Hann staðfesti þátttöku sína
í þessu ævintýri skriflega árið 1934. Því
mióur lauk fluginu á húsvegg. Kyndarinn
brenndist af gufu og lenti á spítala en
Whitehead slapp ómeiddur. Slökkviliðs-
maður, sem kallaður var á vettvang,
staðfesti þessa atburðarás síðar og bar
þá kennsl á Whitehead á ljósmynd.
Whitehead hélt ótrauður áfram
tilraunum sínum og hlaut til þeirra 300
dala styrk frá áhugasömum velunnara.
Árið 1901 var hann kominn með flugvél,
sem hann kallaði nr. 21, rennilega
einþekju með dúk á bambusgrind og
vængi með 36 feta (11 metra) vænghaf,
sem í flutningi mátti leggja saman líkt
og leðurblökuvængi. I þessu tóli voru
tvær léttar gufúvélar, sem Whitehead
hafði hannað og smíðað. Vélamar gengu
fyrir asetílengasi, sem framleitt var úr
kalsíumkarbíði, og hægt var að tempra
snúningshraðann með því að breyta
þrýstingnum á gasinu sem streymdi inn
í strokka vélarinnar. Svo er að skilja á
heimildum að önnur vélin hafí knúið hjól
flugvélarinnar við flugtak, en svo hafí
gasþrýstingnum verið beint inn í hina
vélina, sem sneri tveimur skrúfúm.
Hinn 18. ágúst 1901 var í
sunnudagsblaðinu Bridgeport Herald
frétt um það að útgefandi blaðsins
hefði ásamt tveimur samstarfsmönnum
Whiteheads fylgst með því hinn 14. ágúst
þegar Whitehead prófaði flugvél sína
fyrst mannlausa, með ballest í flugmanns
stað, en settist síðan við stjómvölinn og
flaug nr. 21 í nokkurra feta hæð. Hann
sneiddi fimlega hjá kastaníutrjám sem í
vegi vom, stöðvaði svo hreyflana og lenti
vélinni mjúklega eftir um hálfrar mílu
flug. Vitnum ber ekki fyllilega saman
um framhaldið, en hann er sagður hafa
flogið alls fjórum sinnum skakkafallalaust
þá um daginn.
Frá þessu var einnig greint í bandarísku
blöðunum New York Herald og Boston
Transcript, og tíðindin bámst til Evrópu,
þar sem þeirra var getið í fréttablaði
loftskipsmanna í Vínarborg, Wiener
Luftschijfer Zeitung.
Einnig fara sögur af vellánaðri
Alberto Santos Dumont.
flugferð Whiteheads 17. janúar 1902
í nýrri flugvél, nr. 22, sem gekk fyrir
bensínhreyfli.
Mönnum ber ekki saman um áreiðanleika
þessara frásagna. Gagnrýnendur, en þeirra
háværastir em bandarískir velunnarar
Wrightbræðra, vefengja heimildimar,
þar sem í frásögnunum sé margt
mótsagnakennt og reyfaralegt. Bent er
á að sagan um ferðina árið 1899, með
kyndara sem mokað hafi eldsneyti
undir ketil gufuvélarinnar, „bregði upp
dásamlegri mynd samkvæmt ágætustu
hefðum amerískra ýkjusagna“ (paints a
wonderfulpicture in the best tradition of
theAmerican tall tale). Ekki þykir heldur
trúverðug sagan í Bridgeport Herald
af því þegar nr. 21 lenti óskemmd eftir
mannlaust flug með 220 pund af sandi
í flugmanns stað.1
En Gustav Weisskopf á sér líka
áhrifamikla stuðningmenn. Hann var sem
fyrr segir ættaður frá Bæjaralandi, en þeir
sem þar búa em að sögn jafnsannfærðir
um eigið ágæti og móðurfrændur
mínir í Þingeyjarsýslu hér á Islandi. I
fæöingarborg Weisskopfs, Leutershausen,
1 Þessi gagnrýni er sótt í pistil frá Wright Bros.
Aemplane Co\ http://www.first-to-fly.com/His-
tory/History of Airplane/Whitehead.htm
er starfandi „Flugsögurannsóknastofnun
Gustavs Weisskopf “, die Flughistorische
Forschungsgemeinschaft Gustav
Weifikopf og á vegum hennar hefur meðal
annars verið smíðuð eftirmynd af tlugvél
hans, nr. 21, og henni verið flogið með
góðum árangri. Virðist þar með sannað að
flugvél hans geti á sínum tíma hafa látið
að stjóm, en það hefur verið gagnrýnt,
að eftirmyndin hafi, eins og eftirmynd
Curtiss af Aerodrome Langleys, verið
knúin hreyflum af nýrri gerð.
I tengslum við þjóðminja- og byggðasafn
í Leutershausen er deild til minningar
um brautryðjandastarf Weisskopfs, das
Flugpionier-Gustav- Weifikopf-Museum.
Þar má sjá skjöl, Ijósmyndir, bækur,
tímarit og starfhæf líkön af hreyflum
hans, sem og eftirgerðina af nr. 21, sem
áður var getið.2
Wrightbræður neituðu sem fyrr segir
að afhenda flugvél sína Smithsonsafninu
í Washington nema tryggt væri að safnið
og rannsóknastofnun Smithsons viður-
kenndu þá sem frumkvöðla í flugi. Að
bræðrunum báðum látnum, árið 1948,
settu erfmgjanir það sem ófrávíkjanlegt
skilyrði fyrir afhendingunni, að hvorki
Smithsonstofnunin né nokkrar deildir er
undir hana heyrðu mættu tengja nokkra
flugvél, líkan eða teikningu, ffá tímanum
fyrir flug flugvélar Wrightbræðra 1903,
við tæki er flogið hefði með mann og
látið að stjóm. Ef frá þessu væri vikið,
hefði stofnunin fyrirgert rétti sínum til
að sýna flugvélina.
Vegna þess hve voldug Smithson-
stofnunin er, má segja að með þessu sé
það borin von að Weisskopf/Whitehead
- eða nokkur annar meintur frumherji
í flugi - fái sanngjama umfjöllun í
Bandaríkjunum um mannað flug fyrir
árslok 1903.
Mér fannst ýmislegt forvitnilegt en sumt
jafnffamt óljóst í sögu Weisskopfs, svo ég
skrifaði stofnun hans í Leutershausen og
bað um upplýsingar, einkum um líkanið
af flugvél Weisskopfs. Annar tveggja
forstöðumanna stofnunarinnar, Matthias
Lechner, sendi mér langt og ítarlegt
svar. Þar rekur hann þá afarkosti, sem
fulltrúar Smithsonstofnunarinnar urðu
að fallast á til að fá flugvél Wrightbræðra
2 Sjá greinargerð frá stofnun Weisskopfs í Leu-
tershausen: http://www.weisskopf.de/
78 Heimaerbezt