Helgarpósturinn - 27.07.1979, Blaðsíða 19

—helgarpásturinrL. Föstudagur 27. júlí 1979.
19
Leynd og geymd
Þaö var einkar fróölegt aö lesa
úttekt Halldórs Halldórssonar
blaöamannsi síöasta Helgarpósti
á skjalavörslu og skjalaleynd hér
álandi. Þettáermál, sem þeir, er
um fjölmiölun fjalla hljóta aö láta
sig nokkru varöa.
Skjalaleynd er of mikil hér á
landi, — leifar af þvi, þegar svo
varlitiöá aö sauösvörtum almúg-
anum kæmi ekki viö hvaö em-
bættismennirnir væru aö sysla.
En nú er komin önnur tiö og
breytingar I vændum, — skulum
viö vona.
I þessum efnum er sjálfsagt
vandfundiö meöalhóf. Jónas
Kristjánsson Dagblaösritstjóri
lýsti þeir ri skoöun sinni i útvarps-
þætti um siöustu helgi, aö öll gögn,
jafnvel vinnuplögg I 2-3 eintökum
sem færumilli manna ioDÍnberri
stjórnsýslu, ættu aö vera öllum
opin og aögengileg, ef vélrituö
væru. Þetta er áreiöanlega einum
of langt gengiö og yröi aö likind-
um til þess, aö menn færu hrein-
lega aö hætta aö setja hugsanir
sinar á blaö meö þeim hætti, sem
viö nú eigum aö venjast.
Þess má geta i þessu sambandi
aö fréttamenn telja vinnuplögg
sin og punkta, og þá væntanlega
einnig frumdrög aö greinum eöa
fréttum ekki opinberplögg.Þegar
dómarar hafa krafist þess aö fá
sllk gögn i' hendur i sambandi viö
rannsókn sakamála, hafa frétta-
menn yfirleitt neitaö. Einn af
blaöamönnum New York Times
fór nýlega i fangelsi fremur en
láta frumgögn sin og punkta 1
hendur dómara.
Aö þvi er þessi efni varðar þá
rikir hér glundroöi og regluskort-
ur, aö ekki sé meira sagt eins og
glögglega kemur fram I grein
Halldórs.
A Alþingi hefur nokkrum sinn-
um veriö lagt fram frumvarp til
laga um Upplýsingaskyldu
stjórnvalda. Þegar þaö var fvrst
lagtfram fyrir allnokkrum árum,
heföi veriö meira réttnefni aö
kalla þaö frumvarp til laga um
þagnarskyldu stjórnvalda. I
fyrstu grein var stjórnvöldum
lögö upplýsingaskylda á heröar,
en i annarri grein laganna voru
taldar upp undanþágurnar frá
upplýsingaskyldu og kom þá i
ljós, aö nánast ekkert mátti
segja. Siðan hefur þetta frum-
varp veriö fært töluvert til betri
vegar, en þó hvergi nærri nóg.
Þaö einkennist enn um of af ni-
tjándualdar hugsunarhætti
kansellisins.
En þessi mál þarf aö skoöa i
viöara samhengi. Nauösynlegt er
aö fjalla ekki aöeins um aögang
að varöveittum skjölum, þar sem
þaö á aö vera hrein undantekning
um opinber plögg að almenn-
ingur jafnt sem fréttamenn eigi
þar ekki aögang aö. Einnig verö-
ur að fjallaum þaö hvaö er geymt
og hvernig, og þaö er i raun
réttri kannski öllu stærra mál.
Að þvi er bækur og timarit
varöar eru þau mál i góöu lagi
hér. Þar er lagaskyldaaö afhenda
Landsbókasafni til varöveislu á-
kveöinn eintakafjölda. Um skjöl
gilda reglur, en eftir þeim er ekki
fariö, og hvorki er húsnæöi,
starfsfólk, eöa nokkur aöstaöa yf-
irleitt hjá þjóöskjalasafni til aö
gegna hlutverki sinu.
Þau lagafyrirmæli sem til eru
um þessi efni eru sjálfsagt frá
þeim tima er prentun var allsráö-
andi I fjölmiðlun. En nú er
sannarlega margt breytt, og þaö
hafa aðrar þjóöir gert sér grein
fyrir.
