Helgarpósturinn - 18.07.1980, Side 12

12
Föstudagur 18. júlí 1980
helgarpósturinri
AÐALSMAÐURINN í HEYKÖGGLAVERKSMIÐJUNNI:

WálJL'l
SEGIR JEAN DE FONTENAY/JÓHANN
FRANKSSON, BÚSSTJÓRI Á
STÓRÓLFSVALLABÚINU Á HVOLSVELLI
MYNDIR OG TEXTI: ÞORGRÍMUR GESTSSON
Nafniö Jean de Fontenay
hljómar næsta ókunnuglega i eyr-
um islendinga. Ekki sist þegar
þess er gætt, aö sá sem ber þaö er
íslendingur sjálfur. Nánar tiltek-
iö bústjóri Stórólfsvallabúsins á
Hvolsvelii, sem rekur eina af
heykögglaverksmiöjum rlkisins.
En i hans eyrum hljómar nafniö
Jóhann Franksson jafn undar-
iega, en nafnaskiptin voru þaö
gjald sem hann þurfti aö greiöa
fyrir fslenskt ríkisfang.
Þaö er raunar ekki allskostar
rétt aö fullyröa aö hann sé íslend-
ingur. Þaö veröur I þaö minnsta
aö fylgja, aö hann er aö uppruna
til jafn mikill Dani, og getur auk
þess rakiö ættir sinar til aöalsætt-
ar i Noröur-Frakklandi, allt aftur
til 14. aldar.
Nú er hann islenskur
búfræöingur frá Hvanneyri og
hefur stýrt og stjórnaö
heykögglaverksmiöjunni austur á
Hvolsvelli I 20 ár.
Ég hitti Jóhann, eöa Jean, i
litilli skrifstofukytru I einu horni
geymsluskemmu verksmiöjunn-
ar. Hann er i simanum og bendir
mér aö setjast. Danski uppruninn
leynir sér ekki, hvaö sem má
segja um þann franska. Hitt er
ennþá ljósar, aö þarna situr
maöur sem talar óaöfinnanlega
Islensku. Meöan hann er I slman-
um reyni ég aö koma þessu heim
og saman, og fæ skýringuna aö
simtalinu loknu.
— Faöir minn var sendiherra
Dana I Reykjavik frá 1925 til 1946
og var fyrsti sendiherrann á
Islandi. Hann hét Frank de
Fontenay en móöir min er
islensk. Reykvlkingur meira aö
segja, og heitir Guörún Eirlks-
dóttir.
Nú ráöa hjúskaparmál sendi-
herranna ekki ákvöröunun utan-
rikisþjónustunnar, og ég hef ekki
hugmynd um þaö hversvegna
hann fékk aö vera hér svona
lengi. Þau fluttu héöan þegar ég
var sautján ára gamall, en áriö
áöur fór ég til Danmerkur I
menntaskóla, og kom til baka til
íslands sjö árum seinna, segir
Jóhann Frankssom
Fæddur íbæði málin
— Hvort varstu Dani eöa
Islendingur?
— Ætli ég hafi ekki veriö hvort-
tveggja. Ég var fæddur inn I bæöi
málin, allt frá fæöingu talaöi faöir
minn dönsku viö mig, en móöir
mln Islensku. En þaö er glfurleg
breyting fyrir 16 ára ungling aö
fara I heimavistarskóla I ööru
landi. Þaö tók mig tvö ár aö
komast inn I umhverfiö, en ég
fann þaö fljótt, aö ég mundi ekki
vera þarna til lengdar. Mig vant-
aöi allan bakgrunn og kynntist fá-
um, enda var ég I skólanum
næstum allan ársins hring,
sumarfrliö var ekki nema sjö vik-
ur. Ég þekkti reyndar gott fólk I
Kaupmannahöfn og þaö var stutt
aö fara, en foreldrar minir fóru til
Tyrklands frá Islandi, þar sem
faöir minn var sendiherra siöustu
fjögur árin sem hann gegndi
embætti.
Franskir aðalsmenn
Áöur en l.engra er haldiö væri
gaman aö heyra örlitiö meira um
fööurættina.
