Læknaneminn - 01.04.2004, Blaðsíða 54

innan heilans. Rivastigmín virðist verka á klínískt mikilvægustu
heilastöðarnar, auk þess að hemja einnig butyrylcholinesterasa
sem hefur sömu verkun og AchE en mun minni virkni innan
heilans. Rivastigmín er einnig ólíklegast til þess að hafa
milliverkanir við önnur lyf þar sem það er ekki brotið niður
af cýtókróm-kerfi lifrar eins og hin lyfin. Hvert þessara lyfja
hefur því einstakan verkunarmáta sem læknir getur nýtt sér
við ávísun.33,34
NMDA-antagonistar - memantín
Memantín er antagonisti fyrir NMDA-viðtaka sem staðsettir
eru á drekasvæði og gegna mikilvægu hlutverki við nám og
minni. Lyfinu er ætlað að koma í veg fyrir taugaskemmandi
áhrif glútamats en framleiðsla þess er talin ofvirkjuð í
nokkrum sjúkdómum í heila þ.m.t. AS.36 Memantin verkar
sem spennustýrður hálfafturkræfur hindrari (svipað og Mg2+
við eðlilegar aðstæður) sem hindrar innflæði Ca2+ við lítið en
stöðugt áreiti glútamats (t.d við offramleiðslu) og kemur því
í veg fyrir að Ca2+ hlaðist upp í eftirtaugungnum og orsaki
skemmdir þar. Lyfið hefur hinsvegar ekki áhrif á það ferli að
læra og muna sem felur í sér mikla og snögga losun glútamats.
Við það fellur himnuspenna eftirtaugungsins nægilega mikið til
að að memantin víki frá => Ca2+ flæðir inn og eftirtaugungurinn
bregst eðlilega við => við lærum og munum.36
Rannsóknir, á klínískum áhrifum memantíns á vitsmuni,
hegðunarmynstur og daglegar þarfir, sýna að þau eru svipuð
og hjá AchE-hemjurunum m.v. lyfleysu. Lyfið er gefið 1-3x á
dag í 10 mg skömmtum og talið öruggt, með engar alvarlegar
aukaverkanir þekktar. Rað hefur þann kost fram yfir Ach-
hemjarana að vera bæði gagnlegt við vægum og svæsnum
AS. Fleiri rannsókna er þó þörf þar sem þær sem gerðar hafa
verið voru bæði litlar í sniðum og stóðu stutt yfir og því erfitt
að meta áhrif til lengri tíma.35
Memantín er athyglisvert að því leyti að það er fyrsta lyfið
gegn AS sem verkar ekki á kólínerga kerfið. Fyrstu rannsóknir
á sameiginlegri notkun með AchE-hemjurum benda til þess að
það sé öruggt að nota lyfin saman og virki betur en iyfin ein og
sér. Fleiri rannsókna er þó þörf.37
Taugaverndandi miðlar
Andoxunarefni
Aukið oxunarálag, minnkuð virkni andoxunarensíma og
minnkuð orkuefnaskipti í heilum Alzheimersjúklinga gefur
til kynna að skemmdir á hvatberum og skemmdir vegna
frjálsra radikala eigi þátt í niðurbroti á taugum í AS.38 Þekktir
eru margir oxunarferlar innan heilans (t.d. oxun fitu-sýra og
niðurbrot/myndun taugaboðefna) sem hafa mögulega áhrif á
meingerð AS auk þess sem myndun Aþ-þráðla er talið auka
oxunarálag til muna.21 Sýnt hefur verið fram á taugaverndandi
eiginleika andoxunarefna s.s. E-vítamíns og selegilíns in vitro
og er talið að þau geti hægt á framþróun sjúkdómsins en
klínísk áhrif eru lítilvæg.12(syá Mynd III.) Mikill kraftur er í
rannsóknum á þessu sviði og ertakmarkið að reyna að hindra
sértækt þekkta oxunarferla innan heilans.
Bólgueyðandi iyf
Eins og áður hefur verið minnst á, er talið að bólguviðbrögð
í kjölfar þ-mýlidisútfellingar sé stór þáttur í meingerð AS og
myndun elliskella. Sýnt hefur verið fram á að bólgumiðlar
s.s. cýtókín, komplement prótein39, viðloðunarmólikúl40 og
prostaglandín41 eru hættuleg taugafrumum (neurotoxic). Talið
er að bólgueyðandi lyf (NSAID's - Non Steroidal Anti-
Inflammatory Drugs) bæli niður myndunarferla þessara efna
með áhrifum sínum á örtróðsfrumur (microglia), sem eru
eru fulltrúar ónæmiskerfisins í heilanum og safnast saman í
kringum elliskellur (microgliosis). Lyfin hindra tvö mikilvæg
Mynd III.
Sýnir hvar lyf geta haft áhrif á meingerð
Alzheimers:
1) Secretasa-hemjarar; p-og y-hemjarar
verka hér til að hindra myndun
Afi-peptíða.
2) Lyf sem örva niðurbrot á Afi-peptíðum;
Neprilysin, IDE o.fl.
3) Lyf sem hindra þráðtumyndun A(3; klínískar
rannsóknir hafnar á clioquinol (gamalt
sýklalyf) og fleiri lyfjum sem geta safnað
málmum saman.
4) Bólussetning; Ap-pepf/'ð eöa anti-A^
mótefni gefin til ónæmingar.
5) Taugaverndandi efni; andoxunarefni,
NSAID's og estrógen.
6) Kólesteróllækkandi lyf;
54 - Læknaneminn 2004