Helgarpósturinn - 12.06.1981, Blaðsíða 23

Jielgarpásturínn Ri5tuda9ur 12: iðnt ”ý’
Liklega hefur það komið mörg-
um á tívart þegar Visir birti ný-
lega niðurstöður einnar skoðana-
könnunar sinnar hversu yfirgnæf-
andi meirihluti þeirra sem spurð-
ir voru töldu orðið timabært að
hnekkja einkaleyfi Rikisútvarps-
ins d Utvarpsrekstri. Skoðana-
könnun þessi kom i kjölfar stofn-
unar samtaka um frjálsan Ut-
varpsrekstur og niðurstaðan er
nánast bergmál af þeim sjónar-
miðum sem liggja til grundvallar
stofnun framangreindra sam-
taka. Það kemur hins vegar
varla á tívart að þessi krafa um
frjálsan Utvarpsrekstur kæmist i
hámæli þegar RikisUtvarpið er i
miðju niðurlægingarskeiði.
Þetta varð tveimur kunnum
fréttamönnum Utvarpsins efni i
umræðuþátt i sjónvarpi um fram-
getaáttsér tvenns konar skýring-
ar, sem sennilega eru samhang-
andi.
í fyrsta lagi ber RikisUtvarpið
flest sérkenni stofnunar, sem get-
ur farið öllu sinu fram i skjóli ein-
okunar og þarf ekki að standa
notendum eða markaði reikn-
ingsskil nema að sáralitlu leyti.
Aslikri stofnun virðast menn geta
komið sér þægilega fyrir og hafa
það gott i' vernduðu umhverfi á
vinnustað, þar sem allt gengur
sinn vanagang og rekstur og
starfsemi öll fer eftir hefðbundn-
um farvegi, sem mótast hefur i
áranna rás meira og minna eftir
geðþótta stjórnenda. Frá þessu
eru auðvitað heiðarlegar undan-
tekningar — venjulega tima-
bundnar — en þegar á allt er litið
virðist stofnunina skorta alla
Útvarpið — gæti það ekki búið sér
til samkeppni?
ÓSKABARN - VANDRÆÐABARN
tið Rikisútvarpsins nU fyrr i vik-
unni Þátturinn færði áhorfendum
ekki mikil ný sannindi en varð
þeim sem þetta ritar engu að sið-
ur tilefni til að set ja á blað nokkr-
ar spurningar og hugrenningar
sem vöknuðu undir þættinum sem
gerir það að verkum að þessi
þáttur verður e.t.v. meira i ætt
viðádrepu en fréttaskýringu eins
og honum er ætlað að vera. Það
verður þá svo að vera.
Staðreyndin er sU að hafi nefnd-
ur umræðuþattur flutt okkur á-
horfendum einhver ný sannindi
þá var það helst sU dapurlega nið-
urstaða hans að af hálfu forráða-
manna RikisUtvarpsins hefur litið
sem ekkert verið hugað að fram-
tiðarþrtíun fjölmiðlanna tveggja
— Utvarps og sjónvarps né heldur
hvernig skuli brugðist þeim
vanda sem blasir við stofnuninni
nú eða þeim margháttuðu nýju
viðhorfum varðandi þessa fjöl-
miðla tvo, sem eru um það bil að
fara að guða á gluggann hér um
slóðir.
Þetta andvaraleysi segir
auðvitað sina sögu Um stjórnun
RikisUtvarpsins og um leið hvers
vegna raddir um frjálsan Ut-
varpsrekstur eru orðnar svo há-
værar sem raun ber vitni. Og
1........
manni sýnist þetta andvaraleysi
hvatningu og allt aðhald sem heil-
brigð samkeppni óneitanlega
veitir. Markaðslögmálin eru
nefnilega ekki alvond fremur en
að þau séu algóð.
A hinn bóginn verður ekki fram
hjá þvihorftheldur, að ekki hefur
verið bUið að þessari stofnun á
þann hátt að það orki beinlinis
hvetjandi á stjórnendur RikisUt-
varpsins. Þessi aðbúnaður hefur
á margan hátt verið tilskammar.
