Helgarpósturinn - 24.04.1981, Page 6

6
Föstudagur 24. aprfl 1981 hobjarpn^fi irinn
íslensk-enska oröabókakreppan
— og hvernig má leysa hana
Frægt er orðiö hvernig ensk-
islensk orðabók Sigurðar Arnar
Bogasonar orti getnaðarlim inn á
kvenkynið. Og viljirðu athuga
hvaða orð Englendingar nota yfir
„útvarp” eða „sjónvarp” þýðir
litið fyrir þig að fletta upp i
islensk-enskri orðabók G.T.
Zoega. Sú bók kannast við
hvorugt orðið. Aftur á móti eru
þar algeng orð eins og „fargagna-
sali”, „hrein-bjálfi”, „tjer-legur”
og sögnin að „vafka”, sem notuð
eru i tima og ótima nú á dögum.
Allir þeir sem ætiað hafa að
bjarga sér frá Islensku yfir á
ensku, eða öfugt, meö þvi að slá
upp i orðabók vita að oft hefst
ekki annað upp úr þvi en örvænt-
ingarfullt svitabað. Báðar orða-
bækurnar sem nefndar eru hér að
ofan eru orðnar úreltar fyrir
iöngu, og a.m.k. sú síðarnefnda
var meingölluð alla tið. í litlu her-
bergi á þriöju hæð einnar
byggingar University College i
London er verið að vinna starf
sem seint verður fullþakkað af
þeim fjölmörgu sem nota orða-
bækur við að brúa bilið milli
islensku og ensku. Þar er veriö að
búa til nýja islensk-enska orða-
bók.
Fyrir rúmum fimm árum
byrjaði Eirikur Benedikz, þá
sendiráðunautur i London að
safna orðum að eigin frumkvæði.
Hann hefur siðan verið i sem næst
hálfu starfi viö orðasöfnunina, en
hann lét af störfum við islenska
sendiráðið i London fyrir
nokkrum árum fyrir aldurs sakir.
En siðustu tvö árin hefur honum
bæst liðsauki, þar sem er
Maureen Thomas, Islensku-
kennari við University College
Hún hefur að miklu leyti annast
starfið við orðabókina að undan-
förnu, en nú er svo komið aö fjár-
skortur torveldar að unnt sé að
ljúka verkinu. Lúndúnarpóstur
hitti Maureen að máli fyrir
skömmu. Við hana kannast
margir Islendingar, ekki sist frá
þvi hún stundaði nám og kenndi
viö Háskóla íslands. Hún var á
förum til Cambridge til að kanna
möguleika á þvi að færa spjald-
skrá islensk-ensku orðabókar-
innar inn í. tölvu, sem bæði auð-
veldaði og flýtti þvi starfi sem
eftir er. En þar koma peningarnir
enn til sögunnar.
Frá Islenska rikinu, mennta-
málaráðuneytinu og utanrikis-
ráðuneytinu, hafa komið 5-600
sterlingspund á ári til orðabókar-
innar, en University College
hefur lagt til vinnuaðstöðu. Peter
Foote, prófessor við háskólann á
sæti i nefnd sem hefur yfirumsjón
með orðabókarstarfinu þar, og
hann sagði Lundúnapósti að fjár-
þörfin væri orðin brýn. ,,Ég hugsa
að eftir sé u.þ.b. tveggja ára starf
og þá ætti að vera unnt að fara að
setja bókina. Til að ljúka verkinu
þurfum við um 10.000 pund. Best
væri að fá fasta fjárveitinu til að
geta greitt Maureen laun svo hún
megi helga sig þessu starfi i meiri
samfellu. Núna er starfiö viö
orðabókina mjög gloppótt. Enn
höfum viö ekkert heyrt frá
islenska rikinu vegna þessa, en
þrátt fyrir peningahallærið ætlum
við ekki að láta starfið detta
niður. Þörfin fyrir orðabókina er
of mikil til þess,” segir Peter
Foote.
Þau Eirikur og Maureen eru
búin að safna um 150.000 orðum.
,,Og nú er svo komið”, segir hún,
,,aö við þurfum að fara yfir allt
aftur, samræma og leiðrétta
verkið. Slikt er afar erfitt og sein-
legt á þessum litlu kortum i
spjaldskránni. Þar myndi tölvan
spara ómældan tima og um leið
peninga. 1 henni er hægt að flokka
orðin og fá tölvuútskrift á orða-
bókinni á tiltölulega skömmum
tima. Þetta myndi einnig nýtast
viö tölvusetningu og prófarka-
lestur á bókinni sjálfri”.
