Læknaneminn - 01.11.1974, Qupperneq 51

var de fleste Steder ophört i August. Paa Östlandet,
hvortil Epidemien först kom i Midten af Juni, af-
sluttedes den i September. Sygdommen var meget
smitsom, saaledes at næsten alle, som vare modtage-
lige, bleve angrebne, og modtagelige vare . . . i den
störste Del af Landet alle Individe under 36 Aar og
i Dele af Nord- og Óstlandet de fleste Börn under
14 Aar. Der synes ikke at være bleven gjort Forsög
paa at standse Epidemien, hvad der efter nogle
Lægers Mening ogsaa vilde have været frugteslöst."
(3, 1882, 209-210).
Þetta mun vera útdráttur Sundhedskollegium’s úr
skýrslum héraðslækna því skýrslu landlæknis vantar.
Einnig vantar skýrslur úr 1., 3., 13., 14. og 17. lækn-
ishéraði. Jónas Jónassen var þá settur landlæknir og
í þeirri veru gefur hann út „Nokkur orð um mis-
linga“, sem eru rituð 4. maí 1882 og hefjast á eftir-
farandi greinargerð:
„Með því að hætt er við, að mislingasýki beri-í
út um land í sumar og sá sjúkdómur er flestum
ókunnur, álít jeg nauðsynlegt, að gefa almenningi
nokkra lýsing á honum. Haustið 1868 barst þessi
sjúkdómur til norðurlandsins, og gaf þá hjeraðs-
læknirinn á Akureyri út lýsingu á honum eptir und-
irlagi amtmannsins í norður- og austuramtinu, og
er eptirfarandi lýsing að mestu leyti samhljóða
henni.“
Það er auðsætl að landlæknir hefur verið búinn
að frétta að meiriháttar mislingafaraldur gekk þá
í Kaupmannahöfn, og því talið nokkra hættu á að
hann bærist til landsins með vorskipunum. En þar
sem landlæknir ráðgerði sjálfur að sigla um vorið
til að verja doktorsrit sitt við Hafnarháskóla (sem
og gerðist 30. júní) þá hefur hann viljað vera búinn
að afgreiða mislingana áður ef þeir skyldu berast
til landsins. Hitt er svo undrunarefni að engin fyrir-
mæli eru gefin um að hefta framgang veikinnar ef
hún bærist til landsins, eins og gert var af amt-
manni Norður- og Austuramtsins 1869 með að því
er best verður séð, góðum árangri. Að ekki sé
minnst á að varna því að sóttin bærist á land með
því að hafa skipið í sóttkví þá fáu daga til viðbótar
siglingartímanum sem svarar til meðgöngutíma misl-
inga og síðan einangra þá er kynnu að veikjast.
Þessi vanræksla ásamt því að landlæknir fer af land-
inu rétt eftir að mislingasóttin hefur göngu sína um
það átti eftir að mælast illa fyrir þegar séð var
hve alvarleg hún ætlaði að verða. Hún var meðal
annars ástæðan til ádeilurits er „Nokkrir íslending-
ar“ gáfu út og nefndu „Vjer mótmælum allir“.
(Khöfn 1883).
Þar segir svo frá komu veikinnar til Reykj avíkur:
„Um sama leyti kemur póstskipið (þ. e. til Hafnar)
og með því maður, sem eigi hefur haft þá (:misl-
inga) áður; það er á hvers manns vörum, hvað
hættulegt sje, að hann fari þegar heim, en stjórnin
hreyfir sig ekki. Og svo fer skipið og maðurinn með,
að stjórnin hreyfir sig ekki.“ - „Nú kemur skipið til
Rvíkur.“ - „Menn vita hvaðan skipið kemur, en
embættismennirnir hreyfa sig ekki. Manngreyið
finnur svo sem ekki á sér að hann muni sýkjast í
bráðina; hann gengur um bæinn eins og hann ætlar
sér, og kyssir hvern, sem hann kemst höndunum
undir, en daginn eftir er hann orðinn svo veikur,
að hann leggst í rúmið. Og þá, þá hreyfa embættis-
mennirnir sig.“ — „Vörður er settur kringum hús
mannsins. Hingað til hefur það verið álitið nokkuð
seint, að byrgja brunninn, þegar barnið er dottið
ofan í. Eins og við var að búast, er sóttin komin út
um bæinn.“ (bls. 4). - Um aðrar aðgerðir embættis-
manna er höfundunum ekki kunnugt „en svo mikið
er víst, að hver sem vill má fara hvert á land sem
hann vill; skólapiltar eru þegar sendir út um land-
ið og vermenn eru látnir fara óhindraðir út um allar
sveitir, norður, austuru, suður og vestur“. (bls. 5).
Það mun vafalaust að hér kemur fram meginor-
sökin til hinnar skjótu úthreiðslu mislinganna, svo
að láta mun nærri að á 5 mánuðum nái þeir til allra
hérlendis er næmir voru fyrir þeim. Þessi hraða yf-
irferð verður til þess að fólk leggst í hrönnum, svo
heimili verða ósjálfbjarga og atvinnulíf í byggðar-
laginu lamast að mestu meðan sóttin gengur þar yf-
ir, eins og kemur fram í skýrslum héraðslækna (3,
1881—1890, 18—22). Og eflaust á það einnig sinn
þátt í því að fleiri létust en ella hefði orðið ef sóttin
hefði farið hægar yfir. Það er vafalítið að mann
dauði úr mislingum var mikill í þeim landshlutum
er þeir höfðu ekki komið síðan 1846, þó aðeins úr
fáum héruðum séu birtar tölur yfir hann. Þannig
létust í 18. læknishéraði (Rangárvallasýslu) 136 af
þeim 3410 er veiktust af mislingum eða 4%, en 3424
héraðsbúa voru yngri en 36 ára (3, 1881-1890, 21)
læknaneminn
39