Helgarpósturinn - 01.06.1979, Page 19

—he/garþöstúríhn._
FRA HVIRFLI TIL
ILJA 1 RAGTIME-STlL
1»
"I
The Original Dixieland Jazz Band - uröu eftirsóttustu menn I brans-
anum á svipstundu.
Tízkumúsikinfrá 1900-1915 hét
auövitaö Ragtime —én alls ekki
jazz. Hann er nefnilega ekki
geröur til þess aö teyma fif lin á
asnaeyrunum meö fiffum, frek-
ar en önnur göfug tónlist, höföar
of mikiö til andans likt og sti si-
gilda til aö veraviö allrahæfi —
enda kröfuharöur viö hlustand-
ann, akkUrat eins og finasta
klassik. — Auk þess hefur jazz-
inn eins og sú sigilda staöiö af
sér stormana í timans ólgusjó —
og þarf mikiö til. Loks má bæta
þvi hér viö, aö hann er eins og
önnur merkileg list (þvi miöur)
fyrir minnihlutahóp(a) — þá er
nenna aö skynja og skilja. Hér
geta margir sjálfum sér um
kennt (eöa öörum). Fyrir há-
bölvaö þroskaleysiö, veöur uppi
á öllum timum þaö sem nU er
nefiit popp. Um aldamót var
likahægt aöklæöa sig frá hvirfli
tililja i Ragtime style. Þaö voru
ragtime skólar, ragtime blöö og
ragtime hver veit hvaö. í rag-
rimelagakeppnum voru 25 þús-
unddollara verölaunfyrir besta
lagiö (auövitaö var þaö allt
möndlaö fyrirfram). Jafnvel
Evróputónskáldum fannst ekki
annaö viö hæfi en aö skreyta
verk sin með hæfilegum
skammti a la ragtime — svo aö
fengju þau staöist kröfur tim-
ans. (Þetta eru nú venjulega
mest óþolandi kaflar téöra tón-
verka). Ein frægasta og jafn-
framt besta ragtime tónsmiö
hinna miklu tónskálda er efa-
laust „Goliwg’sCacewalk” eftir
franska tónskáldiö Debussy.
Aftur á móti voru þeir haröir á
þvi fyrir vestan, aö ragtime
hljómaöi best leikiö á pfanó af
einleikara, sem (helst) haföi
aldrei séö stemmara. — Þó voru
til höfundar þarna, sem tóku
þessa músik mjög alvarlegum
tökum. Þeirra merkust voru
tónskáldin. Louis Chauvin, Tom
Turpin og Scott Joplin, sem
fleira vartil lista lagt en öörum.
Joplin fæddist 1868 iTexas, bjó i
Chicago og New York eftir þvi
hvernig kaupin geröust á rag-
time-markaönum. Hann helgaöi
sig snemma tónsmiöum og liföi
á söluhagnaöi af prentuöum
ragtime-lögum, sem hann
framleiddi af listfengi og vand-
virkni. Þeirra þekktast i dag er
e.t.v. „Maple Leaf Rag” og fl.
sem enginn getur meö sanni
kallaö slor. Scott Jopiin samdi
m.a. tvær óperur ,,A Guest Of
Honour” (1903) sem geröi lukku
og „Treemonisha” (1913) sem
kolféll þegar á frumsýningu i
New York 1915. í þessu verki
sinu hefur Scott yfirgefiö rag-
timiö og haldiö inná brautir
jazzins. Scott Joplin lést Ur
músikölsku óyndi og syphilis
1917. Tónlist Joplins átti eftir aö
hafa áhrif á jazzkUltúrinn m.a.
i tónsmiöum Duke Ellingtons.
Operan „Treemonisha” var
endurflutt á Broadway 1975, þá
sló minn maöur loks i gegn. —
Enda þessi ópera nú talin hans
merkasta verk.
Sprækur jazzinn er ekki af
baki dottinn, þó hann sé aö
mestu leyti horfinn af heima-
slóöum 1916, þegar miklir fólks-
flutningar, einkum þeldökkra
hefjast frá frjósömum suöur-
rikjunum til iönaöarborganna i
noröri, en þangaö höföu einmitt
jazzmenn foröaö sér úr Biblfu-
beltinu á undan örtrööinni.
