Úrval - 01.01.1974, Qupperneq 79

77
SANNLEIKURINN UM LÚSITANÍU
amlihöfði við Kinsale
er bratt og klettótt nes,
sem teygir sig út í Atl-
antshafið út frá suð-
M/vr/M/wf/ vesturströnd írlands.
Efst á honum eru viti>
strandgæzlustöð og rústir gamallar
keltneskrar byggðar. í 2000 ár hef-
ur hann verið þýðingarmikið land-
mið fyrir sæfarendur. Á bak við
höfðann er litli, rólegi fiskibærinn
Kinsale. Á sumrin er þar lif og
fjör, þegar skemmtiferðamenn og
skemmtisiglingamenn streyma þang
að. Það er ekki margt, sem hægt
er að gera sér til dægrastyttingar
í Kinsale nema þá helzt að rabba
saman. Og fyrr eða síðar beinist
samtalið að brezka hafskipinu Lusi-
taníu, sem sökkt var með tundur-
skeyti skammt undan ströndinni í
fyrri heimsstyrjöldinni. Þá missti
1198 manns lífið. Og ekki ber sjó-
slys þetta á góma, án þess að sam-
ræðurnar beinist fyrr eða síðar að
þeirri goðsögn, að þetta mikla haf-
skip, sem liggur nú á granítklöpp-
um á 300 feta dýpi, umlukið sterk-
um straumum, 12 mílum fyrir sunn-
an Gamlahöfða, hafi verið hlaðið
gullstöngum.
Ég hafði einnig trúað þeirri firru,
að þarna væri um að ræða sígilda
sögu um fjársjóði á sjávarbotni. Og
það var einmitt vegna þessa mis-
skilnings míns, að ég byrjaði að
leita mér nánari upplýsinga um
Lusitaníuslysið. Það lá í augum
uppi, að bezt væri að byrja á því
að hafa uppi á farmskránni yfir
síðasta farm Lusitaníu. Það höfðu
farið fram tvær opinberar rann-
sóknir á sjóslysi þessu. sú fyrri í
Lundúnum, en sú síðari í New
York. Og farmskráin hlaut að hafa
verið lögð fram sem sönnunargagn
í báðum þeim rannsóknum. Þriðja
farmskráin var svo í fórum Cun-
ard-gufuskipafélagsins. Ég fann öll
þessi plögg að lokum. Og ég komst
jafnframt að því, að þau voru alls
ekki samhljóða. Og þá vaknaði
þessi mikilvæga spurning: Hvað
hafði frumfarmskráin að geyma?
Afrit af frumfarmskránni fannst
meðal einkaskjala hins látna for-
seta, Franklins D. Roosevelts. Og
mér tókst að ná í samrit af afriti
þessu. Sá fundur og allar aðstæð-
urnar, sem snertu þetta afrit, þ. e.
hvernig og hvers vegna Roosevelt
forseti hafði komizt yfir plagg
þetta, urðu til þess að kveikja þann
neista, sem bók þessi spratt upp af.
Ég skýrði hvorki brezka flotamála-
ráðuneytinu né Utanríkisráðuneyti
Bandaríkjanna frá því, að mér
hefði tekizt að finna plagg þetta,
heldur bað ég þau um leyfi til þess
að fá aðgang að plöggum þeirra,
sem snertu Lusitaníuslysið. Þau
veittu slíkt leyfi næstum tafarlaust
og án nokkurra vífillengja.
Það er ekki um auðugan garð að
gresja, hvað plögg þessi snertir.
Þar eru mjög takmarkaðar upplýs-
ingar, og þar að auki ber þeim ails
ekki saman. Oft er jafnvel erfitt að
gera sér grein fyrir því, að plögg
þessi snerti sama skipið. En niður-
stöður þær, sem dregnar hafa ver-
ið af báðum þessum plaggasöfnum,
eru þó samkvæmar. Þær eru grund
völlur hinnar opinberu og viður-
kenndu skýrslu um Lusitaníuslysið,
sem gefin var út í bæklingsformi