Læknaneminn - 01.11.1974, Page 16

til annars og stjórnast m. a. af þjóðfélagshlutverki
kynjanna, svo og af mismunandi fjölgunarhlutverki
þeirra. Smábörn reyna að bera sig saman við ein-
staklinga í umhverfinu og þekkja sjálfan sig í þeim,
Þau reyna þá líka við kynhlutverkið og þá oftast
með foreldrana að fyrirmynd. Ef fyrirmyndir vant-
ar í uppvaxtarumhverfi barnsins, eða ef fyrirmynd-
irnar sjálfar eru óvissar í kynhlutverkum sínum, þ í
getur það hægt mjög á þróun kynhlutverks barns-
ins, eða truflað það. Rannsóknir á börnum og ungl-
ingum frá mismunandi menningarsvæðum hafa sýnt
greinilegan mun á svokölluðum karlmannlegum og
kvenlegum eiginleikum. Það hefur t. d. komið í Ijós,
að strákar eru meira gefnir fyrir að skipuleggja og
skýrgreina, en stúlkur starfa meira í samræmi við
hvatir (impulsivt) og eru meira konformistiskar.
Þessi mismunur stafar af flóknu samspili líffræði-
legra og sálfræðilegra þátta, þar sem lærð hegðun
og sjálfsskynjun skipta miklu. Kynfjörið á að sjálf-
sögðu rætur sínar að rekja til lífeðlisfræðilegra að-
stæðna í mannslíkamanum. Aður fyrr var talið, að
kynhegðunin, þ. e. a. s. hvernig kynhvötin kemur
fram, væri ósjálfráð og óháð reynslu. Á síðustu ára-
tugum hefur komið í ljós, að því hærra sem komið
er í þróunarstigann, þeim mun veigameira hlutverki
gegnir lærð hegðun og félagsleg reynsla á þessu
i4 :ln
sviði, en þó því aðeins, að kjarnar þeir og brautn'
í mið- og úttaugakerfi, sem nauðsynlegir eru eðli-
legri kynhvöt og kyngetu, séu heilbrigðir og o-
skemmdir. Harlow og Harlow sýndu fram á það
1965, að mökunaratferli karl- og kvendýra innan
hryggdýradeildarinnar verður að sumu leyti að lær-
ast af félagslegri reynslu og þá af tengslum við
móður og leikjum í bernsku. Apaungar, sem voru
einangraðir í búrum frá mæðrum sínum og hver
frá öðrum, sýndu mj ög afbrigðilega félagslega hegð-
un, þegar þeir komust í snertingu við unga, sem al-
ist höfðu upp í eðlilegu umhverfi. Ekkert dýranna
sýndi eðlilega kynhegðun, þegar það hafði náð full-
orðinsaldri. Hjá apaungum, en móðirin ber þá með
sér fram að 3ja mánaða aldri, má oft sjá mjaðina-
hreyfingar, sem líkjast samfarahreyfingum og bem-
ast að líkama móðurinnar. Þegar móðirin hefur
sleppt afkvæminu, þá eru apaungarnir oft í „uppa-
ferðaleikjum“ hver við annan. Hárd og Larson
sýndu 1968 fram á með rottutilraunum, að karlung-
ar, sem eru einangraðir frá systkinum sínum allt fra
fæðingu og umgangast fyrst á fullorðinsárum beið-
andi kvendýr, eru sjaldnast færir um að hafa sam-
farir. Talið er, að lærð hegðun í sambandi við kyn-
hegðun sé mikilvægari meðal manna en nokkurrar
annarrar dýrategundar og Beach og Ford (1952)
LÆKNANEMINN