1 Sviþjóö tók til starfa um siö-
ustu áramót ný rikisstofnun, sem
heitir , .Arkivet för Ljud och
Bild”. Eins og nafnið gefur til
kynna er þetta mynd- og hljóö-
safn. Þaö nær til alls landsins og
stofnun þess hefur veriö lengi i
undirbúningi. Þangaö skal skila
skyldueintökum (eins og til
Landsbókasafnsins hér) af kvik-
myndum, myndsegulböndum,
myndplötum, grammófónplötum
oghljóðsnældum. Aö því er kvik-
myndir varöar þá gildir skyldan
um þær myndir sem fara um
hendur sænska kvikmyndaeftir-
litsins. Safniö fær þær lánaöar og
afritar á myndband. Einnig á
safniö aö geyma útvarps og sjón-
varpsdagskrár. Um plötur og
hljóösnældur gildir þaö aö séu
þær framleiddar til dreifingar i
meira en 50 eintökum skal skila
skyldueintökum til safnsins.
Hér á landi eru þessi mál i al-
gjörum ólestri. 1 lögum um Kvik-
myndasjóö eru ákvæöi um kvik-
myndasafn, þar sem þvi er ætlaö
aö safna islenzkum kvikmyndum
svo og erlendum sem veröugar
eru taldar. Engin ákvæöi um
skyldueintac eöa kerfisbundna
öflun mynda.
Per Wahlöö yfirfæröu um sumt
aöferöir McBains á Sviþjóö meö
betri árangri I sögunum um
Martin Beck.
Ekki er unnt aö hætta þessu
hundavaöi um ameriska glæpa-
sagnahöfunda áöur en minnst er á
einhvern þann sérstæöasta:
Patrica Highsmith, sem skrifar
undarlegar en furöu magnaöar
skáldsögur um venjulegt fólk sem
leiðist fyrir þrýsting kringum-
stæönanna út i voöalega glæpi.
Highsmith hefur fágætan hæfi-
leika til aö vefja tilfinningum
lesenda.samdö og andúö^um fing-
ur sér i sögum eins og t.d. The
Blunderer og This Sweet Sick-
ness. Sama á við um sögur henn-
ar um glæpamanninn Tom Ripley
(t.d. The Talented Mr. Ripley og
Ripley Under Ground) Þar er
bófinn i svipaöri stööu og löggan i
venjulegri glæpareyfurum. Hug-
myndafræöin i bókum Patricia
Highsmith um frelsi og fjötra
glæpamannsins, er reyndar
skemmtilegt athugunarefni.
Allir þessir höfundar hafa feng-
ist i bókabúðum hérlendis. Ef þig
vantar góöanreyfara I sumarfrliö
gætu bækur þeirra veriö reyfar-a-
kaup. - AÞ
Trevanian hinn dularfulli.
lagi hefur hann ekki áhuga á aö
ýta á eftir bókum sinum.
Trevanian hefur skrifaö
metsölubókina ,,The Eiger Sanct-
ion”, sem hefur verið kvikmy-
nduö meö Clint Eastwood í aöal-
hlutverki. Nýjasta metsölubók
hans heitir „Shibumi”.
Trevanian hefur ákveöiö aö
hætta aö skrifa og segir ástæöuna
vera þá, aö hann hafi gert anti-
hetjunni skil fyrir næsta áratug.
„Ég hef verib aö reyna aö sann-
færa bandariska karlmenn 40 ára
og yngri til aö snúast gegn tveim-
ur ráöandi öflum i Bandarikjun-
Peter Benchley
um, efnishyggju og karlrembu,”
segir hann.
Tima sinum eyöir hann viö
likamlega vinnu, húsamálun og
trésmiöi.
—GB
er þó i minum huga merkari höf-
undur. f fyrsta lagi vegna þess aö
I stfi hans er ljóðrænni tilfinning
og i ööru lagi vegna þess aö
einkaspæjari hans, Philip Mar-
lowe, er undir töffaraskelinni ansi
lunkin persóna, meö mikinn
húmor og sterka réttlætiskennd.
Sérstök meömæli fá bækurnar
The Long Goodbye, The Lady in
the Lake, og The Little Sister.
Þeir Hammett og Chandler
hafa eignast fjölda lærisveina,
siðari áratugina. Fremstur
þeirra er Ross Macdonaldyréttu
nafni Kenneth Millar, sem minnir
á hinn slöarnefnda i rikum mæli,
bæöi stilfarslega og efnislega.
