Helgarpósturinn - 06.11.1981, Blaðsíða 21

Tillögur um nýskipan í kvikmyndamálum:
Jafnvirði söluskatts
til kvikmyndagerðar
— og sett verði upp
Kvikmyndastofnun Islands
KvikmyndasjóOur og Kvik-
myndasafn islands veröa sam-
einuð i eina stofnun, Kvikmynda-
stofnun islands, sú stofnun fær til
umráOa á hverju ári upphæO, sem
jafngildir söluskatti af öllum
kvikmyndasýningum á landinu,
nái fram aO ganga tillögur nefnd-
ar sem nýlega skilaOi niOurstöO-
um til menntamálaráOuneytisins.
Nefndina skipuOu IndriOi G.
Þorsteinsson, formaöur, GuOrún
Helgadóttir, Þorsteinn Jónsson,
Vilmundur Gylfason, Halldór
Blöndal, Sigmar B. Hauksson og
Jón E. Böövarsson, fulltrúi fjár-
málaráöuneytisins.
— Eitt af aöalatriöum þessara
tillaga, sem viö lögöum fram I
frumvarpsformi, er þaO, aö þær
stofnanir sem þegar starfa aö efl-
ingu kvikmyndageröar veröi
settar undir einn hatt, segir
Indriöi G. Þorsteinsson viö Helg-
arpóstinn.
En þaö er alls ekki ætlun nefnd-
arinnar, aö upp rísi enn eitt stofn-
anabákniö. Hugmyndin er, aö viö
þessa nýju stofnun starfi einn
framkvæmdastjóri, meö stjórn
sér til aöstoöar, og ein hálfsdags
manneskja viö skrifstofustörf.
Þeim fjármunum sem hingaö til
hefur veriö dreift á Kvikmynda-
sjóö og Kvikmyndasafniö á siöan
aö beina á einn staö, Kvikmynda-
stofnun lslands.
— I tillögum okkar er ætlast til,
aö ekki einungis jafnviröi sölu-
skatts af islenskum kvikmyndum
veröi variö til þessara hluta, eins
og hingað til hefur veriö, heldur
af öllum kvikmyndasýningum.
Til viöbótar þessu er meiningin,
aö Kvikmyndasjóöur veiti ein-
hverskonar ábyrgö gagnvart
fjármálastofnunum fyrir fé sem
framleiöendur þurfa aö taka aö
láni til aö kosta framleiöslu
mynda sinna. Þetta er gert til aö
losa þá undan stööugum veösetn-
ingum á húsum sinum, segir
Indriöi.
I tillögum nefndarinnar er gert
ráö fyrir þvi, aö styrkir og lán-
veitingar miöist viö allt aö þrem-
ur kvikmyndum á ári, og sjóös-
stjórnin veröi þvi aö velja og
hafna ef óskaö er fyrirgreiðslu
fyrir fleiri myndir, eöa fresta
framkvæmdum.
Nefndin hefur lagt til, aö fé þvi
sem variö verður til Kvikmynda-
stofnunar veröi skipt þannig, aö
60% af jafnviröi söluskattsins
renni beint til Kvikmyndastofn-
unar, 40% veitt i bein lán, en önn-
ur 40% veröi ábyrgöir fyrir
greiöslum, einskonar rikistrygg-
ing til aö auövelda framleiöend-
um aö útvega fé i bankastofnun-
um.
— Þótt þess sé ekki getið i til-
lögunum gerum viö ráð fyrir þvi,
aö hlutiþessa fjár renni til geröar
heimildamynda, en lifleg heim-
ildamyndamyndargerð er undir-
staöa geröar lengri kvikmynda-
verka, segir Indriöi G. Þorsteins-
son.
Tillögur nefndarinnar eru nú til
umfjöllunar i menntamálaráöu-
neytinu en veröa væntanlega
lagöarfyrir Alþingi i vetur. ÞG
Ofsi og átök / /ðnó
Leikfélag Heykjavikur sýnir
Undir álminum eftir Eugene
O’Neill i þýöingu Ama Guöna-
sonar. Leikstjóri: Hallmar Sig-
urösson. Leikmynd og búning-
ar: Steinþór Sigurösson. Lýs-
ing: Daniel Williamsson. Tón-
konum. Leikurinn á að gerast á
Nýja-Englandi um miöja 19.
öld. Ephraim er karl á áttræðis-
aldri er alla tiö hefur puöaö við
landbúnaö en er samt enn keik-
ur og hress. Hann á þrjá upp-
komna syni, þá Simon og Pétur
list: Siguröur Rúnar Jónsson.
Leikendur: Gisli Halldórsson,
Siguröur Karlsson, Jón Hjartar-
son, Karl Ágúst Úlfsson, Ragn-
heiöur Steindórsdóttir, Siguröur
Rúnar Jónsson, Jón Sigur-
björnsson, Emil G. Guömunds-
son, Margrét Helga Jóhanns-
dóttir, Lilja Þórisdóttir, Hlin
Agnarsdóttir og Þorleikur
Karlsson.
Eugene O’Neiller sá höfundur
sem öörum fremur lagöi grunn-
inn að bandariskri leikritum.
