Hljóðabunga - 01.11.1978, Síða 44

gjafa, s.s. vatns og vinda, sem maðurinn hefur
um langan aldur hagnýtt, ma. til siglinga. Þó
hér hafi verið rakin þróun í lífsháttum manns-
ins og uppgötvun nýrra orkugjafa líkt og
þróunin væri samfelld, þannig að eitt tæki við
af öðru á ákveðnum tíma, skal því ekki gleymt
að enn eru við líði á jörðinni öll þau lífshátta-
stig sem nefnd hafa verið.
Það er því fyrst og fremst hagnýtingarform
orkunnar sem ráða hve framleiðslan er mikil í
hverju samfélagi. En þetta er alls ekki það
eina og nefna má fleira, s.s. magn náttúru-
legra auðlinda og tækni til að hagnýta orkuna.
Þessi atriði vega þungt í samanburði á orku-
neyslu iðnríkja.
En snúum okkur það að framleiðinni. Hún
fellur inn í hina hálf-sögulegu þróun hér að
framan, á þann hátt að þegar fundinn er nýr
orkugajafi, er leitað allra ráða til að láta
orkuna, og þá einhverja orkueiningu, skila
sem mestu framleiðslumagni. Tækniskipulag
og vinnsluaðferðir geta haft áhrif á fram-
leiðslumagnið, þó að orkuneyslan breytist
ekki. Framleiðni segir því til um hve vel tekst
að nýta orkuna til framleiðslu. En þegar við
ætlum að gera okkur betur grein fyrir fram-
leiðni rekumst við á hindrun: Það er mjög
erfitt að mæla framleiðni, þó að í okkar tilfelli
megi hugsa sér hana sem einhvers konar
hlutfall orkuneyslu og þjóðarframleiðslu. Við
verðum því að láta okkur nægja óljósar hug-
myndir um framleiðslustig meðal þjóða, s.s. að
á okkar tíma sé framleiðni Bandaríkjamanna
ogjapana mikil, en íslendinga mjög lítil.
En til þess að nefna einhverjar tölur tengd-
ar hagrænni menningargreiningu, skal hér
tilgreind orkuneysla á íbúa í nokkrum löndum
árið 1974. Samkvæmt skýrslu OECD hefur
orkunotkun Bandaríkjamanna verið allra
þjóða mest árið 1974, og var jafngildi 8,09
tonna af olíu á hvern íbúa. Bretar notuðu á
sama ári sem svaraði 47% af neyslu Banda-
ríkjamanna, og þótt undarlegt megi virðast
notuðu fslendingar jafngildi 66% af sömu
tölu. I)
Enn skal þó lögð áhersla á hve framleiðni
hefur mikið að segja í hagrænni menningar-
greiningu og hve lítil hún er hér á landi miðað
við tæknivædd lönd eins og Bandaríkin og
V-Þýskaland. Við höfum heldur ekki innleitt
fjöldaframleiðsluhætti, sem auka framleiðsl-
una svo mjög í iðnaðarríkjunum.
Tengsla greining
„Skarpar andstæður eru milli einfaldra samfé-
laga og flókinna siðmenningarsamfélaga. ...Lýsa
má vel andstæðunum sem „stöðu gegn samn-
ingum". STAÐA á við samfélög sem eru skipulögð
með ættar- og persónulegum böndum (einföld
samfélög), og SAMNINGUR á við samfélög eins og
okkar eigin (U.S.A., innskot J.G.) þar sem grund-
völlur samfélagskerfisins eru ópersónuleg bönd,
gegnum eignir, búsetu og almenn áhugamál, þótt
einhver presónuleg tengsl ætternis og vinskapar
geti átt þar heima.“
Endursögn Edward Norbecks á
sjónarmiði Sir Henry S. Maine.
Böndin sem rætt er um í þessari tilvitnun
eru öll þau sem tengja samfélagsþegnana
saman. Þau geta birst á ýmsan hátt, t.d. sem
tengsl milli einstaklinga, fjölskyldna, og hópa.
Tengslagreiningin rannsakar hvort um er
að ræða blóðbönd, vináttubönd eða hags-
munabönd, og séu margs konar tengsl fyrir
hendi, þá er athugað hver þeirra séu mest
áberandi og mikilvægust fyrir samfélagið.
Tengslagreiningin leggur áherslu á þróun frá
persónulegum tengslum til ópersónulegra
tengsla. Samkvæmt þessari aðferð, má finna
hvar ákveðin menning er á vegi stödd, með
því að athuga hvaða tengsl eru mikilvægust.
En lítum nánar á tvö ólík tengslastig.
Eins og segir í tilvitnunninni í upphafi
kaflans, eru blóðbandatengsl mjög áberandi í
einföldum samfélögum. Erfitt er að draga upp
einfalda mynd af þessum tengslum, en þó
skulu hér nefnd nokkur atriði. Makaval fer
t.d. gjarnan eftir blóðbandartengslum, þannig
að tveir einstaklingar, sem hafa ákveðinn
blóðskyldleika, eru strax í bernsku taldir
heppilegir makar. Forysta í hagsmunamálum
og jafnvel andlegum málum fer í þessum
samfélögum eftir blóðböndum. Mismunandi
er hvort hópar í kringum forystumenn eru
ættbálkar, frændgarðar eða ættir, en slíkt er
stigsmunur, þar sem grundvallar reglan er sú
sama: virðingarstaða einstaklings ræðast af því
hverra manna hann er. Vinátta er oft mjög
alvarlegur hlutur í þessum samfélögum, eins
og fóstbræðralagið norræna er dæmi um.
44
HLJÓÐABUNGA