Helgarpósturinn - 02.01.1981, Blaðsíða 21

Jielgarpásfurinn- Föstudagur 2. janúar 1981
Sérstæð /istaverk
tsland á 18. öld
höf: Frank Ponzi
stærö: 123 bls.
útg: Almenna bókafélagiö, 1980
Á seinni hluta 18 aldar var
breska heimsveldið orðið við-
feðmara en nokkurt annað og
segja má að Bretar hafi
drottnað yfir heimshöfunum,
hvort heldur var á suðurhveli
jarðar ellegar þeim nyrðri.
Fullvissir áhrifa sinna, tóku
Englendingar fyrstir manna að
lita á veröldina sem eina heild.
Samkvæmt pósitiskri visinda-
hefð og pragmatiskum að-
ferðum, byggðum á arfleifð
Newtons og Lockes, lögðu þeir
mikla áherslu á rannsókn
náttúrulegra fyrirbæra, land-
mælingar og landafræði. Hvergi
var svo armur skiki á kringl-
unni að ekki væri geröur út leiö-
angur þangað og lögðu enskir
aðalsmenn út í ærinn kostnaö
við undirbiíning slikra visinda-
ferða, en uppskáru rfkulega fé
og frama ef fyrirtækið heppn-
aðist.
ísland baðað róman-
tísku ljósi
Tveir þessara ensku aðals-
manna lögðu leiö sina hingað á
siðari hluta þeirrar aldar sem
kennd hefur verið við upplýs-
inguna. Þetta voru þeir Joseph
Banks (1743-1820), sem hingað
kom siðla sumars 1772 og John
Thomas Stanley (1770-1850) sem
sté hér á land sumarið 1789,
ungur maður innan við tvitugt.
I báðum þessum ferðum voru
auk fyrirliðanna, visindamenn,
landmælingamenn og lista-
menn, en þá var enn nær öld þar
til ljósmyndavélarnar leystu
myndlistarmenn af hólmi.
Svona leiðangrar voru upprenn-
andi myndlistarmönnum
ágætur skóli og reið á að þess
háttar listamenn kynnu sitt fag,
væru nákvæmir i lýsingum
sinum og snöggir að draga upp
það sem fyrir augu bar.
Meö Banks fóru þrir kunnir
my ndlistarmenn, bræðurnir
James og John Frederick Miller
og svo John Cleveley, yngri.
Stanley, sem sjálfur var a 11
drátthagur (eins og sést á
Heklumyndunum 36. og 37.
mynd ásamt mynd af Geysi nr
34), valdi hinsvegar með sér tvo
afbragðsgóða listamenn, þá
Edward Dayes (1763-1804). og
Nicholas Pocock (1740-1821).
I rúmlega 50 litprentuðum
myndum sjáum við islenskt
mannlif, hýbýli og landslag
endurspeglast gegnum róman-
tiskan stíl þessara framandi
listamanna. Ég segi róman-
tiskan, vegna þess að hér er á
ferðinni hinn frægi enski vatns-
litaskóli, undirstaða manna á
borð við Bonington og Tumer,
en þennan finlega miðil læröu
Englendingar að beisla betur en
flestir aðrir.
Þótt sumum komi spánskt
fyrir sjónir, tðlkun þessara
manna á islensku umhverfi, eru
myndirnar i bókinni einstök
heimild, lipurlega dregnar og
frábær lýsing á þjóöháttum og
búskap í lok 18. aldar. Menn
verða að gleyma um stund
islenskri landslagamyndagerö,
eins og hiín birtist f verkum
Ásgrims eða Jóns og skilja að
hér eru á ferðinni menn vanir
annarri birtu og öðru landslagi
og hafa umfram allt aðra ætlun
og fegurðarskyn. Takist
mönnum þetta, opinberast þeim
skarpskyggni og einstæð at-
hugun Bretanna á öllu þvf sem
fyrir augu þeirra bar.
Þetta hlýtur að gera þessa
fögrubók Frank Ponzis að góöri
eign fyrir alla þá sem láta sér
annt um þjóðleg fræði, sögu og
listir, eða langar að skyggnast
inn íhorfna tið. Allur frágangur,
heimildir og upplýsingar eru
höfundinum til sóma.

