Helgarpósturinn - 27.07.1979, Blaðsíða 23

helgarposturinrL. Fostudagur 27. júií 1979.
23
Fjárhagsvandi rikisins hefur
mjög veriö á dagskrá aö undan-
förnu og Tómas . Arnason,
fjármálaráöherra, veriö i sviös-
ljósinu af þeim sökum. Komiö
hefur fram aö fjárhagsvandi
þessi nemur um 5 miUjöröum
króna, þó aö 7miiljaröar muni
vera nær lagi, og fjármála-
ráöherra hefur veriö meö kröfur
um þaö innan rikisstjórnarinnar
aö aflaö veröi tekna til aö fyUa
upp i þaö gatiö, eins og þaö er
gjarnan nefnt^iú á timum, til aö
jöfnuöur náist milli rikisútgjalda
og tekna en rikistjórnin haföi sett
sérþaö sem keppikefli.
Kröfur Tómasar i þessum
efnum hafa veriö meira en oröin
tóm, því aö hann hefur fylgt þeim
eftir meö þvi aö taka fyrir allar
aukagreiöslur Ur rikiskassanum
og meö þvi móti þvingaöi hann
máliö inn á fundarborö rikis-
stjórnarinnar á dögunum þar sem
fékkst málamyndalausn sem
TÓMAS BiTUR A JAXLINN
Tómas sættir sig viö. Alþýöu-
flokksmenn og Alþýöubandalags-
menn fóru i fyrstu undan i flæm-
ingi og töldu máliö ekki brýnt viö-
fangs heldur væri nær aö biöa
hausts og taka máliöfyrir i heild i
ljósi næstu fjárlagageröar.
Á rikistjórnarfundinum, þar
sem málið komstá dagskrá, féllst
Tómas aö nokkru leyti á þetta
sjónarmiösamstarfsflokkanna en
fékk þar samþykkt aö tekju-
öflunin skyldi á nýjan leik
tekinfyrir innan stjórnarinnar
fyrir 20. ágúst næst-
komandi. Ástæðan fyrir þeirri
dagsetningu er sú aö um þaö leyti
ætla menn aö komnar veröi
nokkuö skýrar linur varðandi
fjárlagagerö næsta árs, sem unnt
veröi aö taka miö af þegar —
ákveöin veröur skattlagning til aö
afla þeirra tekna sem nú vantar.
Þaö eru þrjár meginástæðurn-
ar fyrir þeim halla á fjárlögum
siðasta árs, sem veriö hafa að
koma á daginn. Ifyrsta lagi hafa
útgjöld rikisins vegna heilbrigöis-
kerfisins í heild veriö talsvert
meirien ráö hafa veriö fyrir gert,
einnig hefur 3% hækkun á grunn-
launum opinberra starfsmanna,
sem ákveðin var kostað ríkið
mikla fjármuni og i þriöja lagi er
þaö svo oliugjaldiö.
A móti hefur komið aö rikið
mun hafa allgóöar tekjur af
bensinhækkunir.ni sem varð á
dögunum. Einnig mun 6%
gengissigið sem ákveöiö var i
ráðstöfunum rikisstjórnarinnar,
færa rikinu auknar tekjur, þótt
útgjöld af þeim sökum veröi
einnig einhver og i þriöja lagi er
taliö aö i áætlunum Þjóöhags-
stofnunar hafi veriö vanreikn-
aöar tekjur rikisins af álagningu
skatta. Taliö er aö þessir þrir
liöir geti numiö allt aö tveimur
milljöröum, en meö þá i huga
hefiir Tómas kosiö aö tala fremurv
um 5 miljaröa króna halla i rikis-
reikningnum en 7 milljaröa króna
einS og hallinn raunverulega er.
Rétt er að geta þess, aö i mark-
miöum rikist jórnarinnar i
efiiahagsmálum var jafnan út frá
þvi gengið aö greidd yröi upp
skuld rikissjóös viö Seöla-
bankann, sem nema mun um 5
milljöröum króna og stafar aö
mestu af afborgunum ogvöxtum
af erlendum lánum. A liönum
árum hafa þeir sem viö stjórn-
völin sátu, ekki haft þungar
áhyggjur af þessari skuld heldur
leyst máliö meö aukinni seöla-
prentun og eins og gefur aö skilja
hefur þaö ekki haft heillavænleg
áhrif á veröbólguþróunina i land-
inu. Tómas hefur hins vegar ekki
viljaðhvika frá þeim ásetningi aö
greiöa upp þessa skuld, enda
varla bætandi á verðbólguna sem
fyrir er, en væri fjármála-
ráöherra ekki þessi skulda-
greiösla svo ofarlega i hugá, gæti
hann auövitað sýnt fram á halla-
laust fjárlög, þar sem skuldin viö
Seölabankann og útgjaldaaukinn
hjá rikinu vega nokkurn veginn
hvort annaö upp.
