Helgarpósturinn - 10.07.1981, Blaðsíða 27

Jie/aarDÓsfurínnFösiuda^ur 10 íúlí 1901
Samskiptin á stjdrnarheimili
Gunnars Thoroddsen hafa gengið
stórslysalaust þetta eina og hálfa
ár, semstjórnin hefur mi lifað. Aö
minnsta kosti virðist öllu frið-
sælla á yfirboröinu, en gerðist i
vinstri stjórninni sálugu. En
hvernig ganga samskiptin fyrir
sig f raunveruleikanum og hvað
gerist bak við tjiSdin?
,,Þessi rikisstjórn stendur og
fellur með þremur mönnum”,
sagöi einn þingmaður Alþjfðu-
bandalagsins, þegar ég spurði um
sambUðina hjá ráðherrunum.
„Þeir Gunnar, Svavar og Stein-
nU læöst viða”, sagöi þingmaöur
Alþyðubandalagsins um þá
Pálma og Friöjón.
Sömu sögu er aö segja um tök
Steingrfms Hermannssonar á sin-
um ráðherrum. „Steingrimur
ræður öllu þvi’ sem hann ráða vill
hjá Framsókn varöandi rikis-
stjórnarmál”, sagði einn unglið-
anna innanFramsóknar. „Ingvar
Gislason er þessi dæmigerði fag-
ráðherra, sem skiptir sér ekki af
neinu í rikisstjórninni, nema mál-
efnum sem tengjast menntamál-
unum . Sömu sögu er að segja um
Ólaf Jóhannesson. Ólafur er
Það er allt annað en auðvelt verk
fyrir Gunnar að halda öllum
sáttum og samlyndum á stjórnar-
heimilinu.
FRIÐURINN FALLVALTI
Á STJÓRNARHEIMILINU
grfmur eru sameiginlega sá stuð-
púöi, sem þessi stjórnarsamvinna
hvilir á. Þeir hafa allir tök á sin-
um meðráðherrum og þingmönn-
um og gengur vel að vinna
sam an”.
Og það voru fleiri viðmælendur
minir sem lögöu áherslu á styrk-
leika þessara ofangreindu þre-
menninga. „Það eru Gunnar
Thoroddsen, Steingrimur Her-
mannsson og Svavar Gestsson,
sem hittast reglulega fyrir rikis-
stjórnarfundi og ráða ráöum sin-
um. Planleggja og komast að
sameiginlegri niðurstöðu, sem
siöan er Utskýrð og aörir ráð-
herrar fengnir til að íeggja bless-
un sina yfir” sagði framsóknar-
maöur einn, öllum hniitum kunn-
ugur.
Almennt voru menn um það
sammála, að Gunnar Thoroddsen
heföi fullt vald á sinum ráðherr-
um, þeim Pálma Jónssyni og
Friðjóni Þórðarsyni, enda þeir
ekki menn deilna eða átaka i eðli
sinu, þótt þeir hafi fyrir þróun ör-
laganna og ef til vill vegna
mjdkra ráðherrastóla, komist i
þá stöðu aö standa i þrefi við
flokksmenn sina I stjórnarand-
stöðu. „Þeir hlýða Gunnari nán-
ast i einu og öllu þótt Pálmi geti
\ ....................-.......-
Fyrir átta mánuðum sagði Hua
Guofeng, maðurinn sem Maó
valdi til forustu fyrir Kommiín-
istaflokki Kina, af sér formanns-
embætti i' flokknum. Afsögn Hua
var brátt á allra vitorði og sömu-
leiðis ástæðan til hennar, ósigur i
deilum innan flokksforustunnar
um, hve langt eigi að ganga i aö
afneita og hverfa frá kenningum
og fordæmi Maó. Hua var fyrir
þeim í flokksforustunni, sem
halda vildu i sem mest af arfi hins
látna leiðtoga.