— Hún er frá Noröur-Frakk-
landi, og hefur veriö rakin allt
aftur til um fjórtán hundruö
Ættmenni mln voru aöallega
embættismenn, skilst mér. Svo
var þaö áriö 1684, aö einn forfaöir
minn flæmdist úr landi undan
kaþólskum, en hann var sjálfur
Húgenotti. Hann geröist pólitisk-
ur flóttamaöur I Danmörkui
voru mótmælendur ráöandi þar
eins og annarsstaöar I Noröur-
Evrópu á þessum tlma. Ættinni
viröist hafa vegnaö vel I
Danmörku, margir voru I danska
sjóhernum, en aöallega voru
þetta embættismenn, eins og
áöur. Afi minn átti jörö á Noröur-
Sjálandi, og var sennilega eini
bóndinn I ættinni.
— Sjálfur valdir þú þér lsland
sem fööurland. Var þaö ekki erfitt
val, sérstaklega meö I huga þann
glfurlega mun sem var á íslandi
fyrir striö og Danmörku fyrstu
árin eftir strlö?
Ætlaði alltaf til
Islands
— Nei, þaö var ekki erfitt.
Fyrstu 16 árin setja geysilegt
spor I mann. Ég ætlaöi lfka alltaf
til Islands aftur — og sé ekki eftir
þvl aö hafa gert þaö.
En áöur en ég kom aftur gegndi
ég niu mánaöa herskyldu I
danska hernum, fór I þaö strax
eftir stúdentspróf. Þaö er prýöis
fyrirkomulag aö senda stráka I
svona uppeldi. Þarna læra menn
aö halda kjafti og hlýöa og eru ag-
aöir miskunnarlaust 1 þrifnaöi og
hiröusemi. Þó var þetta yfirleitt
mjög manneskjulegt I Danmörku,
þótt auövitaö væru til leiöinlegir
og kvikindislegir liöþjálfar
Ég fór eins og allir aörir
þriggja mánaöa grunnþjálfun,
sem er fólgin I likamsþjálfun,
vopnaburöi og skotfimi. Siöan var
ég settur I mælingar I sambandi
viö stórskotaliöiö. Starfiö var
fólgiö I þvl aö staösetja fallbyssur
út frá hljóömælingum. En ég held
ég hafi aldrei fengiö aö hleypa úr
fallbyssu, þótt þaö heföi aö sjálf-
sögöu veriö miklu meira spenn-
andi en mælingarnar. Llklega
lenti ég I þessum mælingum
vegna þess aö ég haföi stúdents-
próf. En ég var heppinn aö þvl
leyti, aö mælingaflokkurinn var I
Amager, rétt hjá Kaupmanna-
höfn, og þvl gat maöur heimsótt
kunningja þar I helgarleyfum.
Féll í verkfræði
Úr hernum lá leiöin I verkfræöi-
háskólann. Þar var ég I tvo vetur,
féll þá á einhverjum prófum —
vegna áhugaleysis sjálfsagt. Ég
haföi tekiö þaö I mig nokkuö
snemma aö veröa verkfræöingur.
ga nokkuö
fast I mig
án þess aö
ég vissi af þvi.
Ekkert spaug að
breyta um nafn
Jóhann — eöa eigum viö
kannski heldur aö segja Jean —
situr nú andartak hugsi, en segir
slöan:
— Þessi nafnbreyting var eitt
þaö versta sem ég hef lent I á
ævinni. Ég fæddist danskur rikis-
borgari, en heföi aldrei tekiö mér
Islenskt rlkisfang heföi ég vitaö
hvernig þaö var. Ég hét Jean de
Fontenay, og þaö er ekkert spaug
aö breyta um nafn, þegar maöur
er oröinn fulloröinn. En ég geröi
þaö 1956 eöa ’57, þvi ég haföi ekki
kosningarétt og fannst ég ekki
vera fullgildur borgari.
Ég valdi nafniö Jóhann, sem er
hliöstætt Jean, og Franksson
einfaldlega vegna þess aö faöir
minn hét Frank. En ég venst
aldrei þessu nafni, þaö er einhver
Heykögglaverksmiöjan á Hvolsvelli er hans greifadæmi.