Þær leiöir sem T'ómas Arnason
hefúreinkum viðraö innan rikis-
stjórnarinnar til aö afla tekna
sem nemur þessum 5 milljaröa
króna halla er annars vegar aö
hækka söluskatt um tvo stig og
fara með vörugjaldiö á öllum
vörum upp I 24%, ©i nokkrir
vöruflokkar i 30% vörugjaldi
munu lækka. Hins vegar mun
hann samhliöa ihuga aö milda
þessa ráöstöfun nokkuö meö þvi
aö afnema vörugjald af vissum
vörum, svo sem Islenskum hljóm-
plötum og snældum, hljóðfærum
Innreiö uppreisnarhers Sandi-
nista i Managua, Tiöfuöborg
Nicaragua, varö endirinn á hálfs
annars árs innanlandsófriði i
stærsta riki Miö-Ameriku. Fólk
þyrptist út á göturnar greip vopn-
in sem þjóðvaröliöar Somoza ein-
ræöisherra höföu fleygt á flótta
sinum og tókaö skjóta upp I loftiö
til aö fagna ósigri haröstjórans.
Eitt fyrsta verk stjórnarinnar
sem sandinistarmynduöuaö sigri
unnum var svo aö skipa öllum
sem I heimildarleysi heföu vopn
undir höndum aö skila þeim, til aö
fyrirbyggja óöld I kjölfar
stjórnbyltingarinnar.
Sandinistar kenna sig við
Augusto Sandino hershöföingja,
Einn hermanna sandinista á varöbergi I Managua.
SIGUR SANDINISTA f NICARAGUA
sem baröist tyrir sjálfstæöi
Nicaragua á timabilinu sem
bandariskar landgöngusveitir
stjórnuðu landinu, en þaö geröu
þær lengst af frá 1912 til 1933.
Þegar Roosevelt tók upp stefiiu
góös nábýlis gagnvart Rómönsku
Ameriku og kallaði landgöngu-
sveitirnar brott frá Nicaragua ár-
iö 1933, höföu þær komiö sér upp
innlendum aöstoðarsveitum,
Þjóövaröliöinu. Yfir þaö höfðu
bandarisku foringjarnir sett
Anastasio Somoza.
Siöan hefur Somoza-fjölskyldan
ráöiö lögum og lofum i Nicara-
gua. Þeir ættmenn hafa einskis
svifist til aö tryggja sér völd og
auð. Eftir brottför bandariska
landgönguliösins hét ættfaöirinn
Sandino ogmönnum hans griöum
og frjálsri stjórnmálastarfsemi.
Efndirnar uröu þær aö Somoza lét
myröa Sandino i febrúar 1934.
Sjálfur féll einræöisherrann fyrir
moröingjahendi 1957, en siðan
hafa tveir synir hans ráöiö land-
inu.
Anastasio yngri lét i janúar i
fyrra myröa blaðaútgefanda i
Managua, Pedro Joaquin
Chamorro, sem honum var i nöp
við fyrir skrif blaös hans. Þaö
morð varö upphafiö á endalokum
Somoza-veldisins. Chamorro var
ekki talsmaöur skæruliöahreyf-
ingar, sem lengi haföi reynt að
búa um sig I sveitunum meö tak-
mörkuöum árangri, heldur kaup-
sýslumanna og menntafólks
borganna. Moröið á honum varð
til aö þessi öfl tóku höndum sam-
an og hófu sameiginlega baráttu
til aö reka Somoza frá völdum.
Leitun er á valdhöfum sem hafa
mergsogiöþjóösina eins rækilega
og Somoza-ættin. Nicaragua
byggir fátæk þjóö, aö meirihluta
hvorki læs né skrifandi. A 46 ára
valdaferli hefur Somozafólkinu
tekist aðlöngla saman eignum
sem metnar eru á 300 milljaröa
króna, og er þó frekar vantaliö en
oftalið, þvi Somoza-auöurinn er
fólginn i flóknu fyrirtækjaneti
viöa um heim. Fégræðgi
Anastasio yngra kom best i ljós.