Stofnunin hefur verið svipt tekju-
stofnium eða þeir skertir verulega,
hUsakostur t.d. útvarps alls ófull-
nægjandi, tækjabúnaður, vinnu-
aðstaða og launakjör miðað við
hin almenna markað ekki sem
skyldi. Þegar minnst er á um-
bætur á þessu sviði er oftast talað
fyrir daufum eyrum.
Samt sem áður verður maður
ekki var við mikið frumkvæði af
hálfu stjórnenda RikisUtvarpsins
að snUast við þessum vanda með
öðrum hætti en þeim að horfa
bænaraugum til stjórnvalda og
vonast eftir einhverri ásjá Ur
þeirri átt Þegar minnst var á
það i fyrrgreindum umræðuþætti
hvort forráðamenn Utvarps hefðu
hugleitt einhverjar fleiri leiðir til
tekjuöflunar en þær hefðbundnu
sem hingað til hefur verið treyst
á, þá fómaði framkvæmdastjór-
inn höndum, tók i nefnið og itrek-
aði peningaleysiö.
Er þetta ekki óþarflega mikil
uppgjöf? Hefur þaö dæmi til að
mynda verið settupp hversu lengi
önnur Utvarpsrás yrK að borga
sig og skila tekjum miðað við að
hUn yrði byggð á léttri dagskrá,
(ódyrri — þ.e. drjúgum tónlistar-
flutningi) með svokölluðum
„pródUseruðum” auglýsingum
inn á milli. Með þvi móti ætti Ut-
varpinu að opnast áður ónýttur
auglýsingamarkaður, sem sjón-
varpið hefur hins vegar notið i
rikum mæli, þ.e. hinar dæmi-
gerðu vörumerkjaauglýsingar,
þar sem þýðar raddir undir ljúfri
tónlist ota að hlustandanum til-
teknum sáputegundum, snyrti-
vörum, pakkasúpum og öllu milli
himins og jarðar. Gamla rásin
yrði eftir sem áður aðalrás, vönd-
uð og virðuleg með tilkynningum,
stjórnvaldaauglýsingum og ööru i
þeim dúr. Hugsanlega mætti
einnig fjármagna næturUtvarp að
einhverju leytimeð sama hætö og
auka þannig enn á framboð aug-
lýsingatima i Utvarpi. Stofnunin
gæti ennfremur rekið hljóðstúdió
barsem auglýsingaraf þessu tagi
....................i
Boðun aukaflokksþingsiMinun
Unistaflokks Tékkosiov aM >.
haustið 196D, þar sem ijosi var aO
flokknum yrði breyu ur nno
stýrðu valdatæki sovéskrar yur
drottnunar i lýöræöislegan nosr,
varð til þess að íorusta Koinmioi
istaflokks Sovétrikjanna sendi
Sovétherinn inn i Tékkosiovasiu
til að afstýra slikum bysnuin.
Boðað heíur veriö ausaping
Sameinaða pólska verkainanna-
flokksins eftir miöjan næsia maii-
uð. Fyrirsjáanlegt er aö par verö
ur flokkslögum breyu 1 paö nori
að flokkurinn reyni ekki lengur aö
drottna yfir þjóöfélaginu meö
valdboði, heldur gerisi niuu ai
þjóðinni og láti stjórnasi ai pori
um hennar. Til að láta 1 ijos van
þóknun sina á þvi sem er aö ger
ast i Póllandi, hefur flokKsiorusi
an i Moskvu sent pólska iíokkiiuiii
bréf.
Bréfiö varð til þess aö saimnu.
var saman aukaíunuur mio
Á miðstjórnarfundinuin naiöi
Tadeuz Grabski orö tyrir inaids-
arminum, og kralöist þess aö nu-
verandi flokkslorusta undir íor-
sæti Stanislaws Kania yröi laun
vikja. Kvað Grabski fulireyni aö
Kania réði ekki viö stjorn iíokks-
ins i rikjandi ástandi.