Þegar ég ég kynntist þessu haföi
ég ekki lengur áhuga. 1 staöinn
dreif ég mig til Islands, haustiö
1952, og fór beint á bændaskólann
á Hvanneyri. Eftir bændaskólann
tóíc ég framhaldsdeildina og vann
slöan næstu fimm árin sem jarö-
ræktar- og sauöfjárræktarráöu-
nautur I Borgarfiröinum.
Reyndar haföi ég nú takmarkaö
vit á sauöfjárrækt, enda ekki al-
inn upp viö sauöfé.
— Hvaöan kom þessi áhugi á
búskap?
— Þaö er einfalt mál. Þegar ég
var tólf eöa þrettán ára var ég svo
heppinn aö komast i sveit I
Skagafiröinum, ég var I þrjú
sumur aö Holtsmúla I Staöar-
hreppi. Búmennskan settist llk-
ókunnugur hljómur yfir þvl. Mér
finnst þaö illa gert aö gera fólki
þetta, sérstaklega þegar Islend-
ingar fara ekki sjálfir eftir þess-
um nafnalögum. Þetta eru hin
mestu ólög, skeröing á sjálf-
sögöum mannréttindum.
Þykir vænt um að vera
kaliaður Jean
— En margir sem hafa oröiö aö
taka sér islenskt nafn nota sitt
fyrra nafn þrátt fyrir allt.
— Ég skrifa mig alltaf de
Fontenay, Jóhann Franksson de
Fontenay. Ættingjar mlnir og
gamlir kunningjar kalla mig
ennþá Jean, og mér finnst alltaf
vænt um aö heyra þaö. En ég var
svo vitlaus aö kynna mig meö
nýja nafninu þegar ég kom hing-
aö austur, og hér eru þessvegna
fleiri sem nota þaö.
— En á fyrstu árunum, meöan
þú hést enn Jean de Fontenay og
ekkert annaö. Hvernig brást fólk
viö þegar þaö heyröi nafniö I
fyrsta sinn?
— Ég varö nú aldrei var viö
nein sýnileg viöbrögö hjá fólki.
En náttúrlega er þetta erfitt I
framburöi, og þaö er skrifaö
ööruvisi en þaö er sagt. Þaö var
kannski helst aö fólk ætti erfitt
meö aö muna nafniö fyrst I staö.
Hérna er fólk löngu hætt aö kippa
sér upp viö nafniö þótt þaö
heyri þaö enda hefur uppbygg-
ingin á Hvolsvelli veriö svo glfur-
leg á siöustu tiu árum, aö þaö
liggur viö aö maöur sé aö veröa
gamall íbúi I hreppnum.
— En hvaö finnst þér sjálfum,
þegar þú hugleiöir uppruna þinn.
Finnst þér ekki stundum undar-
legtaö þú skulir sitja hér á Hvols-
velli sem búfræöingur og for-
stööumaöur heykögglaverk-
smiöju?
Embættismaður?
— Mér finnst nú ekkert merki-
legt viö þennan uppruna minn.
Aöalsættirnar eru liöinn tlmi,
bæöi fyrir mig og aöra. En þaö
má segja, aö ég haldi uppi venju
ættarinnar hvaö stööuna snertir.
Eöa má ekki segja aö ég sé
embættismaöur rikisins? bætir
Jean viö og brosir. Nei, kannski
er þaö fullmikiö sagt, segir hann
slöan.
— En ég er þakklátur forsjón-
inni fyrir aö enda I starfi sem mér
liöur vel I. Mér hefur liöiö vel hér I
sveitunum þessi 20 ár, ég er búinn
aö koma mér upp þvl sem kallaö
er smábýli samkvæmt landnáms-
lögunum. Hef nokkra hektara
lands, fé og hross. Eini gallinn er
sá aö þaö er heldur stutt fyrir mig
aö ganga I vinnuna.
— Þú valdir tsland sem
fööurland, en telur þig samt jafn
■'mikinn Dana og íslending. En
hefur þér tekist aö halda viö
dönskunni, hinu móöurmálinu,
jafn vel og þú hefur náö Islensk-
unni?
— Já, já, þaö er óhætt aö
fullyröa þaö. Aö vlsu tala ég ekki
dönskuna lengur eins reiprenn-
andi og islenskuna, enda tala ég
hana daglega, segir aöalsmaöur-
inn þeirra Rangæinga, Jean de
Fontenay, alias Jóhann Franks-
son.