Helgarpósturinn - 02.01.1981, Blaðsíða 18

18
Listin að segja sögur
Það á að dansa, eftir William
Heinesen. Þýöandi: Þorgeir
Þorgeirsson. Mál og menning,
Reykjavik 1980.
Sagnameistarinn William
Heinesen er enn i fullu fjöri þótt
hann sé orðinn áttræður. Það
sannar þetta nýja smásagna-
safn hans sem kemur út sam-
timis á íslandi og i Danmörku.
Að vanda sækir meistarinn efni
til Færeyja og býr atburðunum
þar svið. Frásögnin miðast við
færeyskt þjóðlif i upphafi þess-
arar aldar. Ég er eflaust ekki
einn um að álita smásöguna það
form sem best hæfir hinum goð-
sagnakenndu minningarbrotum
og sögnum sem Heinesen byggir
á. Smásagan sem eining liggur
nærri hinni munnlegu frá-
sagnarlist en skáldsagan. Oft
virka hinar stærri sögur Heine-
sens mjög samsettar og brota-
kenndar (t.d. Móðir sjöstjarna),
sem séu þær byggðar á smærri
einingum. Raunarer þettasam-
spil svipað þvi sem er á milli Is-
lendingasagna og hinna sjálf-
Bókmenntn________________
eftir Halldór Björn Runólfsson. Sigurö
Svavarsson og Helga Skúla Kjartansson
stæðu þátta.
Undirtitill þessarar bókar er:
Nýjar sögur frá Færeyjum.
Þessi fyrirsögn gerir það að
verkum að fyrsti þáttur bókar-
innar. Húsið i þokunni, verður
að skoðast sem nokkurs konar
inngangur að hinum sögunum
fjórum. Hugleiðingin um húsið i
þokunni birtir samt skemmti-
lega mynd af meistaranum og
þvi hvernig hann litur mann-
lifið.
Fyrsta sagan af hinum f jórum
fjallar um þekkt minni Fablan,
ástsjúkan ungling sem kynnist
ástinni eingöngu með vonbrigð-
Föstudagur 2. janúar 1981 .—he/garpásfurihrL.
um. Fabfan er fúskari i ásta-
málum. önnur sagan fjallar um
Theodóru, unglingsstúlku sem
býr yfir sannkölluðum töfra-
mætti og tryllir alla karlmenn.
Þegar yfir lýkur hefur hún gert
hjónaband prestsins unga að
rústunum einum. 1 sögunni Að-
venta er greint frá feðgum er
leggja á fjallveg i viðsjárverð-
um desemberveðrunum.
Sagan er sögð frá sjónarhóli
unglingsins, sem elskar föður
sinn en óttast jafnframt um
hann vegna trúarhitans er
mótar gjörðir hans. Tilfinning-
um drengsins er einstaklega vel
lýst, en undirtónn sögunnar er
alvarlegur eins og jafnan er
Heinesen tekur trúarofstækið
fyrir. Si'ðasta sagan er aftur á
móti uppfull af fjöri og húmor-
inn ræður rikjum. Bókin ber
heiti þessarar si'ðustu sögu sem
fjallar um viðfræga atburðina i
Stapaey. Þaðan er komið mál-
tækið: Nú er stand i Stapaey,
sem oft heyrist sagt þegar allt
fer úr böndunum og manneskj-
urnar umhverfast.
Isögunni um dansinn i Stapa-
ey ávarpar sögumaður lesand-
ann beint og segir: „Þetta er
það sem ég — fyrir þrábeiðni
ykkar, — ætla að segja ofurlitið
frá áður en það yrði kannski
gleymt og grafið um leið og ég
Heinesen — þetta samásagna-
safn kemur samtimis út á is-
landi og I Danmörku.
sjálfur. Annars er það nú svo
með endurminningar gamla
fólksins, eins og þið náttúrulega
kannist við, að jafnvel þó margt
geymist ótrúlega vel i minni þá
er annað runnið út i' gleymsku-
þokuna og þar verður maður að
reyna að skálda svolitið
greindarlega i eyðurnar”. (182)
Þessi yfirlýsing Péturs gamla
Mohr segir eflaust allt sem
segja þarf um tilurð þessara
sagna.