Gengi alls siögæöis hrapaöi þar
örar en islenska álkrónan. Siö-
feröiö viöa á lægsta plani eöa
langt þar fyrir neöan. A botnin-
um var heil heimsstyrjöld I al-
gleymi, þar sem skrattar þessa
heims léku sér aö bróöurkær-
leikanum. A slikum timum var
aö sjálfsögöu flestu ef ekki öllu
öfugt fariö (up side down) i kúl-
túr i' henni Ameriku. Boðberar
jazzins og músikantastéttin öll
eins og hún lagöi sig, varö aö
láta sig hafa þaö aö prýöa næst
neösta þrep þjóöfélagstónstig-
ans (sem er langurskali) ásamt
þeim, sem höföu i frammi spé
og pretti I hagnaðarskyni, svo
sem leikurum og faglæröum at-
vinnuþjófum. Aöeins ein stétt —
sú allra klassiskasta var sett
skör neöar f viröingarpýramid-
anum sem sérstök atvinnugrein
— þaö var vændiö.
Þó jazzinn sé ekki sérhönnuö
kramarsöluvara (eins og áöur
er aö vikið), hefur hann átt þaö
til Igegnum árin ,,aö slá i gegn”
eins og kallaö er — svona annaö
slagiö. Þegar slikt á sér staö,
hissast engir meir en flytjend-
urnir sjálfir, sem venjulega eru
búnir aö þæfa þetta lengi — viö
mismunandi orösti. En ekkert
sem siöan hefur skeö á þessu
viöi jafnast á viö fyrsta upp-
hlaup jazzara — auövitaö var
þaö jafn óvænt sem þaö var
óÝart. Þann 26. febrúar 1917
visiteruöu fimm galvaskir
músikantar Victor Grammo-
phone Studios i New York City.
Arangur þessarar dagstundar
var tveggja laga hljómplata
meö jazzmúsik — sú fyrsta á
heimsmarkaönum. Þvilflct þótti
fúttiö I spilamennskunni, aö öll
sölumet hins verðandi plötu-
bransa voru slegin fyrirfram i
einum rykk. Innan mánaöar var
The Original Dixieland Jazz-
band oröiö frægara en Edison
sjálfur. A aöra milljón eintaka
snerust á grammófónunum og
menn voruendalaust aö trekkja
upp. — Nú heföi jazzinn loks
náö almennum eyrum hvita
kynstofnsins vitt og breytt um
landið — og þessi glymskratta-
músik heyröist hvarvetna á
vesturlöndum innan tiöar. (Mér
er f barnsminni aö hafa eignast
tvö eintök af plötunni heilli
heimsstyrjöld siöar — og þótt
hún dauf). En 1917 haföi ekkert
áöur heyrst jafn krassandi og
„Livery Stable Blues” svo ekki
sé nú minnst á ósköpin:
„Original Dixieland One-Step”,
sem aö flesta dómi var gjör-
samlega tjúllaö. Þó freistandi
sé aö segja hér skiliö viö The
Original Dixieland Jazzbandiö
er saga þeirra ekki öll, hún er
lærdómsrik sorgarsaga, ein-
hvern veginn I poppstjörnustil
(e.t.v. sú fyrsta). Þeir uröu i
einum hvelli eftirsóttustu
mennirnir og óku ekki um á
druslum, þeir voru frægastir
meðal frægra, þar sem freyö-
andi kampavinsflöskur og kyn-
æsandi konur voru jafn(an)
tappalausar og topplausar. Þeir
héldu I konsertreisur um allar
trissur þ.á m. til Evrópu (slikt
vareinsdæmi þá) og litu á kóng-
inn og allt aöals sem sina jafn-
ingja. — Og auövitaö voru pris-
arnir eftir þvi — um tima. Pilt-
arnir hafa vafalaust veriö efni-
legir (eins og svo margir á okk-
ar dögum, áöur en iönaöurinn
gerir þessi efni aö plötuútung-
unarvélum) einmitt þannig
voru þessir fimm vösku eyöi-
lagöir. Þegar til kom reyndust
þeir ekki vera á nokkurn hátt
original — heldur daufur endur-
ómur þeirra jazzsnillinga sem
heimurinn haföi enn ekki heyrt.