þegar jaröskálfinn mikli varö i
Managua 1972, lagöi mikinn hluta
borgarinnar i rúst og drap 10.000
manns. Þá var efnt til fjár-
safnana i fjölda landa til aðlikna
bágstöddum i Nicaragua, en
raunin varö sú að mestur hluti
neyöarhjálparinnar lenti I vösum
forsetans, ættingja hans og
kumpána. Eignir sem Somoza til-
heyröu og nú hafa veriö lýstar
þjóöareign eru til aö mynda flug-
félag, skipafélag, sementsverk-
smiöjur, tóbaksiðnaöur og 30 af
hundraöi alls ræktanlegs lands I
Nicaragua.
Skýrasta dæmiö um vitneskju
Somoza um algert fylgisleysi sitt
meöal landsmanna, eru aöfarirn-
ar sem hann lét Þjóðvaröliöiö
hafa i frammi I Managua siöustu
vikur borgarastyrjaldarinnar.
Eftir aö sandinistar uröu aö láta
undan siga úr höfuðborginni, þar
sem þeir höfðu um skeiö náö
nokkrum hverfum, fóru sveitir úr
Þjóövaröliöinu daglega um. borg-
ina, handsömuðu hvern einasta
og iþróttatækjum og má lfiriegt
telja aö þaö veröi honum drjúgt
til vinsælda meöal yngri kjósenda
þessa lands. Ýmsar niður-
skuröarleiöir munu einnig 1
athugun og t.d. mun fjármála-
ráðherra nú vera aö láta kanna
hvaö þaö sparar rikinu að binda
alla yfirvinnu opinberra starfs-
manna viö30% af dagvinnu. Hins
vegar mun sú leið aö draga úr
niðurgreiöslum á landbúnaðar-
vörum ekki vera á dagskrá, þvi
aö áú merkilega staöa mun komin
upp aö þaö kostar rikiö meira
heldur en óbreytt ástand og á þaö
rætur sínar að rekja til veröbóta-
ákvæöanna i kjarasamningum
opinberra starfsmanna.
Annars hefur veriö fróölegt aö
fylgjast meö Tómasi Arnasyni i
öllum atganginum undan-
fariö. Reynslan á liönum árum
hefur yfirleitt 'oröiö sú aö þeir
menn semistólfjármálaráöherra
hafa setiö, hafa ekki riöiö þaöan
feitu hrossi i pólitiskum skilningi
nema ef vera skyldi Magnús
Jónsson. Þetta veit Tómas
greinilega. Hann hefur þess
vegna upp á siökastiö lagt kapp á
aö byggja upp þá imynd af sér
i hugum fólks aö þarna fari
stjórnmálamaöur meö pólitiskt
DDTFDÍJirö^]
yfirsýn
®lpD©[nlCdJ
ungan karlmann sem til náöist,
fóru meöhópana útfyrir borgina,
skutu þá þar og brenndu likin.
Somoza taldi sem sagt aö hver
einasti ungurmaöur væri liklegur
liösmaöur sandinista.
Þrátt fyrir þetta blóöveldi,
hefur stjórn sandinista heitiö
þjóövaröliöum griöumog segir aö
aftökum veröi ekki beitt, jafnvel
gegn þeim sem gerst hafi sekir
um glæpi eins og ungmennamorö-
in. Allt kapp er lagt á aö græöa
sár borgarastyrjaldarinnar, enda
þjóöin illa á vegi stödd. Borgir
eru i rústum, akrar ósánir og
gjaldeyrisforöinn horfinn meö
Somoza-fjölskyldunni, sem siglir
á lystisnekkju um Karibahaf.
Fulltrúi sandinista á ráöstefnu
Alþjóðasambands jafnaöar-
manna i Bommersvik i Sviþjóö,
EduardoKuhl aö nafni, komst svo
aö oröi aö ekki veitti af 900
mifijöröum króna til aö reisa
Nicaragua úr rústum.
Fyrsta tilboðiö um aöstoö i
stórum stil viö nýju valdhafana I
Managua barst frá Bandarikja-
stjórn. Stuöningsmenn Somoza á
Bandarik jaþingi reyndu aö koma
þvi til leiöar aö stjórnin I
Washington veitti honum liö, en
tókst þaö ekki. Um tfma reyndi
Bandarikjastjórn aö koma á
vopnahléiundireftirliti gæsluliös,
en þegar sú tillaga fékk ekki
stuöning annarra Amerikurikja,
tók bandariska utanrikisráðu-
neytiö þann kost aö hvetja
Somoza til aö flýja land I staö
þess aö berjast til þrautar.