Uppnám varð á miösijornar-
fundinum við ræöu Graossi. Var
gert fundarhlé aö tillögu Kania. 1
hléinu kvaddi hann saman sijorn-
málaneíndina, og kunngeröi peg-
ar miðstjórnaríundurinn noisi aö
nýju að stjórnmálaefndarinenn-
irnir ellefu óskuöu eftir aó iniö-
stjórn greiddi atkvæöi um u ausi
eða vantraust á hvern þeirra uin
sig. Myndu þeir stjórnmaianeind-
armenn, sem ekki næöu neimmgi
atkvæða, segja af sér.
Með þessu felldi Kania Keppi-
naut sinn Grabski á eigin oragöi.
Miðstjórnin hafnaöi aö iaia reyna
á það i atkvæðagreiösiu, nvon
stjórnmálanefndin nyu irausis
„Vofa gengur ljósum logum i
Austur-Evrópu, vofa verkalýös-
stéttarinnar.”
(TIM teiknaöi I L'Express)
”Pólland vill fá að vera Pólland”
stjórnar pólska flokksins. Miö-
stjórnin er eins og nu er Koinio
ihaldssömust allra stoinana i Poi
landi i fyrri stjórnarhæiu. ilun
var valin af Gierek iyrrveranui
flokksforingja og nánusiu sam-
starfsmönnum hans, sem abyrgö
bera á þvi aö hata leitt Poiland i
efnahagslegar ógöngur.
i kosningum til aukaiioKKs-
þingsins er mikill hluti miöstjorn-
armanna þegar koliaiiinn i
flokksdeildum sinum, enda var
kosning þingfulltrúa aö pessu
sinni leynileg. Bréfiö fra sovósku
flokksforustunni var þvi uiraun
til að fylkja hópi aidaiiKaöra
valdamanna á Utleiö ul varnar
óbreyttu ástandi, stöðva þa proun
sem Pólverjar kalla endurnyjun
og fá aukaflokksþinginu ailyst.
miðstjórnarmanna. Er Koinisi
svo að orði i fréttatilkynningu um
lokaþátt miðstjórnarfundarins,
aðstuðningurhafi komiö i ijos viö
Kania og Jaruzelski forsæusraö-
herra.
A undan bréfi soveska lioKKsins
til hins pólska fór áróöursherlerö
i sovéskum málgögnum, þar sem
reynt var að láta lita svo ut, aö
óstjórn og upplausn voföu ynr i
Póllandiog „heilbrigö öil væmu
liðsinnis Sovétmanna. EinKum
var gert mikið veöur al yfinys-
ingu frá svonefndum Katowice-
umræðuhóp, sem sendi íra ser
plagg með ihaldssamri gagnryni
á núverandi stjórnvöld og viö-
leitni þeirra til aö taka tilln ui
frjálsa verkaiýössambandsins
Samstööu. Katowice er einmitt
borgin þar sem Gierek fyrrum
nokksforingi skapaöi sér aöstoöu
sem siðar lyfti honum á vaidasioi.
Bréfagerð sovésku ilokKsior-
ustunnar og dálætið á Katowice-
umræðuhópnum eru fyrst og
fremst til marks um þaö, aö Sov-
étstjórnin vill fyrir hvern mun
spilla fyrir þvi að af aukafiokks-
þinginu verði i Póllandi. Meö
pólska flokkinn eins ósamsiæöan
og veiklaðan af fortiðinni og raun
ber vitni, eiga sovétmenn kost á
að koma við ýmsum brögöum og
undirferli til að hafa áhrif a fram-
vinduna i Póllandi. Fyrir þeim
vakir nú eins og íyrr aö koma
sjálfstæðri, pólskri verkalyös-
hreyfingu fyrir kattarnef. En osk
þeirra er að vinna það verk meö
pólskum verkfærum.
yrðu framleiddar gegn sann
gjarnri þóknun. TrUa min er sú
að með þessu móti mætti auka
auglýsingar og þar með tekjur
töluvert frá þvi sem nú er.
Er ekki málið ein-
faldlega að reyna að nýta til
hins itrasta þá möguleika sem
þessi miðill hefur yfir að ráða?
Ég hef að visu heyrt núverandi
settandtvarpsstjóra lýsa sig mót-
fallinn „próddseruðum ” auglýs-
ingum en það er ástæðulaust að
láta ihaldssemi eða perssónulega
fœ-dóma ráða ferðinni á þessu
sviði sem öðrum. Við sem hrær-
umst i harðri samkeppni blaða-
markaðarins höfum amk.
ekkiefni á slikum fordómum.
