Hljóðabunga - 01.11.1978, Qupperneq 24

Um kvef/gamalt
vöggumein íslendinga
Kvilli þessi er gamalt vöggumein íslendinga
eingu siöur en annara Jjófia, og íyrir |iá sök, a?i
hann kemur svo tiðum aii, þykir lítió í Iiann spunniö,
en læknir einn hefir þó látift ser um munn fara, aft
hann dragi fleiri til bana en (lrepsótt. Kvilli þessi
er tíöastur haust og vor, fer hann þá einatt yfir
land alt, tekur Inern af öörum, liindrar atvinnu
nianna, og ollir, ef til vill, ýmislegri hrjóstveiki, sé
ei varkárni vift höffi; Jiar aö auki verfta stundnni úr
kvefsýki mannska'öar laudfarsótlir, eins og t. a. m.
árift 1834; Jiaft hæfir [ivi ci afi skeyta litið kvilla
þessuni.
5eim mönnum, sem hafa ei getaft náft til læknis
hér Vestanlands, liefir aft góftu komift, [lá reynt hafa
strax i u]i]iliyrjiifi kvefs, aft taka iim í vatni l'rá 50
til G0 kamfórtidropa, drekka svo strax á eptir lieitt
levatn af blóðliergi, [ió lieldur af hyldihlómstriim,
ef til eru, leggja sig svo í lieitt rúin til aft svitna,
og forftast fyrst á eptir allan [lúngan niat, en liafa
eingaungu léttmeti til matar, klæfta sig vel, varast
kulila einkum á brjóstinu og liúknnm, og vætu á
fótum, og vera sein minnst á ferli. Séu hægftir ekki
góftar til haksins, er Iiezt aft taka inn tvö lóft af
engelsku salti, upjileystu í pela af volgu vatni; var-
liuga Jiarf og aft gjalda vift straunguin og striftum
hósta, er livaft mest sækir á mann i rúniinu; hefir
jiá vel gefizt aft reyna fótahaft aft kvöldi dags, drekka
Jiunnar heitar súpur, eta lakkrís, hrent sikur, hun-
áng, efia Jió lieldur aft hræra raufta úr eggi saman
vift malift sykur, eingifer og hunáng, og taka cina
teskeift af þessu aft kvöldi dags.
í kaflanum „Búnaðarhættir og bjargræðis-
vegir“, er fjallað á bráðskemmtilegan hátt um
þjóðardrykk íslendinga, kaffið:
Um kaffinautnina
Á öndverftri öld þessari, aft eg ei tali uin áftur fyrri,
vissi almeiiningur ekki, hvaft kaffi var; sumir hverjir
líktu drykk þcssuin vift sviftasoft; aftrir, ef þeir eign-
uftust kaifibaunir, reyndu aft liafa þær til grautargerft-
ar, en þar þaft mistókst, feingu þeir sér tilsögu aft
brenna þær, og suftu siftan í vatni; létu þeir sér þá
ekki nægja, suinir hverjir, aft drekka seyftift, heldur
supu korginn lika. Nú ervarla sá kotbær tilvestra,
að ei gángi kalfi svo aft kalla jöfnum höndum meft
matarnautn, sumstaftar tvisvar, ef ei þrisvar, á dag,
og eptir því sterkt. Allvífta er svo lángt komift kafli-
(lrykkjii, aft vegfarendur efta sjófarendur þykja ósvinn-
ir, liifti þeir ekki eptir kaffi, hvernigscin stendurásjó
efta veftri. Bóiidinn getur vart til verka sagt, fyrr
en liann hefur lirest sig á drykk þessuin, og verka-
niafturinn þvi siftur til vinnu geingift, fyrr en húift er
aft hýrga hann á kafti-hollanum. Jetta er ei sagt af
þvi, aft eg viti ei háttu þjóftanna, afl aft þvi skapi hafa
þær orftift sællífari, sem þeini liefur aukizt mentun og
megun; en hafi sællifift náft aft hnekkja atburflum
þeirra og dugnafti, liefir þaft jafuframt steypt vel-
ferft þeirra. Velmegunar stofninn er hjá oss ærift
lítill enn þá, og hentar því allra sízt aft leggjast í liý-
lífi; annaft er, aft hafa kaffift til hressíngar sér, en aft
venja sig á þaft í ógegnd, og drekka þaft svo sterkt,
aft þaft geti orftift heilsuspillir manna. Verzlunar-
nienn taka til þess, hversu miklu kafti þeir þurfi ár-
lega aft bæta vift til aftílutnings híngaft, og þó þrýtur
þaft einna fyrst í verzluiium þeirra, alt eins og sæt-
indin, sem þvi eru sanifara; þeir Iialda, aft hvergi
muni um norftur og vesturheim, neytt vera svo mik-
ils af kaffi, sem á Islandi af jafnfáu fólki. Eg get
vart feingift af mér aft segja frá því, sem eg hefi
heyrt aft flutt væri af kaffi til verzlunarstafta syftra
og vestra, þar sem eg veit ekki aft telja því til neina
kosti, er samsvari eyftslu þess og útörmun. IIins
vegar get eg ei dulizt aft vekja máls á þessu, efþaft
gæti gefift hugvekju til nokkurs hófs í íiautninni, og
útlendir verzluiiarnienn liættu í míii eyru aft skop-
astaft löndum minum, svo sem þeim, semætluðuaft
kæfa sig ■ óhófiuuáþessum drykk og i efna-eyftslunni,
er keyptu kaftift, hverr léttíiigslilendíngur sem þaft
væri, og meft livafta verfti er verzlunarmönnum þókn-
aftist á þaft aft setja. Sé það satt, sem mér er sagt,
aft á Vesturlandi megi gjöra ráft fyrir aft eydt sé í kaífi
og sætindum minnst upp á 25<HM» dali árlega, og aft
þaft sé hér um frá 8. til 10. parts af kaupstaftar
vöru fjórftúngsmanna , er fyrir þaft gángi, þá held
eg væri ráftift snjallara aft kippa máli úr, og láta
sér lynda meft tevatn, seydt af islenzkum jnrtiim,
sem margar eru hollar og góftar, t. a. m. fjallagrös,
rjúpnalauf, bráftberg, augnfró, o. m. fl., enda Jiótt aft
þetta kosti nokkra fyrirhöfn, mjólk og sætindiogá-
höld, sem alt þarf, hvort sem er, til kaffi-drykkjunn-
ar vift og vift; því ekki er þaft ætlan min, aft land-
ar minir, sem litift hafa til hressingar sér á landi
hér, leggi iilgjiirlega af kaffi-nautnina, heldur gæti
hófs í henni, svo hún verfti þeim ei til efnatjóns og
óhollustu.
Ein æfiminning er prentuð í Gesti Vest-
firðingi. Hún er um Bjarna Þórðarson (f.
1761-d. 1842) sem var hreppstjóri Barðstrend-
inga. Hann var leikmaður, en um menntun
hans segir á einum stað í æfiminningunni:
24
HLJÓÐABUNGA