Sandinistar nutu hælis I ná-
grannarikinu Costa Rica oghlutu
einnig liöveislu frá Panama. Þar
aö auki voru Suöur-Ameríkurflrin
i Andesbandalaginu, frá Venezu-
ela i austri til Perú i vestri, á
þeirra bandi. Allt eru þetta riki
sem búa við tiltölulega lýöræði-
lega stjórnskipan, eftir þvi sem
gerist á þessum hjara heims.
hugrekki — maöur sem þorir aö
standa viö ákvaröanir áínar og
stefnumiö.
Tómas hefur aö undanförnu
komiöfram sem „haröi” maður-
inn i rikisstjórninni. Hann stóö
einngegn þvi aö rikiö afsalaöi sér
tekjum vegna bensinhækkunar-
innar á dögunum og haföi betur
innan rikistjórnarinnar, og sömu
hörkuna hefur hann sýnt til aö fá
tekjuöflunarvanda rikissjóös
tekinn á dagskrá innan rikis-
stjórnarinnar, eins og er
rakiö.„Menn veröa aö hafa dug i
sér aö halda eigin markmiö i
heiöri. Menn sem þora ekki aö
standa aö pólitiskum ákvörö-
unum, þótt óvinsælar kunni aö
viröast, ættu ekki aö gefa sig aö
pólitlk,” sagöi Tómas 1 samtali
viö þann sem þetta ritar, þegar
hann var spuröur aö þvi hvers
vegna hann sækti svo fast aö fá
tekjuöflunarmáliö nú á dagskrá
meöan aörir vildu fresta
þvi. Ekki er annaö að heyra en
samverkamenn Tómasar i þessu
stjórnarsamstarfi —amk. margir
hverjir— viröi Tómasfyrir þessa
hörku hans og stefnu-
festu. „Þetta er auðvitaö hárrétt
stefna hjá Tómasi — svona hafa
allir fremstu fjármálaráöherrar
farið aö, en hann veröur auövitað
aö gæta þess aö hegöa sér einsog
aöstæöur leyfa hverju sinni,”
sagöi einn þeirra i samtali. Nú er
hins vegar aö sjá hvernig hið
pólitiska hugrekki dugar Tóm-
asi. Óneitanlega gafst það
Matthiasi Bjarnasyni vel meöan
hannfór meðsjávarútvegsmálin i
siöustu rlkisstjórn svo að hann
mátti heita eini ráöherrann sem
kom óskaddaöur frá þeim
slag. En þaö er hins vegar sitt-
hvaö aö vera fjármálaráöherra
og sjávarútvegsráðherra, þvi að
ráðstafanir hins si'öarnefnda
koma auövitað hvergi nærri eins
við pyngju alls almennings i land-
inu og þau ráö sem fjármála-
ráöherra þarf aö gripa til.
Eftir
Björn
Vigrii
Sigurpálsson
Greinilegt er að þau litu á barátt*
una I Nicaragua sem prófstein á
hvert straumurinn lægi i stjórn-
arháttum i Rómönsku Ameriku.
Sigur sandinista hefur á hinn
bóginn skotiö herforingjastjórn-
um landanna þriggja sem liggja
milli Nicaragua og Mexikó, skelk
i bringu. 1 E1 Salvador hefur
undanfarin misseririkt svipaö á-
stand ogvarð undanfari borgara-
styrjaldarinnar I Nicaragua.
Hvaö eftir annaö hefúr lið her-
foringjastjórnarinnar þar lagt til
atlögu gegn óbreyttum borgur-
um, sem meö ýmsum hætti hafa
látið i ljós samstööu sina meö
baráttu skæruliðahópa. Herfor-
ingjastjórnin i Honduras viröist
öllu traustari i sessi.
Mest athygli beinist þá að
Guatemala.Þarhefur árum sam-
an rikt ógnaröld meö miklum
mannvigum. Morösveitir hægri
manna hafa á siöustu mánuöum
færst i aukana og njóta greini-
lega vinsamlegs hlutleysis hers
og lögreglu herforingjastjórnar
landsins. A þessu ári hafa þegar
fallið fyrir moröingjahendi i
höfuðborginni fyrrverandi
borgarstjóri, foringi sósiakiemó-
krata og kunnasti verkalýðsfor-
ingi landsins. Þótt moröin ættu
sér staö á almannafæri aö viö-
staddri lögreglu, hefur engin
handtaka átt sér staö fyrir ó-
dæöisverkin.
Stjórnvöld I Guatamala viröast
miöa aö þvi aö ryöja úr vegi öll-
um sem liklegir eru taldir til aö
geta orðiö foringjar og einingar-
tákn I uppreisn svipaöri þeirri
sem átt hefur sér staö I Nicara-
gua.