Einkaspæjari Macdonalds, Lew
Archer er mild útgáfa af Marlowe,
sögusviðið er eins og hjá
Chandler, Kalifornfa, en Archer
flækist einkum um auömanna-
hverfin á meöan Marlowetfór jafnt
um göturæsin sem glæsihallirnar.
Macdonald hefur rutt frá sér tals-
vertmiklum fjölda bóka um oft
ansi Freudisk ævintýri Archers
og veröa þær talsvert staölaöar
til lengdar þótt hæfileikar höfund-
ar séu ótviræðir. Sérstök meö-
mæli fá t.d. The Undjerground
Man, The Galton Case, og The
McBain
Blue Hammer. Macdonald legg-
ur mun meir upp úr flóknum
söguþræöi og óvæntum lausnum
en Chandler, sem alla tiö haföi
meiri ahuga á stilfæröu samspili
fólks og þjóöfélags.
Einkaspæjaraheföin fæst ekki
sist viö tiskufyrirbæriö firringu,
— firringu sem leiöir til andófs
gegn þjóðfélaginu i formi glæpa.
Lögregluhefðin er af sama meiö,
en leggur þyngri áherslu á vinnu-
brögö iögreglumanna,
rannsóknartækni og afbrota-
mannasálfræöi. Besti höfundur
bandarisku lögreglusögunnar er
Ed McBain, réttu nafni ÍEvan
Hunter, sem samiö hefur fjölda
sagna um starf lögreglu i
ameriskri stórborg, — spennandi
og lipurlega skrifaöar en örlitiö
yfirboröskenndar sem þjóö-
félagsathuganir. Maj Sjöwali og
Enginn aöili hefurað þvi ég best
veit haldið saman þeim islenzk-
um hljómplötum, sem út hafa
komib. Útvarpiö á þær ekki allar.
Ekki einu sinni allar 33 snúninga
plöturnar, sem út hafa komið.
Hvaö þá hljóösnældurnar.
Aö þvi er efni útvarps og sjón-
arps varðar þá er þaö mjög til-
viljunum háö hvaöa efni er
geymt. Til dæmis eru ekki nærri
allar fréttamyndir sjónvarpsins
af innlendum atburöum geymd-
ar. Ýmislegt annaö efni er undir
hælinn lagt hvort lendir i geymsl-
unni eöa glatkistunni.
Hér er brýnt aö verði breyting-
ar á. Þaö er alveg jafnnauð syn-
legt aögeyma myndmál og hljóð-
mál eins og prentmál. Þær kvik-
myndir og hljóöupptökur, sem
verið er aö vinna aö núna I sumar
veröa fræöimönnum ekki slður á-
hugavertefni til athugana og rann-
sókna en dagblööin og þaö efni
sem út kemur prentað á árinu.
Hér þarf sannarlega aö spyrna
viö fótum og koma i veg fyrir aö
haldið veröi áfram að láta
menningarverömæti glatast.
Sem fyrst ætti aö setja skyldu-
reglur um skil og geymd þess sem
nú er veriö aö framleiöa jafn-
framt þvi aö bjarga til varöveislu
þvi sem unnt er af hljóö og mynd-
efni áöur framleiddu.
PS.Þorbjörn Broddason lektor átti
um margt ágæta grein um Nord-
sat I siöasta Helgarpósti. Um sum
atriöi erum viö sammála. önnur
ekki. Ég vlk nánar aö fáeinum at-
riöum greinar hans nú á næst-
unni.
TÖFRAR LASSIE
Ný mjög skemmtileg mynd
um hundinn Lassie og ævin-
týri hans — Mynd fyrir fólk á
öllum aldri
Aöalhlutverk:
James Stewart,
Stephanie Zimbalist
Mickey Rooney og hundurinn
Lassie
Islenskur texti
Sýnd kl. 5 ;0g
Starr,n*
V'MOLLIE \JÍSJ5*am
SUGDEN \ ,NMAN
Ný bráðfyndin bresk gam-
anmynd um sprengingar og
fjör á sólarströnd Spánar.
Islenskur texti.
Sýnd kl. 9 og 11.
hafnnrbíó
3* 16-444
ÁRÁSIN Á AGATHON
Afar spennandi og viðburðahröð ný grísk-bandarísk
litmynd um leyniþjónustukappann Cabot Cain.
Nico Minardos
Nina Van Pallant
Leikstjóri: Laslo Benedek.
íslenskur texti.
Bönnuð börnum.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.