Mímir - 01.03.1983, Side 30

Spegill veraldarherrans hár,
himinn og sjórinn blái,
og grund, sem lætur gleðitár
glitra á blómgu strái:
minntu oss æ á ljósa leið
lofðungsins heims, og dýrðarskeið,
enn þótt það enginn sjái. (34)
Þó Benedikt Gröndal sé vissulega ekkert
trúarskáld, er lífssýn hans að mestu leyti
þristileg. Þannig er tilgangur margra náttúru-
kvæða hans að vitna um eða minna okkur á
þá helgisögu sem kristnum mönnum ber að
skoða líf sitt í ljósi. Á þessum forsendum
meðal annarra gátu rómantíkerar haldið því
fram að ídealisminn væri engin flóttaleið frá
veruleikanum, heldur aðferð til að gefa heim-
inum merkingu, skapa heild út úr reynslu
einstaklingsins og koma að nýju á tengslum
milli manns og heims og heims og guðs.
Þannig segir Gröndal í hinum fræga fvrirlestri
sínum um skáldskap árið 1888.
Sú idealistiska lífsskoðun fjarlægir oss ekki
frá lífinu, eða verulegleikanum, heldur eru
Idealistarnir þvert á móti sannir veruleg-
leikans menn, þeir eru altaf önnum kafn-
ir í að gera Idealið -að__verulegleika, eða
að-realiser-a -Idealið.18
En eins og frummyndir Platóns voru fyr-
- irbæri sem útilokað var að höndla, eins fæst
löngunin eftir hinu ídeala aldrei uppfyllt
vegna fullkomleika þess. Þar af leiðandi er
líf ídealistans sífellt ferðalag eða leit að tak-
markinu. Um þessa endalausu leit fjallar
Gröndal í kvæðinu Hugfró. Hugfró er að
sumu leyti nokkuð skylt kvæði Steingríms
Efi sem um var rætt hér að framan. En and-
stætt Steingrími sér Gröndal vissa lausn í
listinni. Hugfró hafði þannig upphaflega und-
irtitilinn ,,Um hvíld andans í listum". I
byrjun kvæðisins segir skáldið af ferð sinni
frá jörðinni sem honum finnst of lítil fyrir
sig og út í geiminn til hinna fjarlægu stjarna.
Hann leitar þar svara við spurningum um líf-
ið og tilveru mannsins til að fróa huga sín-
um. En sama hvert hann fer þá veitist hon-
um ekkert svar og engin hvíld, ,,alveldið
þegir*‘. Og þó margt trufli á jörðinni kemst
skáldið að því að þar sé hann allt eins nærri
guði.
En hvergi nema á list er heimsins ró,
því hún er spegill drottins, öllum stærri —
þar leiddi drottinn engilfagran unað
úr öflum smám, sem fáa hefur grunað.
(230)
Þannig aðhyllist Gröndal þá skoðun að
listamaðurinn sé tengiliður guðs og manna;
keppikefli listamannsins er hið fagra eða með
platónsku orðalagi andlegur getnaður í hinu
fagra. Og af því að getnaðurinn er ævarandi
þá er hann ódauðlegur. Listin er þannig að-
ferð til að ómerkja dauðann, sbr. orð Hóra-
tíusar: ,,Ég dey ekki allur. Ég reisti mér
bautastein sem er óbrotgjarnari en eir“. Þó
að allt farist stendur kvæðið eilífiega, ,,því
orðið má ei deyja, æ það lifir“ (Hugfró, 236).
Og í hinu eilífa eru allar mótsagnir upphafn-
ar, þar ríkir ró og friður.
En listin og þá sérstaklega ljóðið brúar
ekki einungis bilið milli þess stundlega og
þess eilífa, hún er einnig framsókn til auk-
innar þekkingar, hún safnar saman sundr-
uðum brotu.m tilverunnar og skapar heild,
n.k. heim út af fyrir sig. Og með því að skoða
og skilgreina hina jarðnesku hluti tekst lista-
manninum að komast nær eðli þeirra, skoða
þá eins og þeir birtast í hreinu formi.
Eins stígum vér af myrkum moldar beð
frá minnsta hlut, sem augað fær ei séð,
í gegnum list að ljóssins vizkusal,
þar lifir sá. er allt í engu fal. (231)
Fagurfræði Gröndals er þannig nátengd
því hugmyndakerfi sem hann aðhyllist. List-
in á að hafa annan og meiri tilgang en þann
28