Ljóst er að tölvuvinnsla á orða-
bókinni er sérlega mikilvæg fyrir
framgang málsins. Ekki sist með
tilliti til þess, að á tslandi eru
Heimir Áskelsson og Alan
Boucher að hefja samsvarandi
starf við systur-orðabókina, — þá
ensk-islensku. ,,Ef við færðum
okkaroröalista inná tölvu”, segir
Maureen, ,,er hægt að snúa
honum við i henni, þ.e. breyta
islensk-enskum lista yfir I ensk--
islenskan. Það verður að visu
ekki fullkominn iisti, en ýmsar
enskar orðabækur eru einnig til á
tölvubandi þær er hægt að bera
saman við okkar lista og finna
þannig hvaða orð okkur vantar.
Tölvan er nokkrar minútur að
skrifa út slíkan lista. Mann tekur
það nokkur ár. A seinni stigum
verksins væri svo unnt að nota
háskólatölvuna hér I University
College.”
Sú bók sem Eirikur Benedikz
lagði til grunvallar verkinu i upp-
hafi var orðabók Menningarsjóðs,
sem Arni Böðvarsson ritstýrði, og
einnig var stuðst við norskar og
sænskar orðabækur. Þvi má
skjóta hér inn i að vonir standa til
að Menningarsjóður gefi einnig út
þessa nýju íslensk-ensku orða-
bók. Þótt Eirikur Benedikz standi
ekki lengur einn að þessu verki og
nefndin i University College og
Maureen séu mætt til leiks, segir
hún að hann hafi lagt mest að
mörkum. „Hann hefur unnið
þrekvirki við að leggja grunninn
að orðasöfnunni og ég kem inn i
þetta sem aðstoðarmaður
Eiriks.”
Eirikur Benedikz annaðist
islenskukennsluna við University
College auk oröabókarstarfsins
til skammst tima.en vegnaheilsu
brests hefur Maureen Thomas
tekið við hvoru tveggja að veru-
legu leyti. Islenska á ekki auðvelt
uppdráttar sem námsgrein i
enskum háskólum um þessar
mundir. Fornislenska er að visu
liður 1 námi i norrænu og forn-
ensku víða, en nútimaislenska er
nú aðeins kennd I University
College og i Leeds. „Þetta er ekki
sist þvi að kenna”, segir
Maureen, „hversu erfitt er að
kenna nútimaislensku. Til þess
hefur skort orðabækur og
kennslubækur og Islendingar
hafa ekki heldur treyst sér til að
hafa hér sendikennara eins og
Sviar og Norðmenn gera.”
Islenska er aðeins kennd sem
aukagrein i University College,
og tima sækja nú 8-9 manns á
ýmsum námsstigum.
En kannski vænkast hagur
Strympu. Fyrsta hindrunin, sem
Maureen nefndi, þ.e. skortur á
orðabókum, ætti að verða úr sög-
unni innan nokkurra ára ef allt
fer að óskum. Og Maureen hefur
sjálf ýtt hindrunum númer tvö úr
vegi. Hún er búin að semja
nútimalega kennslubók i islensku
fyrir byrjendur. „Við höfum
notað þessa bók hér á fyrsta
misseri og það hefur gengið mjög
vel”, segir hún. „Ég nota svokall-
aða „beina aðferö” i þessari bók,
þ.e. að leggja ekki mikið upp úr
þýðingum, heldur nota lifandi
setningar úr daglegu Islensku
máli frá upphafi, með fram-
burðaræfingum á segulböndum.
Sú kennslubók sem einkum var
notuð áöur, bók Stefáns Einars-
sonar, var ágæt frá sjónarmiði
málfræðinga, en ekki með tilliti
til hagnýtar málnotkunar. Hann
notar t.d. orðið „hestur” i
beygingardæmum þegar ég nota
„diskur”. Það er auövelt að sýna
nemendum i kennslustund hvað
átt er við þegar sagt er: Réttu
mér þennan disk. Erfiðara er aö
koma heilum hesti fyrir I kennsl-
unni. Þetta er munurinn á aðferö-
unum. Ég er þeirrar skoðunar að
ekki eigi að kenna tungumál sem
dauöan hlut. Við eigum að sýna
hvernig það er notaö. Þetta er
sérstaklega mikilvægt i Englandi
þar sem stúdentar koma nú i
háskóla án þess að hafa nokkurn
tima lært beygingarmál. Þeir
þekkja ekki kennimyndir, þvi lat-
Inukennsla er aflögð á fyrri skóla-
stigum.”
Núna langar hana til að endur-
bæta bókina i samræmi við þá
reynslu sem af henni hefur
fengist við kennsluna, ef timi og
peningar leyfa.
