Leikskrár Þjóðleikhússins - 10.02.1984, Side 44

TÉKKÓSLÓVAKÍA
Peð á skákborði stórveldanna
Tékkóslóvakía varð fyrst til sem þjóðland að lokinni fyrri heimsstyrjöldinni árið
1918 og markaði endanlegt hrun veldis Habsborgara og Austurrlsk-Ungverska
keisaradæmisins. Sjálfstæðisyfirlýsing var gefin út í október það ár og keisara-
dæmið var of máttvana til að veita nokkuð viðnám. í tæp tuttugu ár blómstraði
lýðveldi í Tékkóslóvakíu uns Ijóst var á fjórða áratugnum að landið var í hlut-
verki peðs sem vesturveldin síðan fórnuðu í von um jafntefli við Hitler.
Landamæri Tékkóslóvakíu voru ákveðin þetta sama ár og höfðu Tékkar og
Slóvakar ekki sjálfdæmi í því máli, heldur voru línur dregnar við samningaborð
stórveldanna (bandamanna). Voru landamærin látin fylgja náttúrulegum mörk-
um af ,,öryggisástæðum“ og varð þar með lítið úr hugsjón Wilsons Bandarikja-
forseta um sjálfsákvörðunarrétt þjóða og þjóðarbrota. Þessi landamæri urðu til
þess að um þrjár milljónir Þjóðverja lokuðust inni í landinu (auk fleiri þjóðar-
brota), en þetta reyndist örlagaríkt er nær dró næstu heimsstyrjöld og gaf Hitler
mikla möguleika tii frumkvæðis í landkröfum sfnum. En hver gat séð það fyrir?
Hitler var jú ekki mættur til leiks við stóra taflborðið 1918.
Heimskreppan lék Tékkóslóvakíu grátt, ekki svo mjög efnahagslega, heldur
urðu brestir þeir sem mynduðust í samskifti stórveldanna til þess að staða
landsins varð mjög ótrygg. Uppgangur og valdataka nasista í Þýskaiandi boð-
uðu mikla hættu, því meðal stefnuatriða þeirra var sameining allra þýskumæl-
andi manna innan Stór-Þýskalands. Og þar kom að Hitler varð svo öflugur að
hann tók að bjóða stórveldunum byrginn. Tékkar höfðu samkomulag við Frakka
og Sovétmenn um aðstoð ef á þá yrði ráðist að tilefnislausu og meðan Hitler
var að þjarma að þeim f trausti friðarvilja Breta og skilnings vesturveldanna á
því óréttlæti sem Þjóðverjar í Tékkóslóvakíu höfðu verið beittir við samninga-
borðið 1918, fullvissuðu þessir bandamenn í austri og vestri tékknesk stjórnvöld
um að allar skuldbindingar væru í fullu gildi. En Hitler tókst að gera málstað
tékknesku stjórnarinnar gagnvart Þjóðverjum í landinu svo tortryggilegan að
vesturveldin sátu aðgerðalaus og töldu sér trú um að heimsfriðnum væri borgið
ef Hitler fengi Tékkóslóvakíu (Munchenarsamkomulagið). Þau héruð í Tékkó-
slóvakíu sem Þjóðverjar byggðu voru innlimuð í Þýskaland í september 1938.
Hitler fékk þar með góða stöðu. Hann var nú kominn á bragðið, fyigi hans óx
heima fyrir í kjölfar þessa sigurs og stríðsviiji hans efldist mjög. Og bæði Pól-
verjar og Ungverjar fengu nú fullnægt landakröfum sínum á hendur Tékkum.
Þar kom að Hitler krafðist þess að Bæheimur og Mæri, sá hluti Tékkóslóvakíu
sem Tékkar byggðu, yrðu hernumin af Þjóðverjum, ella yrði Prag lögð í rúst
með loftárás. Tékkar urðu að láta undan og 15. mars 1939 tóku Þjóðverjar
landið herskildi. Þar með var tékkneska ríkið úr sögunni og Slóvakía varð þýskt
leppríki.