Aðalpersónur sagnanna og
sögumenn eru yfirleitt ungar að
árum og er það e.t.v aðferð höf-
undar við að nálgast vettvang
og tima atburðanna. Þaö er
einnig ljóst að Heinesen álitur
árin sem æskunni þyrmir yfir
mann vera merkasta æviskeið
mannsins. í sögunni af Fabian
segir: ,,...— þetta voru stór-
brotnir og smáskltlegir, djarfir
og niðurbældir, taumlausir og
óttablandnir, vonlausir og gleði-
þrungnir ástarsælu og heiftar-
timar, timar sem menn kaf-
roðna yfir af skömm og iðrun en
þrá samt óstjórnlega siðarmeir
á ráðsettari (eða kannski bara
fátæklegri) æviskeiðum þegar
minningin fer að dvelja við þá
....” (18)
Þessar dýrlegu smásögur
Heinesens eiga eflaust eftir að
vera öllum unnendum hans
kærkomin upplyfting i annars
snautlegu jólabókaflóði. Það á
að dansa, er bók sem engan
svikur.
Um þýöingu Þorgeirs Þor-
geirssonar er óþarft að fara
mörgum orðum. Hann er orðinn
svo nákominn meistaranum að
útkoman er ævinlega mjög góð.
Mér er til efs að það finnist
hæfara eyki til að spenna fyrir
sagnavagninn.
SS
Pertur frá aldar ævi
Gylfi Gröndal: Niutiu og níu
ár. Jóhanna Egilsdóttir segir
frá. Setberg 1980.
Það er ekki alveg heil öld sem
Jóhanna Egilsdóttir segir frá
eftireigin minni. Hún varðekki
nema 99 ára þá dagana sem
bókin var að koma út, og fyrstu
minningar hennar um fátækt,
iðjusemi, útmánaðahungur kot-
unga og hrakning sveitarlima,
þær eru frá harðindunum
skömmu fyrir 1890, þótt hún
kunni eidri sögur úr ætt sinni.
Og frá sfðustu fjörutiu árunum
segir hún svo sem ekki neitt,
nema aðeins um launajafnaðar-
I lögin 1961 og örfáar setningar
um einkamál sin. Meira segir
frá æskuárum hennar, uppvext-
inum austur á Siðu, vist á stór-
| býli i Fióa, trúlofun og bú-
stofnun f Reykjavik. 1903. En
aðalefni bókarinnar — sem
raunar er ekki löng — er minn-
Sigmund: Skrautleg samtið, 158
bls.
Útgefandi: Prenthúsið, 1980
Halldór Pétursson: Myndir, 207
hls.
Útgefandi: Prenthúsið, 1980.
Tvær bækur hefur rekið á
fjörur minar og teljast þó
kannski fremur myndlistarverk
en bókmenntir. Bækur Sig-
munds og Halldórs eru mynda-
bækur, en upp á siðkastið hafa
slikar bækur átt geysimiklum
vinsældum að fagna hér á landi.
Þó eru slikar bókmenntir miklu
sjaldgæfari hér en erlendis og er
það einkum vegna þess hve fáir
teiknarar islenskir, hafa lagt
fyrir sig slika myndgerð.
Reyndar er það nokkuð furðu-
legt, hve litt myndasagan og
skopmyndin hefur freistað lista-
manna hér. Erlendis má rekja
slika myndgerðafturtil 18,aldar
og hér voru gerðar skopteikn-
ingar i byrjun þeirrar nitjándu.
Myndasögu- og skopmyndagerð
nýtur slikraralmennrar hylli að
engu dagblaði kemur til hugar
að fórna þessu léttmeti á altari
alvörunnar, hversu málefnalegt
sem það vill vera.
Hér er þvi næsta óplægður
akur fyrir listamenn meö skop-
skyn, þvi enginn vafi er á að
innlent efni væri betur þegið en
innflutt, ef gæðin væru svipuð.
100% afkastageta
Frá þvi snemma á 7. ára-
tugnum hefur Vestmann-
eyingurinn Sigmund Jóhanns-
son sett svip sinn á siöur stærsta
dagblaðs landsins. Afköst hans
eru slik að vart verður jafnað
við nokkuð, nema ef vera kynni
aflabrögð heimamanna hans. A
næstum hverjum degi i öll þessi
ingar Jóhönnu úr kvenréttinda-
hreyfingunni, Alþýðuflokknum
og umfram allt verkalýðshreyf-
ingunni, en hún var i forustu-
sveit verkakvennafélagsins
Framsóknar frá 1917, siðast
lengi formaður þess.