Sömuleiðis má spyrja hvort það
séfráleithugmynd að skoða hvort
Rikisútvarpið geti ekki nýtt sér
að tekjulind einkaleyfi sitt til Ut-
varpsreksturs i ljósi alls hávað-
ans um frjálsan Utvarpsrekstur
og kröfuna um aukið valfrelsi.
Má ekki t.d. athuga hvort Rikis-
útvarpið geti hugsanlega haft af
þvi meiri fjárhagslegan ávinning
en tap að framselja að einhverju
leyti einkaleyfi sitt — gegn gjald-
töku að sjálfsögðu — til sjálf-
stæðra aðila, sem kynnu að hafa
hug á þvi að koma upp litlum
staðbundnum Utvarpsstöövum?
RikisUtvarpið gæti þar með sjálft
tryggt hagsmuni sina og neyt-
enda á þann hátt að velja Ur hópi
hugsanlegara umsækjenda þá
aðila, sem teldust hinirábyrgustu
til að standa að sæmilega vand-
aðri dagskrá og jafnframt sett
um það reglurnar hvernig starf-
semi þessara stöðva skyldi hátt-
að. Siðan gæti verið óvitlaust að
nýta sér hugmynd formanns
Samtaka um frjálsan Utvarps-
rekstur að selja þessum stöðvum
ýmsa þjónustu, tam. fréttir.
Þetta er eins konar millileið —
siglt milli skerja einokunar og
frjáls Utvarpsreksturs og alveg
timabært að velta henni fyrir sér i
alvöru nema forráðamenn Rikis-
Utvarpsins vilji halda áfram að
berja höfðinu við stein og neita að
sjá að veður eru þegar farin að
skipast þannig i lofti að það er
YFIRSÝN c
Að aukaflokksþinginu alstoónu,
þegar pólski flokkunnn nefur
endurnýjað forustu sina og par er
kominn til áhrifa samslæöur nop-
ur, sem siglt helur meö Kania
gegnum brotsjói og framnja
blindskerjum siðasta ariö, preng-
ist svigrúm sovélsljórnarinnar
heldur en ekki. Ur þvi á nun i
rauninni ekki nema um ivo Kosti
að velja. Annar er aö sælta sig viö
orðinn hlut, kerfi þar sem komm-
Unistaflokkur fer enn meö aili
stjórnarfarslegt vald, en lenasi
við að stjórna meö þjoöinm en
ekki á móti henni, mótar ul aö
mynda steínuna i etnahagsmai-
um og ákveður framkvæmd
hennar i samráði viö sjalistæða
verkalýðshreyfingu. Hinn er aö
fyrirskipa hernaöaraögeröir 1 pvi
skyni að hefja á ný á valdastoia i
Varsjá náunga sem hafa vold sin
einvörðungu frá húsbændum i
Kreml en ekki Pólverjum, hvorKi
flokksbundna minnihlulánum ne
hinum óflokksbundna ljölda.
Flokksblaðið Trybuna ludu i
Varsjá hefur komist svo aö oröi
um breytingarnar i Póllandi, aö i
þeim felist „bylting heilbngörar
skynsemi”. NU þegar eru stjorn-
völd og Samstaða tekin aö leggja
grundvöll að sameiginlegu aiaki
rikisvaldsins og verkalýössam-
bandsins til að ráða bót á þeim
trúnaðarbresti milli þjóöar og
rikisstjórnar, sem iækna veröur
svo nokkurt viðlit sé aö laga rikj-
andi ófremdarástand i efnahags-
málum. Ein af sjö sameiginleg-
um nefndum fjallar um lagfær-
ingar á réttarkerfinu, önnur um
blaðaútgáfu, þriðja um kola-
námurekstur, fjórða um efna-
hagsstefnu, fimmta um mál poli-
tiskra fanga (sem eru reyndar
ekki nemaátta talsins), sjötta um
samband Samstöðu við verka-
lýðssamtök i öðrum löndum og sú
sjöunda um frambUöarívrir-
23
orðiö liklegt til pólitiskra vin-
sælda hér á landi að bera fram
kröfuna um frjálsan Utvarps-
rekstur. Þaö fer að verða tima-
spursmál hvenær varnarmúrinn
á alþingi um einkaleyfi Utvarps-
ins brestur og ef ekkert er aðhafst
getur vel svo farið að núverandi
forráðamenn stofnunarinnar lifi
það að reka RikisUtvarp i beinni
samkeppni við einkastöðvar. Er
ekki nær að skoða framangreind-
ar hugmyndiropnum huga heldur
en horfa aðgerðalausir i gaupnir
sér.