Fáanlegar LP meö tizku-
músík frá 1900-1920:
1. Ragtime. Ragtime and
Novelty Music Vol 1, Black and
White Vol 152.
2. Ragtime. Pastime Piano
Rags by, William Bolcom,
Nonesuch H-71299.
3. Jazz. The Original Dixieland
Jazz Band, RCA LPY — 547.
PÖNKPRINSESSA, TVEIR
LJÚFIR OG DISKÓ-GÚRU
Pönkprinsessa allra tima,
Patti Smith, fæddist i desem-
bermánuöi 1946 i Chicago, en
ólst upp i Suður-Jersey. Hún
kom svo til Nýju Jórvlkur árið
1967 og byrjaöi aö yrkja
rokk&ról-ljóö, undir áhrifum
Rofling Stones, Dylan, Hendrix,
Jim Morrison og Arthur Rim-
baud. En þaö var ekki fyrren
1974 aö Patti var komin á kaf i
lagasmiöar og söng. Og varö
forsprakki ný-bylgjunnar i New
York.
Fyrsta plata Patti, Horses,
kom út ’75 og vakti feikna at-
hygli. En önnuö plata hennar,
Radio Ethiopia, þótti mislukk-
uö. Og nú er komin þriöja platan
frá pönkprinsessunni og heitir
sú Wave. Þykir mér hún hin
merkilegasta i alla staöi og ör-
ugglega hápunktur á ferli Patti
hingaðtil. Sérstaklega vil ég til-
nefiia lögin Fredrick, Hymn,
Revenge, Citizen Ship og
Wave. Upptökustjórnin er I
höndum Todd Rundgren á þess-
ari nýju plötu og spilar hún ekki
litla rullu.
Fyrsti ljúfur
James Taylor er tveimur ár-
um yngrienPatti Smith, fæddur
12ta mars 1948 i Boston, Massa-
chusetts. Foreldrar hans voru
vellauöugir og ólst James upp
viö lúxusli'fi.
Tónlistarferill James Taylor
er langur og margbrotinn og
hafa skipst á skin og skúrir.
Einna þekktastur er hann fyrir
flutning sinn á lagi Carole King,
You’ve Got A Friend, sem var á
plötunni Sweet Baby James og
margir telja hans bestu. 1973
giftist hann söngkonunni Carly
Simon og voru þau þá talin
hæstlaunuöustu hjón veraldar,
aö Burton og Taylor undan-
skildum.
Nýjasta plata James Taylor
heitir Flagogkom á markaðinn
fyrir nokkrum dögum. Hún er
mjög týplsk Taylorplata: ljúfar
melódiur, góöur söngur, ein-
faldur og hreinn hljóðfæraleikur
— alþýöurokk. James heldur
sinu striki og er ekki „going
disko” einsog svo margir koll-
egar hans um þessar mundir.
Og Flag er heilsteypt plata og
finn ég aöeins einn alvarlega
veikan punkt — sem í rauninni
ætti alls ekki að vera veikur
punktur —■ og þaö er lag Lenn-
ons & McCartneys, Day Tripp-
er, sem hér er að minum dómi
allsvakalega misþyrmt I útsetn-
ingu — maöur er stundum ekki
viss um hvort verið sé aö spila
Day Tripper eöa Jumpin ’Jack
Flash. En aö öðru leyti er Flag
velheppnuö plata.
Annar ljúfur
David James Holster er nýtt
nafn i' alþýöurokkinu (folk rock)
og flest bendir til þess að hann
eigi eftir aö veröa þar stórt
nafn. Fyrsta platan hans,
Chinese Honeymoon, er til vitn-
is um þaö. Hana fékk Holster aö
taka upp I þvi eftirsótta stúdiói,
Sound Factory (þar var t.d.
plata James Taylor, Flag,
hljóörituö), vegna þess aö vinur
hans Jackson Browne gat ekki
notað þar sinn bókaöa ti'ma.