Svo leið og beiö fram aö siðustu
mánaðamótum. Þá var loks
raunar orðinn þreyttur á þessum
pólitiska erli og lætur Steingrimi
eftir stjórn mála, náttUrlega aö
utanrfkismálunum undanskild-
um. Þó er staða ólafs nokkuð
sterk, þar sem Steingrimur veit,
að ef Ólafidyttii hug að beita sér i
einhverju máli þá væri erfitt að
hemja hann eða stöðva. Hvað
varðar Tómas Arnason, þá er
ágætt samstarf á milli hans og
Steingri'ms og ekki ber á skoðana-
ágreiningi. Að þessu samanlögðu
fer það ekkert á milli mála, að
Steingrimur hefur alla þræði i
hendi sér og þegar hann togar, þá
verða hinir að dingla með til aö
sýna alþjóð, hve Fram-
sóknarmennirnir séu nU samstiga
i öllu, sem þeir taka sér fyrir
hendur”.
Þetta voru nú orðFramsóknar-
mannsins unga um foringjana
sina, en ekki leikur lifiö á sama
hátt viö formann Alþýðubanda-
lagsins, Svavar Gestsson. Flestir
voru um það sammála, að Svavar
væri allt i öllu fyrir hönd Alþýöu-
bandalagsins, en ákveðinn keim
valdabaráttu milli hans og
Ragnars Arnalds fyrrum for-
manns bandalagsins og nUver-
andi fjármálaráðherra væri aö
finna. „Ég er ekki frá þvi, að
Hu Yaobang
Ragnari lfki ekki alls kostar, hvað
Svavari er hampað mikið, sem
foringja Alþýöubandalagsins”,
sagði ri"kiss.tjórnarsinni innan
Sjálfstæðisflokks.
„Mér er sagt, að Ragnar telji
sig dálftið skilinn Utundan, jafn-
vel i ákvarðanatökum um efna-
hagsmálin, sem ættu þó eöli
málsins samkvæmt, að vera hans
mál. Vegna þessá mun sam-
bandið á milli Svavars og
Ragnars stundum dálitið spennt
og þvingað og heyrt hef ég, að
Ragnar geri dálitið af þvi að
breiöa Ur sér á rfkisstjórnarfund-
um, svona til að slá örlitið á
Svavarsvaldið. Þrátt fyrir þetta,
erSvavar ókrýndur konungur Al-
þýðubandalagsmannanna, en
verður til aö halda friðinn, að
hafa nokkuðstöðugt samband við
Ragnar, til að sá siðarnefndi
vindi ekki upp á sig. Hjörleifur
setur ekki stein i götu Svavars og
heldur sig viö sin fagmál, iðn-
aðarmálin, enda þau alveg nægur
höfuöverkur fyrir rikisstjórnina,
þótt hann fari nU ekki aö róta i
öðrum málum”.
Ekki voru þó allir sammála
þessari skilgreiningu og vildu
halda þvf fram, að mikið gott og
hreinskilið samstarf væri á milli
Hua Guofeng.
DENG HRÓSAR FULLUM SIGRI
YFIR MA ÓISMANUM
formlega kunngerð afsögn Hua og
gengið frá þvi, hver við for-
mennskunni tæki af honum. Þetta
gerðist á fundi 195 manna mið-*
stjórnar flokksins. Þar voru loks
á enda kljáðar deilur um stefnu
og forustu KommUnistaflokks
Kina, sem staðið hafa frá þvi I
fyrra, að Hua laut I lægra haldi.
Sigurvegari i þessum deilum er
Deng Xiaoping, varaforsætisráð-
herra að nafnbót en raunveruleg-
ur i'éíðtogi kommUnistaflokksins
siöustu árin og enn frekar eftir
nýafstaðin miðstjórnarfund.
A fundinum var kjörinn flokks-
formaður Hu Yaobang, náinn
samstarfsmaöur Dengs um ára-
tugi, félagi hans i niðurlægingu og
þrengingum á tima menningar-
byltingarinnar og hægri hönd viö
að koma þjóðlifi og atvinnuveg-
um Ki'na á réttan kjöl eftir skelf-
ingarnar sem yfir dundu siðasta
áratuginn sem Maó lifði.
Mjðstjórnarfundurinn sem inn-
siglaöi sigur Dengs og stefnu hans
var haldinn á þeim tima, aö hann
bar upp á sextiu ára afmæli
KommUnistaflokks Kina. Með þvi
gafst tækifæri til að tengja kjör
nýja formannsins heildarmati á
starfi og stöðu flokksins, og hann
notaöi sér það rækilega til aö gefa
til kynna að nU ættu sér stað
þáttaskil, timiMaó og stefnu hans
væri nU á enda runninn, og við
forustu Kina teknir menn sem
hann haföi UtskUfað.