Myndlist
eftir Halldór Björn Runólfsson

'21
Svarti sauðurinn týndur
Jón Birgir Pétursson
Einn á móti miiljón
Sakamálasaga, 141 bls.
Örn og Örlygur.
Einn á móti milljón er dæmi-
gerð sakamálasaga. Hún bygg-
ist á þvi að halda lesandanum i
spennu og eftirvæntingu um
hvað muni gerast næst i fram
vindu sögunnar, hvort sú vitn-
gerðir. Baksvið sögunnar og
persónanna er bæði full glanna-
legt og um ieið gamalkunnugt.
Aðalpersónurnar eru úr stóru,
finu, riku og voldugu ættinni
sem er með puttana i flestum
krókum samfélagsins. Við hóf-
um oft rekist á þessar persónur,
ættföðurinn, töff bisnessmann
sem vill láta hlutina ganga
greitt fyrir sig, frúna, hálf-
taugaveiklaða og afskipta, syn-
N
Bókmenntir
eftir Gunnlaug Astgeirsson

sekja sem lesandi veit að ein-
hver staðar er til muni koma
upp á yfirborðið og þá hvernig.
Sakamálasagan stendur og
fellur með þvi að höfundi takist
að skapa þessa spennu hjá les-
anda. Annað einkenni saka-
málasagna er að persónur eru
yfirleitt einhliða og þróast litt
eða ekki i sögunni. Atburðir sög-
unnar eru ekki sprottnir úr innri
átökum persónanna heldur er
það ytri atburðarásin sem
gildir.
1 þessari sögu tekst höfundi
bærilega að búa til spenn-
andi atburðarás og spenn-
an fer sivaxandi þegar á
liður söguna. Mér finnst að visu
einum of auðveid leið hjá höf-
undi að fara með söguna út fyrir
landsteina og láta læsilegustu
atburðina gerast þar, þvi þá er
hann óbundinn af islenskum
veruleika og þeir kaiiar gætu
verið úr hvaða sakamálasögu
sem er. Úr þvi verið er að semja
islenska krimma linnst mér að
höfundar ættu að láta þá gerast i
þessu samfélagi, af nógu er vist
að taka. En samt sem áður, at-
burða- og leyndardómsfléttan
er sterka hliðin á þessari sögu.
En aðrir hlutar eru verr
um stöðum og þriðju kynslóðina
sem ýmist spjarar sig eða fer i
hundana. Yngsti sonurinn, ör-
verpið, sem i raun tilheyrir
þriðju kynslóðinni er svarti
sauðurinn i fjölskyldunni og
hefur ævinlega verið til vand-
ræða og sett blett á heiður
ættarinnar. Hann hverfur og er
talinn af en móðir hans sem
þótti vænst um hann af sinum
börnum trúir þessu ekki og
ræður Elías sem er fyrrverandi
rannsóknarlögreglumaöur en
núverandi hænsnabóndi, til þess
að graíast fyrir um örlög týnda
sonarins. Þar með hefst at-
burðarásin og ýmislegt óvænt
kemur á daginn.
Persónurnar eru flestar bók-
menntalegt erfðagóss, týpur
sem maður veit nokkurnveginn
hvernig muni hegða sér og
bregðast við. Umhverfið og
aðstæður fólksins eru gam-
alkunnar, hafa býsna oft verið
notaðar.
En hvað um það, ef menn á
annað borð nenna að eyða tima
sinum i að lesa reyfara er hægt
að hafa þokkalega skemmtun af
þvi að lesa Einn á móti milijón.
G. Ást
KROSSGÁTA
7" KLfíKfl HBTTuR 1/ ÚT/LU HRLL/ £N6L £ND /fVÚUR GÉRlR PRESt UR /f. KOKK- UR -Lu fíLVfí ' VOKKUl SfíR KORN iNJÖK EV/ tjnúflrí/. 5K°T S v/E>- 'NGu/z ? Ffí- T/ÍKfírí ~ íPdFrfíR - £KI</ ^ENNftrí
snmFL 5fí/ni3.
F 5 KÚTu
llSPs ÍjÆ j MFIGl MYNm FRúlN ENP-
‘OHRl/N KfíR SLotJHK Bú/B-R SfluR t
4 £/? é/oo V/5 5 FJöR UbUR Ffí/Pfí LEr/GKn UPP/ DREP uR.
FRfímm STÖVU vtölkp, \ GRSK/ SPRRrífl SKEl -
f £Ðl/ stE/nn MFIÚIR
SfíR- KfíLD/R ECD S TÆD/ ÞfíK HLUT/
X/fiT/L i/Y/V J uRTj^/ rífíEL- /NN V- MfíNUt) URlNN
£!<!<! FR'/SK KYRRt)
KoT i RVK /TD/fí/V V£fí /< UR/ NN' Tf/Rim. GRfíríl- flrí
f UN6 fí- VlÐl FfílLfíi BERQ /OflLfí fíTT 3 E/N$ TÓNJV rí'ALFR. 5K.ST.
BRÚK- fí£> '! ÞVflL/
HVfíV V f— ENÚ. L'/TUR RE/K — R
SOTfV KfíLL TRÉ
íSlöt hn',fur
URÐ/R REyr KoNf) R£FD/ HLj'oD BJfíF rt/LVlR
HLJÚP fí- fí T 'TL
VÆTU SfÖLp! 13b/< sptetð/ V/ÍTflrí •
f Fú/Vfl flULflP. - Brr- /3 Rtt
KÚSTuR 5ÆP. V/Ð- Vi KIÐ > 5 L/T- /NN