Styrkur bókarinnar liggur i
einstökum sögum og svipmynd-
um, sérstaklega af högum
verkalýðs og úr kjaradeilum, en
lika t.d. af vettvangi Alþýðu-
flokksins. Tengter með fróðleik
sem að nokkru —kannski miklu
— leyti er sóttur i blöð og bækur
og skynsamlega valinn. Skoð-
anir Jóhönnu eiga sér sky ran og
heilan grundvöll: samstöðu með
hinum snauðu og kúguðu og
óhvikula tryggð við málstað
þeirra og samtök, þar með tal-
inn Alþýðuflokkinn. Eftir árin
1938—42, þegar annar stjórn-
máiaflokkur varð ekki siður
fulltrúi verkalýðssamtakanna
ár hafa lesendur Morgunblaðs-
ins getað hlegið sinn daglega
skammt að skopi Sigmunds og
ekkert lát'virðist vera á vinnu-
getu hans.
Það er mikill skaði, að þess-
um afkastamanni skuli ekki
hafa dottið i hug að setjast á
skólabekk, til að vikka út hæfi-
leika sina. Bak við ágæt tök
hans á þvi skoplega, glittir
nefnilega i' kunnáttuleysi varð-
andi li'kamsbyggingu, slæleg
grafisk tilþrif og skort á sjálf-
stæðumstfl. Flestallti myndum
Sigmunds má rekja til frægra
skopteiknara, danskra, enskra
og ameri'skra. öllu þessu mætti
koma i lag með smá skólun i
faginu.
Likt og teikningarnar, er
skopskyn Sigmunds of staðlað
og einhæft. I það vantar ein-
hverjar finessur sem fá hlátur-
inn til að endast. Þetta kemur
berlega i ljós þegar bók hans er
skoðuð. í svo miklu magni jaðra
myndir hans við að vera leiðin-
legar. Þvi mætti ætla, að með
ögn færri myndum og betri
undirbúningi, gætu teikningar
Sigmunds tekið stakkaskiptum
til hins betra.
Þúsundþjalasmiður
Ekki hefði Sigmund haft
slæmt af þvi að ganga i skóla til
Halldórs Péturssonar. I smekk-
legri og vandaðri bók Péturs
Halldórssonar, með inngangi
Indriða G., opinberast hæfi-
leikar og fjölhæfni þessa
þúsundþjalasmiðs á sviði teikn-
ingar, svo vart verður betur
gert.
Rakiö er i máli og myndum
æviferill og starf þessa þögla si-
teiknandi listamanns, allt frá
barnæsku til snemmbærs
dauðadags. Hér vinnur allt
saman, texti og frábært val
og bætt lifskjör breyttu, ef ekki
eðli þá a.m.k. birtingarhætti
stéttaskiptingar i landinu, eftir
þann tima nýtur Jóhanna sín
ekki og hefur frá fáu að segja.
En minningar hennar frá ára-
tugunum á undan eru frábær
vitnisburður um þannanda sem
þá bar uppi hreyfingu alþýðu-
fólks. Frásagnir af uppvexti Jó-
hönnu og frá heimili hennar i
Reykjavik eru ekki rúmfrekar,
en þær eru skemmtilega valdar
tilað draga fram viðhorf hennar
og skerpa þá stemningu sem
rikir i verkalýðssögunum. I
minningum hennar þýðir aftur á
móti ekki að leita að útskýring-
um eða yfirlit um þá mikils-
verðu atburði sem hún tók þátt i
sem verkalýðs- og stjórnmála-
leiðtogi. Þar er henni óljúft að
flækja málin með útlistunum,
heldur stimplar hún menn og
málefni góð og vond. A.m.k.
málefnin. Menn er hún ótrauð
að stimpla góða, tekur sérstak-
lega fyrir til hróss nokkra látna
samherja sina, en á sliku efni i
mynda. Þannig sér maður
fyrstu bráðþroska tilþrif Hall-
dórs á bamsaldri, skopteikn-
ingar frá skólaárunum, þar sem
skopteikningar af kennurum
komui stað heimadæmanna. Þá
fær maður innsýn i fyrstu aug-
lýsingagerð hans, myndlistar-
nám I Danmörku og Bandarikj-
unum og allt það sem á eftir
kom.