Yfirlit um starf KommUnista-
flokks Ki'na i sex áratugi, sem
miðstjórnarfundurinn sendi frá
sér, er mikið plagg, á annað
hundrað siður. Þar er þvi að visu
haldið fram, að þegar á heildina
sé litíö hafi Maó gert meira gagn
en ógagn, en jafnframt kveöinn
upp hinn þyngsti áfellisdómur yf-
irverkum hans siðasta áratuginn
sem hann lifði.
Villur Maó og skaðræðisverk
eru rakin allt aftur til ársins 1957,
þótt um þverbak keyrði i menn-
ingarbyltingunni, „sem átti sök á
mestu óförum og þyngsta tjóni
sem flokkur, riki og þjóð hafa
beðið siöan alþýðulýöveldið var
sett á stofn,” segir i yfirlitinu.
Tekiö er fram aö KommUnista-
flokkurKina hafifdltá sig alvar-
lega sök meö þvi að láta undir
höfuð leggjast aö setja valdi Maó
skoröur og hefta þannig yfirgang
hans og óhæfuverk.
Nýi flokksformaöurinn, Hu
Yaobang, hnykktisvo enn betur á
þessum áhersluatriðum i ræðu
sinni á miðstjórnarfundinum.
Hann var h'ka fyrstur kinverskra
forustumanna til aö slá föstu op-
inberlega, aö menningarbyltingin
hefði leitt hörmungar yfir Kin-
verja, og að hUn hefði fyrst og
fremst verið verk Maó. I sam-
ræmi við það einbeitti Hu sér aö
þvi fyrst eftir að hann hófst til
valda á ný að hreinsa mannorð
lifandi og látinna, sem bornir
voru lognum sökum i menningar-
byltingaræðinu.
En þessi eindregna afstaða Hu
Til Maó og menningarbyltingar-
innar aflaöi honum lika óvina, og
andstaöa þeirra varö þess vald-
andi öllu öðru fremur, aö meira
en misseri leið frá þvi hann tók i
raun viö flokksformennskunni af
Hua þangað til miöstjórnin kom
saman til að staöfesta manna-
skiptin. I valdastööum i Komm-
Unistaflokki Kina er fullt af
mönnum sem eiga stöðu sina að
þakka fylgispekt viö Maó, konu
hans og fylgifiska þeirra. Þeir
hafa með öllu móti reynt að tefja
uppgjöriö við maóismann og
þvældust fyrir Utnefningu Hu i
formannsembættið eins lengi og
þeir gátu.
1 hátfðarræöu á sextugsafmæli
kommiínistaflokksins geröi Hu
sér far um aö friömælast viö
þennan hóp meö þvi aö hvetja til
einingar og sameiginlegs átaks
um þá stefnu sem nU hefði veriö
ákveöin i ljósi sögulegrar
reynslu. En jafnframt varaöi
hann menn i áhrifastööum við aö
reyna að beita valdi sinu til að
hindra framkvæmd markaðrar
stefnu flokksstofnana, en þess
háttar sjálfheldu hefur mjög gætt
i Ki'na siðustu árin. Ráöstafanir,
sem flokksforustan hefur ákveðið
■27
Ragnars og Svavars og þeirra
hugur og hönd væru eitt.
Málin ganga þannig fyrir sig i
rikisstjórninni, aö tvisvar I viku
eru rikisstjórnarfundir haldnir.
Fundirnirstanda yfirleitti rUmar
tværklukkustundir og eru haldnir
á þriðjudögum og fimmtudögum,
yfirleitt fyrir hádegi. Eftir
heimildum minum eru ríkis-
stjórnarfundirnir yfirleitt frið-
samir og þægilegir og oftast
aðeins einskonar afgreiðslu-
stofnun mála, sem þremenn-
ingaklikan hefur unnið og undir-
bUið. Þó kemur auövitað fyrir að
það kastast ikekki á milli manna,
en sliku er haldið innan fjögurra
veggja stjórnarráöshUssins.
