Úrval - 01.08.1974, Blaðsíða 36

34
ÚRVAL
1576, varð þessi kenning almenn,
t.d. gaf spekingur að nafni Louis
Le Roy — svo vitur og lærður, að
hann var nefndur hinn franski
Plato —■ út litla bók, sem hét: „Sí-
breytistefna, eða allt á tjá og tundri
í heiminum".
í þessari bók birtast áhyggjur
spekingsins Le Roy yfir félagsleg-
um uppþotum, sem orsakast af
nýrri þekkingu og tækni samtím-
ans.
Hann var vissulega vitni æsilegra
atburða. Endurreisnarstefnan hafði
fært mannkyni djúptækar breyting-
ar í trúmálum og félagslegum hug-
sjónum —• breytingar, sem vissu-
lega gáfu tilefni til vona og ör-
væntingar. Ferðalög hinna miklu
sæfara voru ekki síður æsandi en
geimferðir nú á dögum. Prentlistin
hafði auðveldað útbreiðslu upplýs-
inga, þekkingar og hugmynda —
og skapað upplausn í trúarlífi
manna. Hinar fornu tignir og mátt-
arvöld, sem áður héldu öllu í skefj-
um, voru niðurbrotin og að velli
velt, allt lagt undir frelsi hugsunar
og greindar, og þá trúmálin alveg
sérstaklega. Og hið allra alvarleg-
asta voru þó uppgötvanir á gerð
hergagna. þar sem notkun púðurs
og sprengja —• eldvopna — gjörðu
styrjaldir hundraðfalt skæðari en
áður.
Le Roy hafði því vissulega góðar
og gildar ástæður fyrir því, að
framundan væri vald myrkramakt-
ar. í örvæntingu sinni segir hann:
„Allt er í rúst — umturnað, hér
stendur ekki steinn yfir steini“.
En þrátt fyrir allt hélt hann bjart
sýni sinni. Hann trúði því, að fram-
farir í flutningatækni og samgöng-
um mundi gjöra það mögulegt fyr-
ir „allt hið dauðlega að miðla gæð-
um meðal sín og sinna“ og hjálp-
ast þannig að „sem íbúar og eig-
endur auðæfa sömu veraldar —
þess sem við nú köllum „eina ver-
öld“ — „jarðhnött alheimsins“.
Allt það, sem fylgdi í kjölfar 16.
aldar, sannar orðum betur alla bjart
sýni hans.
Eins og næstum allir aðrir, hef
ég haldið, að félagsleg vandamál
vorra tíma séu í eðli sínu óskyld
eða ólík erfiðleikum fortíðar, þar
eð allar breytingar verða nú með
margfalt meiri hraða.
En nú viðurkenndi ég vissulega,
að 'þessi trú á hringavitleysu hrað-
ans er ekki annað en merki um
sögulega vanþekkingu. Sannleikur-
inn er sá, að oft og mörgum sinnum
í mannkynssögunni hafa breyting-
arnar orðið ennþá hraðari og átaka-
meiri en hægt er að reikna með
hundrað næstu ár. Á hálfri öld —
frá 1850—1900 — héldu ótal breyt-
ingar innreið sína í daglega lífið,
sem við teljum nú jafnsjálfsagðar
og sólarbirtu dagsins. Þar mætti
nefna járnbrautir, gufuskip, raf-
magn, ljósmyndun, talsíma, ritsíma,
svo að á eitthvað sé bent af allri
nútíma tækni — að ekki sé minnst
á rotvarnarefni, alls konar lyf og
geislatækni, sem gjörbreytt hefur
og gjörbylt öllu á sviði lyfja og
lækninga.
Ég held ég verði að viðurkenna,
að komandi áratugir munu vart