Það er líkt og að verða
strákur aftur, að fletta bók Hail-
dórs. Hver man t.d. ekki eftir
leiðinlegu lestrarbókunum frá
Rikisútgáfu námsbóka, sem
einungis lifnuðu við vegna
teikninga Halldórs Péturssonar.
Þegar litið er yfir allan þann
fjölda ævintýrabóka, þjóðsagna
og sögubóka sem hann mynd-
skreytti svo frábærlega, spyr
maður sig hvort Halldór hafi
ekki einnig unnið i svefni.
Þó er hér aðeins um brot af
ævistarfi hans að ræða. Auglýs-
ingar, merki, tækifærismyndir,
bókakápur o.fl.. Allt er þetta
gert með handbragði snillings.
Skop og alvara (sem aldrei var
þó of alvarleg) blandast i öllum
hans verkum. Mönnum og dýr-
um gerir hann ógleymanlegt
skil. Einkum er hesturinn hon-
um hugleikinn, eins og sjá má á
titilsiðu bókarinnar. Þar er
brugðið upp þróun hestsins i
meðförum Halldórs frá barna-
myndum til fullþroska teiknara.
I stuttu máli sem þessu
verður Halldór Pétursson engan
veginn krufinn til mergjar. Það
er enginn vafi að i honum
kristallaðist það besta sem
komiðhefur frá slikum teiknara
hér á landi og þótt viöar væri
leitað.
Þennan mann tekst bókinni að
laða fram og gera góð skil á
sannfærandi hátt. Still hans og
tækni, vald hans yfir teiknimiðl-
unum og margsiungin aðferð
ásamt þróun þessara þátta,
gera Myndir að veglegri og Itar-
legri listaverkabók. HBR
Jóhanna Egilsdóttir — styrkur
bókarinnar liggur f einstökum
sögum og svipmvndum, sér-
staklega af högum verkalýðs og
úr kjaradeilum, en lika t.d. af
vettvangi Alþyðuflokksins,
segirHelgi Skúli ma.a I umsögn
sinni.
minningabókum vilja verða
sömu annmarkar og á hverjum
öðrum eftirmælum. En þótt hún
fordæmi málstað manna og'ein-
stakar athafnir, vill hún unna
einstaklingum sannmælis, er
t.d. hirðusöm á það sem henni
hefur hlýlegt farið á milli við
Thorsarana og aðra erkióvini úr
stéttabaráttunni.
Gyifi Gröndal er reyndur
skrásetjari endurminninga og
iþróttamaður i þeirri grein,
skrifar einkar fágaðan texta, en
þó svo breytilegan milli bóka að
hann leggur sig greinilega eftir
málfari sögumanna sinna.
Þetta er fjórða bókin sem hann
skrifar eftir lifandi heimildar-
mönnum, styst og kannski
efnisminnst, en, aðég held, full-
komnast verk frá hans hendi.
Honum virðist jafnlagið að færa
i fágaðan og læsilegan bókar-
búning viðhorf og stemningar
heimildarmanna sinna eins og
málfar þeirra.
— HSK
Sýnishorn úrbókum þeirra Sigmunds og Halldórs Péturssonar
WÓDLEIKHÚSIÐ leikfelag 2(220 REYKJAVlKUR Ofvitinn laugardag kl. 20.30. Rommý sunnudag kl. 20.30
Blindisleikur 4. sýning laugardag 3. jan. 5. sýning sunnudag 4. jan. Nótt og dagur
Miðasala i Iðnó kl. 14—19. Simi 16620.

8. sýning föstudag 2. jan.
Litla sviðið Aldraðir þurfa líka
Dags hríðar spor að ferðast — sýnum
þriöjudag 6. jan. kl. 20.30 miðvikudag 7. jan. kl. 20.30. þeim tillitssemi.
Miðasala 13.15 — 20. Simi 1-1200. ||UMFEROAR
Auglýsingasími
Helgarpóstsins er
8-19-76
Tvær teiknibækur