Eitt er það, sem hefur gjör-
breyst með tUkomu rikisstjórnar
Gunnars, frá þvi sem var, þegar
vinstri st jórnin sat aö völdum. Þá
voru deilur meöal rikisstjórnar-
flokkanna reknar meira og minna
i fjölmiölum, en nú er greinilega
lagt á það kapp að láta ekki fjöl-
miðlana komast i málin fyrr en
sameiginlegri niðurstöðu er náö i
rikisstjórninni. Þetta hefur tekist
að verulegu leyti, þótt aö sjálf-
sögðu hafi komiö upp mál, þar
sem ráöherrar og þingmenn
stjórnarinnar eru með skot á sina
samstarfsmenn i rikisstjórninni.
Þaö mun hafa veriö Gunnar
Thoroddsen, sem mælti svo fyrir
um, strax iupphafi, að ráöherrar
ættu aö fara varlega i allar yfir-
lýsingar gagnvart blöðunum og
vitnaði þá i hina slæmu reynslu
vinstristjórnarinnar af þeim
vinnubrögðum. Munu ráöherrar
hafa fallist á þessi vinnubrögð og
haldið — a.m.k. til að byrja meö.
1 árslok i fyrra voru að ýmissa
áliti komin þreytumerki i
stjórnarsamstarfiö og ráðherrar
farnir að koma með ógætilegar
„meldingar” i fjölmiðlum. Er
það haft fyrir satt, að þá hafi
Gunnar ávitaö sina menn harka-
lega og sagt að svona vinnubrögö
i stjórnarsamstarfi gengju ekki.
Menn ættu að gera Ut um sin
YFIRSÝN t
að undirlagi Deng Xiaoping og
hans manna, hafa einatt runnið Ut
i sandinn að meira eöa minna
leyti, af þvf harösviraðir maoist-
ar I valdakerfinu hafa látið fram-
kvæmdina undir höfuö leggjast.
SU stofnun I kinversku þjóöfé-
lagi sem fastheldnust er á kenni-
setningar og starfshætti frá dög-
um Maó er herinn. Þar aö auki er
kurr i herstjórninni, af þvi hin
nýja etnahagsmálastefna Dengs
og manna hans dregur Ur fjár-
festingu I hernaðarþágu, svo
meira sé aflögu til aö uppfylla
þarfir óbreyttra borgara. Siðast i
vor birtist f aðalmálgagni hersins
grein sem varaöi stranglega við
þeim viðhorfum, sem nú hafa
orðiö staöfest stefna með mið-
stjórnarfundinum.
DengXiaoping ætlar greinilega
ekki aö láta hershöföingjum hald-
ast uppi að þvælast lengur fyrir
nýju forustunni i flokknum, þvi á
miðstjórnarfundinum var honum
falin formennska i hermála-
nefndinni, sem frá fornu fari hef-
ur það hlutverk, aö sjá um aö her-
inn sé flokksforustunni undirgef-
inn og framkvæmi stefnu hennar.
Þá ersvokomið aðDeng sjálfur
og nánir bandamenn hans gegna
þrem áhrifamestu embættum
Kina. Sjálfur hefur Deng tekið að
sér aö hafa yfirumsjón meö hern-
um, en hann er gamall stjórn-
málafulltrúi tengdur hernum frá
dögum striösins viö Japani og
borgarastyrjaldarinnar. Hu er
tekinn við formennsku i kommún-
istaflokknum og þar með æðsta
valdi um skipan valdakerfis
flokksins. Aöur hafði annar
bandamaður Dengs, Zhao Ziy-
ang, orðið forsætisráðherra, svo
ráöuneytin og embættiskerfiö var
þegar i tryggum höndum.
Meö þessu hefur Deng ekki aö-
eins tekist að koma á samhentri
forustu fyrir flokki og riki, heldur
hefur hann jafnframt komið til
leiðar verulegri yngingu forustu-
sveitarinnar i Kina. Sjálfur er
hann 76 ára, af þeirri kynslóö
sem gekk i kommúnistaflokkinn
við stofnun eða skömmu siöar.
Með Hu, sem er 67 ára, og Zhao,
sem er fimm árum yngri, komast
ágreiningsmál innan rikis-
stjórnarinnar, en ekki á siðum
dagblaðanna. Ráöherrar munu
hafa setið undir þessum ákUrum
forsætisráðherra og lofaö bót og
betrun.
