Þroskaþjálfinn - maí 2005, Blaðsíða 20

Menning fullorðins fólks
með þroskahömlun
Grein þessi fjallar í stuttu máli um niður-
stöður á rannsókn okkar á menningu full-
orðins fólks með þroskahömlun sem var
lokaverkefni okkar til B.A gráðu við
þroskaþjálfabraut Kennaraháskóla Islands
vorið 2004. Markmiðið með rannsókn-
inni var að auka við þekkingu okkar á lífi
fólks með þroskahömlun til þess að við
værum betur í stalck búnar til að mæta
þörfum þess út frá þeirra eigin forsendum.
Fræðilegur bakgrunnur rannsóknar-
innar fjallaði um þróun hugmyndafræði á
lífi fóllcs með þroskahömlun í hinum vest-
ræna heimi á síðustu áratugum með aðal
áherslu á fötlunarfræði og útfærslu henn-
ar. Þar er meðal annars skírskotað til þeirra
gilda sem hver einstaklingur þarf að hafa
til að geta átt innihaldsríkt líf. Einnig
lcynntum við olclcur rannsóknir sem gerð-
ar hafa verið um skyld efni.
I rannsókn okkar á orðið menning að
túlka líf þátttakenda í frítíma þeirra en
niðurstöður rannsólcnarinnar benda til
þess að fólk með þroskahömlun eigi sér
sinn eigin menningarheim þar sem þeir
eyða tómstundum sínum að stórum hluta
innan síns eigin menningarsamfélags.
Rannsóknaraðferð og þátttakendur
Stuðst var við eigindlega aðferðafræði í
rannsólcninni. Ein tegund af slíkum að-
ferðum er tilvikslcönnun og er notast við
þá aðferð í þessari rannsókn.
Byrjað var á að velja sex einstaldinga
með væga þroskahömlun. Notast var við
markmiðsúrtak og voru þátttakendur
valdir markvisst með tilliti til aldurs, kyns
og búsetu. Þannig var haft í huga að um
væri að ræða ungt fullorðið fóllc sem byggi
í sjálfstæðri búsetu og væri því elcki mikið
stjórnað af öðrum. Með því gætum við
náð raunsærri mynd af skoðunum og til-
finningum fólksins þar sem það væri síður
Rósa Sigurlaug Sigríður Eir
Eiríksdóttir Guðmundsdóttir
undir áhrifum foreldra eða annarra að-
standenda þeirra.
Þátttakendur voru Jónína 37 ára,
Kristín 32 ára, Hulda 25 ára, Ragnar 31
árs, Gísli 43 ára og Aron 28 ára. Til að
halda trúnaði við þátttakendur eru þetta
eklci þeirra réttu nöfn.
Við upplýsingasöfnun voru notuð
hálfskipulögð (semi-structured) viðtöl þar
sem rannsalcandinn hefur ákveðinn við-
talsramma til viðmiðunar en reynir jafn-
framt að spyrja opinna spurninga
(McMillan 2004). Áhersla var lögð á að
einstaklingarnir gætu tjáð sig eins opið og
frjálst og þeirra væri kostur. Þannig var
leitast við að slcilja túllcun þátttakendanna
sjálfra á eigin frítíma og tilfinningum
þeirra til þess sem fjallað var um.
Sérstakur menningarheimur fólks
með þroskahömlun
Þegar litið er til þess að hér er um að
ræða einstaklinga sem búa og lifa sjálf-
stæðu lífi án afslcipta annarra lcemur á
óvart hvað þetta fólk á margt sameigin-
legt. Áhugamálin eru um margt lík, frí-
tíma er eytt á svipaðan hátt og tengsl við
fjölskyldu eru ekki með ólílcum hætti.
Eftir því sem við rýndum oftar í niður-
stöður sýndist okkur að þátttakendur til-
heyrðu ákveðnum menningarheimi sem
einlcennist af því að þegar að vinnudegi
þeirra líkur eru þeir virlcir í alls konar fé-
lagslífi sem tilheyrir fötluðu fóllci. Allir
iðka íþróttir hjá íþróttafélögum fatlaðra,
nokkrir sælcja námskeið hjá Fjölmennt og
talca þátt í félagslífi Hins hússins sem er fé-
lagsmiðstöð fyrir fóllc með þroskahömlun.
Þetta styður við niðurstöður Devas (2003)
og Beart o.fl. (2001) um að fólk með
þroskahömlun eyði tómstundum sínum
aðallega í slcipulögðu tómstundastarfi fyr-
ir fatlaða en elcki úti í samfélaginu. Oðr-
um frístundum utan heimilis er síðan að
miklu leyti varið með vinum og vinahóp-
urinn samanstendur af fóllci með þroska-
hömlun sem þátttalcendur hafa kynnst á
fyrrgreindum vettvangi. Fullagar og
Owler (1998) tala einmitt um að tóm-
stundir séu mjög milcilvægar fyrir fóllc
með þroslcahömlun því innan þeirra
myndast oft vinslcapur vegna sameigin-
legra áhugamála. Aðeins einn þátttakandi
eyddi tómstundum bæði með vinnufélög-
um sínum og æslcufélögum úr hverfinu
þar sem hann ólst upp.
Þó vissulega sé afþreying þátttakenda
með ýmsu móti má þó sjá rauðan þráð í
gegnum hana hjá þeim öllum. Fleira sem
þeir eiga sameiginlegt er til dæmis hversu
vinsælt er að fara í Smáralind, Kringlu og
Kolaport um helgar þar sem tilgangurinn
er yfirleitt sá sami, það er að rölta um,
skoða, sýna sig og sjá aðra. Um þetta segir
Kristín:
Eg er stundum að reyna að finna mér
eitthvað sem mér finnst skemmtilegt
að gera um helgar. Þá gái ég í blöðin til
að sjá hvað er í boði. Ég hangi stund-
um í Smáralindinni eða Kringlunni,
ég geri alltof mikið af því. Ég viður-
kenni það sjálf. En það er samt svo
gaman. Eg labba bara í búðirnar og gái
hvað hlutirnir kosta. Stundum fáum
við okkur líka að borða.