Heima er bezt - 01.09.2006, Blaðsíða 28

Grunnteikning af byggðaminjum á Kárafitjum með
túngarði og tóftaleifum.
sunnan undir allmiklu melasvæði sem kallast Miðdegismeiar.
Þar er Kársstekkur, sem svo er nú nefndur, í vallgrónum hvammi
í 300 metra hæð yfír sjávarmáli. Greinilega sést fyrir fomum
vallargarði að norðan upp með melnum. Er kemur upp á holtið
sveigir hann til suðurs, víða rofinn og sums staðar með öllu
horfmn en þó má fylgja honum suður að skurðenda þar sem
hann þverbeygir niður að ánni. Framan við þennan garð er
talsverður útauki þar sem annar garður kemur upp frá ánni
norðan við mel þann er gengur fram að árgilinu og sveigir
síðan til norðurs út að skurðendanum og á árbakkanum er
gildur vallargarður á löngum parti. Húsarústir em á mörgum
stöðum sem vísar ótvírætt á fombýli og má slá því föstu að
hér hafi verið fombýlið Kárafitjar. Síðar hefur verið byggður á
staðnum stekkur ffá Valadal, þótt langur sé stekkjarvegurinn,
og þá farið að kalla Kársstekk. Stekkinn sjálfan ber hæst á
grónum hrygg i landinu og er hann glöggur, 11-12 m langur
með lítilli lambakró að ofan en fáum metrum neðan við
hann mótar fyrir mjög fomum tóftum. Gróið túnstæði innan
vallargarðs er á annan hektara á stærð, a.m.k 4 dagsláttur, en
sumt af því mýrlendi.
Beint niður undan Kársstekk er lítill foss í ánni og heitir
Kársstekksfoss. Hann féll áður óbrotinn af einum stalli, en í
stórflóði 1994 braut svo mikið úr brúninni, að fossinn breyttist
stórlega og er nú í tveimur þrepum.
Asgeirsvellir. I Móðarsþætti greinir frá Gunnari nokkmm er bjó
á Asgeirsvöllum „í dal þeim sem enn nú kallast Kvamingsdalur.“
2 Þáttur þessi er vissulega skáldskapur, staðfærður í þekkt
umhverfí til kunnra ömefna. Bærinn Alfgeirsvellir er reyndar
yst á Efribyggð austan megin Ijallgarðsins og var stundum ritað
Asgeirsvellir. Er nafnið því næsta tortryggilegt á Kvamingsdal,
en Argilsvellir mundi ríma vel við staðhætti. Víðlendur
valllendismór er út og niður frá mynni Kvamingsdals sem
virðist vel byggilegur. Engar mannvistarleifar verða þó greindar
með vissu á þessu svæði utan lítil kofatóft í dragi því sem
gengur frá graslendinu útvestur að ánni og em einungis um 10
metrar fram á gilbrún. Flatlendið er ekki ólíklegt bæjarstæði,
Kárstekksfoss í Kvarningsdalsá neðan við bœjarstœði
Kárafitja.
að vísu mjög nálægt Kárafitjum, og hvergi er fremur hægt að
tala um velli á Kvamingsdal en einmitt hér. Þó má furðu gegna
ef húsaminjar heillar jarðar hafa máðst af yfirborðinu.
Hádegissel (65°28'980/19°36'816. Hæð 350 m). Hádegislækur
kemur eftir Hádegisgili úr Hádegisdal milli Móðólfsfells að
norðan og Hádegishnjúks og Víðirfells að sunnan og vestan.
Neðarlega í gilinu er allhár foss sorfmn í bergið. Um hann orti
Magnús Gíslason á Vöglum eftirfarandi vísu undir yflrskriftinni:
Foss á Kvamingsdal:
Beisla mátt þinn mun ei neinn,
meitlaður hátt í steinum.
Kveður dátt í dalnum einn
dag og nátt í leynum. 3
Lítill en djúpur hvammur er utan við lækinn, neðst ofan við
mót lækjarins og Kvamingsdalsár, og eðlilegt væri að telja
hér mynni Kvamingsdals en heimildir flestar virðast þó telja
dalinn niður að Miðdegismelum eða niður fyrir þá þar sem
áin kemur fram úr gili sínu. I þessum hvammi em rústir af
u.þ.b. 12 m löngu húsi og því nær 4 m á breidd. Sunnan við
á gilbarminn kunna að vera aðrar rústir, e.t.v. af litlum kvíum
eða kofa. Hvammurinn hefur verið algirtur með garði sem
glögglega sést ofarlega í hvamminum þar sem hann fer upp
á melbrúnina að norðan en þar er hann óljós og að nokkm
veðraður burtu með öllu. Að utan og neðan sést hvar hann liggur
niður melinn sem lítill hryggur niður að ánni. Lauslega áætlað
452 Heima er bezt