Enn eitt atriði mætti nefna og
varðar hið eilifa afnotagjalds-
þjark i visitöluslagnum. Það mál
snýr þó fremur að stjórnvöldum
en forráðamönnum RikisUtvarps-
ins. Það er i þvi fólgið að fram-
kvæma einfaldlega hugmyndir,
sem m.a. Eiður Guðnason viðraði
i margnefndum þætti, þess efnis
að afnotagjöld verði lögð af i nú-
verandi mynd og i þess stað komi
eins konar nefskattur á allta
skattþegna landsins. Nýir skatt-
ar eru auðvitað alltaf óvinsælir.
Hins vegar eru mörg augljós riíi
fyrrir réttmæti sliks skatts og þó
einkanlega þau að RikisUtvarpið
sem Utvarp allra landsmanna er
raunverulega þungamiðjan i al-
mannavarnakerfi landsins og á
þess vegna ágætlega heima innii
samneyslunni. Kæmist þetta á
myndi liklega fækka gráu hárun-
um á höfði núverandi mennta-
málaráðherra og arftökum hans
og þeir liklega koma óhræddir til
þáttöku í umræðuþáttum um
RikisUtvarpið i rikisfjamiðlun-
um.
Fyrrverandi menntamálaráð-
herra og ndverandi formanni Ut-
varpsráðs, Vilhjálmi Hjálmars-
syni, er tamt að tala um rikisút-
varpið sem einhvers konar óskar
barn allrar þjóðarinnar. Félagi
hans Ingvar Gislason hefur hins
vegar greinilega haft meiri kynni
af vandræðabarninu, eins og nU
er i pottinn buið.
eftir
Björn Vigni
Sigurpnlsson.
i
eftir
Magnús
Torfa
ólafsson
komulag sambandsins milli rikis-
stjórnarinnar og Samstööu.
Samstööumenn sjálfir hafa siö-
ur en svo gerl upp mörg þessara
mála i sinn hóp. Til aö mynda
gera þeir sér ljóst aö ekki er unnt
að komast hjá þvi aö hækka mat-
vælaverð.ei takastá aö koma víti
i hagkerfið, og um kjarabætur
getur ekki verið aö ræöa lyrr en
framleiðsla og dreifing varnmgs
kemst aftur i skipulegt horf. „Til
hvers aö fá i hendur íieiriseöla, ef
það verður ekki til annars en aö
hækka verðlagiö á svarta mark-
aðnum?” spuröi einn af forustu-
mönnum Samstööu, þar sem
þessi mál voru rædd. Forusta
samtakanna leggur mikla
áherslu á, að hinum erfiöu kjara-
málum verði ráöiö til lvkta an
þess að valda ósamræmi, sem
skapað gæti kloíning i rööunum.
Samstaða er skipulögö eftir hér-
uðum en ekki starfsgreinum, og
engin deild getur gert kjarakröí-
ur né gengið frá kjrasamningum
nema með samþykki sambands-
stjórnarinnar.
Fái Pólverjar aö vera i friöi
fyrir þeim sem óttast afleiðing-
arnarfyrir sjálfa sig af árangurs-
rikri, pólskri tilraunastarfsemi i
skipan þjóðmála, er ljóst aö i
landinugetakomiðupp nýstárleg
form stjórnmálastarfsemi og
stjórnarhátta, sniöin jöfnum
hödnum eftir pólskri hefð og sér-
stökum aðstæðum pólsku þjóðar-
innar á ofanverðri tuttugustu öld.
„Pólland vill fá að vera
Pólland,” er kjörorð manna i
Varsjá.