Þriðja hindrunin á vegi islensk-
unnar i Englandi sagði Maureen
vera skort á sendikennara. Ekki
er auðvelt að sjá að það sé sér-
stakt vandamál, þvi hún talar
islensku nánast eins og inn-
fæddur. Alltaf er jafn torvelt að
skilja þá furðufugla útlenda sem
nenna að lenda i slagtogi með jafn
erfiöri þjóð og Islendingar eru og
jafnerfiðu máli og islenskan er.
Maureen lenti i þessari hremm-
ingu I hálskólanum i Cambridge,
Þar lá leið hennar gegnum séi-
grein hennar miðaldafræði, forn-
ensku, velsku, keltnesku og irsku,
yfir á Islendingasögurnar i
enskum þýðingum sem hún las
sem hluta af evrópskum bók-
menntaarfi á miðöldum. Áhuginn
á islensku óx enn þegar hún sótti
námskeið i Eddukvæðum hjá
Ursula Dronke.
„Ég sá þá fljótlega að ég gæti
aldrei fengið raunverulega til-
finningu fyrir fornislensku nema
með þvi að læra lifandi nútima-
islensku,” segir Maureen. Hún
fór siðan i tveggja vikna sumarfri
til tslands með Gullfossi til að fá
smjörþef af landinu, þjóðinni og
tungumálinu. Otkoman var það
góð, að eftir að hafa lokið
háskólagráðunni sinni árið 1971
tók Maureen saman pjönkur
sinar, fór til tslands með styrk
upp á vasann sem dugði fyrir
ferðum og uppihaldi (vatni og
brauði) og hóf nám i islensku við
Háskóla Islands. Atvikin höguðu
þvi þannig að hún kenndi jafn-
framt enskar bókmenntir viö
skólann. Hún tók virkan þátt I
félagslifinu og margir muna
sjálfsagt eftir uppsetningum
hennar á þremur enskum ieik-
ritum með stúdentum og
kennurum skólans og fleirum. Og
islenskuna kveðst hún hafa frekar
lært af slikum kynnum af Islend-
ingum en formlegu námi.
Eftir tveggja ára Islandsdvöl
hélt Maureen Thomas aftur heim
til London, þar er hún núna aö
reyna að ljúka við doktorsritgerð-
ina sina sem fjallar um Islenskar
bókmenntir á 12. og 13. öld I
samanburði við evrópskar bók-
menntir á þessum tima. Hún
ætlar að reyna að ljúka henni á
þessu ári, ef hún má vera að fyrir
kennslu, orðabókarstörfum, og
öðrum verkefnum. Meðal þessara
verkefna er rannsókn sem hún
vinnur að með Peter Foote og
próf. Else Rosdahl, fornleifafræð-
ingi i Arósum og felst I saman-
burði á fornleifafræðilegum
heimildum annars vegar og
orðum úr elstu dróttkvæðum hins
vegar til þess að kanna hina upp-
runarlegu merkingu þessara
oröa. Hún fæst einnig við þýð-
ingar, einkum á handritunum að
kvikmyndum Agústs Guðmunds-
sonar. Nú siðast vann hún að gerð
enskrar útgáfu á nýju myndinni
sem byggð er á Gisla sögu Súrs-
sonar. Og hún viðurkennir að hún
skrifi einnig sjálf i laumi, þótt
ekki hafi hún birt neitt enn.
Þótt undarlegt megi virðast,
miðað við ofantalið, er það
metnaðarmál hjá Maureen
Thomas að draga sig i hlé. „Ég
hef gaman af aö vinna. Og er
margt sem mig langar til að gera
og hef aldrei tima til. En mér
finnst ekkí siður mikilvægt að
hafa tima til að vera til, lifa lifinu.
Ég býst við að ég þyki félagslega
ábyrgöalaus. Island er gott land
til að slaka á og vera til i. Ég
hugsa miklu meira á Islandi en
hér i London. Hraðinn á lifinu þar
er minni. En eftir nokkurn tima
fæ ég lika dálitla innilokunar-
kennd á Islandi og langar þá aftur
út til Englands. Ef hægt væri aö
skipta árinu niður I tvo helminga,
— vera annan i islenskri sveit og
hinn i London — þá gæti ég ekki
hugsað mér betra fyrirkomulag.
Sem betur fer hef ég tækifæri til
aö fara til tslands nokkrum sinnu
á ári og það verður að duga, i bili
að minnsta kosti.”
Lundúnapóstur frá Arna Þórarinssyni
Maureen Thomas
— rætt við Maureen Thomas um
ordabókarstarf, íslenskukennslu
i Englandi og fleira
Maureen fletdrspjaldskrá nýju íslensk-ensku orðabókarinnar: Fæst fé
tilaðljúka verkinu?