Holster þekkti upptökustjórann
Kenny Edwards (Linda Ron-
stadt o.fl.), en vantaöi undir-
leikara. Edwards smalaöi sam-
an fyrir hann nokkrum bestu
stúdiómönnum Los Angeles
m.a. Russell Kunkel, Bob Carp-
enter, J.D. Souther, Danny
Kortchmar og Waddy Wachtel.
Og útkoman varö þessi ágæta
plata, Chinese Honeymoon.
Löginerueftir þá félaga Holster
og Edwards og ef nefna ætti ein-
hver lög öörum fremur hvaö
gæöi snertir, þá eru þaö Con-
stant Love, Good-Bye Carme-
lita, Candlelight Satin Gown og
Teenage Tragedy Queen.
Diskó-gúrú
Narada Michael Walden fyrr-
um trommari Mahavishnu Orc-
hestra og einn eftirsóttasti
sessionmaöur Amrikunnar i
dag, hefur nú sent frá sér sina
| fyrstu sólóplötu, — Awakening.
Walden er, likt og John Mc-
laughlin og Devadip Carlos
Santana, lærisveinn gúrúsins
Sri Chinmoy, — en tónlist hans
er þó öllu jarbbundnari en hinna
tveggja.
Fyrri hliö plötunnar má alfar-
ið flokka undir diskómúsik og
þar er lagið Love Me Only lfk-
legast til vinsælda. Seinni hliðin
er himneskari og þar ber hæst
Awakening Suite Part I, meö
Santana i fararbroddi, san
sannar þar enn einu sinni hver
er besti gitarleikari poppsins.
Aöstoöarfólk Waldens er ekki
af verra taginu. Nefndur hefur
veriö Santana, en aörir frægir
eru Keni Burke, Nate Phillips,
Greg Philliganes, Airto, Jim
Gilstrap, Calra Vaughn, blást-
urssveitin Brecker Brothers og
Pointer systur syngja bakradd-
ir. Waldenleikur aö sjálfsögöu á
trommur og syngur meö glæsi-
brag. 1 heild er þetta mjög sterk
og eftirminnileg plata og von-
andi fáum viö aö heyra meira
frá Narada Michael Walden i
framtiðinni.
Saga Film:
I nýju hús-
næði og með
3 myndir á
prjónunum
Þeir Jón Þór Hannesson og
Snorri Þórisson hafa nýlega
flutt meö fyrirtæki sítt, Saga
Film, i nýtt húsnæði viö Háaleit-
isbraut f Reykjavik. Aö sögn
Snorra er þarna um aö ræöa aö-
stööu til allrar almennrar kvik-
myndageröar, upptökusalur,
klippiherbergi, svo og skrifstof-
ur fyrirtækisins. Þeir tóku viö
húsnæöinu tilbúnu undir tréverk
og hafa lagt mikiö i aö innrétta
þaö.
Saga Film leggur stund á allra
handa auglýsingamyndagerö og
hefur sitt lifibrauö af þvi. Auk
þess eru þeir Jón Þór og Snorri
aö vinna að gerö tveggja heim-
ildamynda. Onnur þeirra er um
islenska refinn og hafa þeir haft
hana á prjónunum i eitt ár.
Samstarfsmaöur þeirra viö
gerö myndarinnar er Páll Her-
steinsson, en hann vinnur aö at-
ferlisrannsóknum á islenska
refnum. Þessar rannsóknir
fara fram i Ófeigsfirði i ár og
verður myndin væntanlega til-
búin til sýningar seint á næsta
ári. Hin myndin fjallar um
fræga núlifandi listakonu, en
meira vildi Snorri ekki gefa
upp. Sú mynd veröur til seina á
þessu ári.
Jón Þór og Snorri geröu á sin-
um tima kvikmyndina Lilju
eftir sögu Halldórs Laxness i
samvinnu viö Hrafn Gunnlaugs-
son og Guönýju Halldórsdóttur.
1 sumar heldur þessi samvinna
áfram viö gerö myndarinnar
óöal feöranna, sem viö segjum
frá á öörum stað i blaöinu i dag.
-GB