En talandi um fjölmiöla og
rikisstjórnarfundi, þá er auðvitað
dcki hægt aö komast hjá þvi fyrir
ráöherra að tala við fjölmiðla.
Eitt ógætilegt orð eins ráðherra I
blaðaviðtali, getur sett annan
ráðherra Ur öörum flokki upp við
vegg. Það mun þvi koma fyrir, aö
krafist er skýringa á orðum ein-
hvers ráðherra i blaðaviðtali.
Viðkomandi ráðherra skýlir sér
þá yfirleitt á bak við ónákvæmni
blaðamanns eða að rangt heföi
verið eftir haft. Hafa stundum
komið upp oröasnerrur i rikis-
stjórninni, þegar einhver ráö-
herra hefur reynst taka of mikið
upp i sig i samtali viö fjölmiðla,
þá kannski á kostnað annars.
Almennt munu ráðherrarnir 10
eiga vel saman persónulega. Þaö
er sérstaklega tekið til þess, hve
náið samband Gunnar hefur náð
við þá Svavar og Steingplm. A
hinn bóginn hafa menn þó á til-
finningunni, aö ekki sé of mikill
varmi milli Svavars og Tómasar
Amasonar, fyrrverandi og nUver-
andi viðskiptaráðherra. Þar andi
köldu á milli. Sömu sögu er aö
segja um þá Pálma Jónsson og
Hjörleif Guttormsson. Þar standi
i végi vinskapar og eðlilegs sam-
starfs, stefnan I œ-kumálum.
Með lempni og ómældri vinnu
hefur Gunnari tekist aö halda
skUtunni á floti og stjórnarsinni
sagöist þess fullviss, að þessi
stjórn héngi saman til enda kjör-
timabils. „Þaö voru ákveöin
vandamál sem komu upp i lok
siðasta árs, en þau eru nU fyrir
bi. Þaö hefur almennt veriö
góður friöur innan þessarar
stjórnar og fer batnandi”.
.eftir
Guómund
•Arna
’Stefánsson
eftir
Magnús
Torfa
ölafsson
i æðstu stööur menn sem ekki
komu til skjalanna i flokknum
fyrr en hann var oröinn afl i kin-
versku þjóölffi. Sjálfur hefur
Daig sagt, að eitt af þvi sem
flokknum beri að læra af reynsl-
unni af Maó, sé að skipta um for-
*ustumenn áður en þeir gerast
gamlaðir um of.
Samkvæmtþvi má Deng sjálfur
fara að hugsa sér til hreyfings, en
kjör hans til formennsku i her-
málanefnd kommúnistaflokksins
ber vott um að hann hyggst ekki
draga sig I hlé alveg á næstunni.
Honum mun þykja þörf á að fylgj-
ast með hvernig skjólstæðingum
sinum I forsætisráðherraembætti
og fldcksformennsku gengur aö
festa sig i' sessi, en hvorugur
þeirra hefur til aö bera myndug-
leika og stjórnmálareynslu á við
Deng.
Hua Guofeng, fráfarandi
flokksformaður, hefur verið gerö-
ur lægst settur margra varafor-
manna og gagnrýni á hann i
ályktun miöstjórnar er i hóf stillt.
1 rauninni hefur ekki rikt ágrein-
ingur I flokksforustunni um aö
brýnasta verkefni hennar sé að
reisa atvinnulif og menntir með
fjölmennustu þjóö heims Ur nist-
um menningarbyltingarinnar.
Hins vegar hefur menn greint á
um starfsaöfaröir, hversu ræki-
legs fráhvarfs frá máoismanum
endurreisnin krefðist. Hua
hneigðist til aö beita hástemmd-
um vfgoröum og færast stórvirici i
fang aö hætti Maó. Varð það til
þess.aö takmörkuðum fjármun-
um og verkkunnáttu var dreift
um of, svo á siöasta ári varö að
hætta viö ýmsar framkvæmdir I
miðjum kliðum.
Deng og hans nótar vilja fara
sér hægar, en undirbúa verkefnin
þeim mun rækilegar. Að þeirra
dómierreynslan kennisetningun-
um æðri, kenning sem ekki stenst
dóm reynslunnar verður að vikja,
jafnt þótt höfundur hennar heiti
Maó.