Þegar hann hóf ferilsinn á öðr-
um áratug 20. aldarinnar var
ekki til nein leikhúshefö þar
vestra og þvi' eölilegt aö hann
leitaði I smíiju til evrópskra
leikskálda þess tima. Hann
hreifst af expressionismanum,
einkum verkum Strindbergs,
jafnframt þvi sem sálarfræöin
heillaöi hann og setti mark sitt á
mörg verka hans. O’Neill var
afkastamikillhöfundur og bestu
verk hans eru jafnframteinhver
bestu verk leikbókmenntanna.
Hann hlaut margháttaöa viöur-
kenningu fyrir verk sin m.a. Nó-
belsverölaunin 1936. O’Neiil
skrifaöi leikritiö Undir álminum
(Desire under the Elms) áriö
1924.
1 þessu verki segir frá Ep-
hraim Cabot, sonum hans og
með fyrstu konunni og Eben
með konu númer tvö. Átökin i
leiknum snúastsiöan um þriöju
konuna Abbie og þau áhrif sem
skyndileg tilkoma hennar hefur
á heimili gamla mannsins. Syn-
irnir hatast allir við föður
sinn og vildu hann gjarnan
dauöan . Sá gamli hefur
keyrt þá áfram
Karl Agúst og Ragnheiöur I
Undir álminum — sums staöar
heföi meiri hófstilling og tempr-
un gert gott, segir Siguröur m.a.
I umsögn sinni.
Lestur ti/kynninga
Rikisútvarpið okkar er ein-
stakt á marga lund. Ekki bara
fyrir kvöldvökuna þar sem
linnulaust er reynt aö viöhalda
bændamenningunni og drauga-
trúnni. „Lestur tilkynninga” er
annar þáttur I sérstæöi þessa
ágæta miöils.
1 auglýsingatimum útvarps
birtist einkar glögg mynd af
neysluvenjum velferðarþjóöfé-
lagsins. Fyrri hluta vikunnar er
allt meö rólegum blæ, enginn
æsingur, markaðurinn greini-
lega aö safna kröftum fyrir átök
helgarinnar. A fimmtudögum
fer skriðþunginn vaxandi og á
föstudögum er fjandinn laus.
1 hádeginu á föstudögum
keppast ýmsir um hylli hlust-
enda. Reynt er aö lokka okkur
til aö eyöa peningum aö flikka
upp á útlitið, kaupa okkur föt
eía fara i einhvers konar snyrt-
ingu. Allt er þaö stílaö upp á
skemmtanalifið — þú veröur aö
vera gjaldgengur á stórmarkaöi
helgarmannlifsins.
Og fátt er sparað til að dá-
sama fyrir okkur fjölbreytni
menningargeirans. „Komið
þangaö sem fjörið er”, „þaö
verður stuö i Stapanum i
kvöld”, gnsaveisla, diskótek og
dans. Að ógleymdri hámenning-
unni, leikhúsunum og konsert-
unum.
Og þegar viö vöknum i út-
þvældum kórónafötunum eftir
frústreraö fylliri á einhverju
öldurhúsanna og uppgötvum aö
þaö er kominn laugardagur,
hvaö er þá til ráöa? Jú, ekkert
er betra i timburmönnunum en
aö sökkva sér niöur i helgarút-
gáfur dagblaöanna. Enda sér
útvarpiö um aö upplýsa okkur
um hvað þær hafa að bjóöa. Nú
er ekki hægt að pranga inná
mann fleiri fötum en þaö er
smuga aö maöur hafi meira
þrek i skemmtanalifið.
Upp rennur sunnudagur
bjartur og fagur eöa grár og
leiöinlegur. Þetta er dagur fjöl-
skyldunnar. Nú á maöur aö
troða kjarnafjölskyldunni inn i
bilinn og týnast i rykmekki
Þingvallahringsins, fá sér kaffi
i Eden eöa silung og hvitvin i
Valhöll, allteftir smekk og fjár-
hag.
En, afsakið, þaö er kominn
vetur ogeins vist aö Hellisheiöin
sé ófær. Þá er hægt að skoöa
húsgögn, eru ekki komin tvö ár
siðan viö endurnýjuöum sófa-
settið? Og nýju bilamódelin
koma hvert af ööru á markaö-
inn. Þegar búiö er aö sturta
auglýsingabæklingunum i skott-
iö er hægt aö rifast um þaö hvort
viö höfum efni á nýjum bil yfir
grilluöum humarhölum og
flösku af léttu vini sem Sigmar
hefur meö mælt. Nýju matsölu-
staöirnirsem ætla aö rækta meö
okkur vinkúitúr freista okkar,
þeir bjóöast til aö vaska upp
fyrir okkur. Og svo er upplagt
aö ljúka helginni i kvikmynda-
húsi.
Svo er helgin liöin, kominn
mánudagur og enginn hefur
tima til að eyöa peningum. Þaö
er helst aö einhverjir sérvitr-
ingar reyni að draga mann á
fund. Og auövitaö deyr fólk
jafnt á mánudögum sem aöra
daga.
Þaö fyndnasta viö þetta er aö
allt er lesiö upp af sama hlut-
lausa jafnlyndinu. Jón Múli, Jó-
hannes og Ragnheiöur Ásta
renna sér i gegnum bunkann án
þess aö kippa sér upp viö eitt
eða neitt. Þaö er rétt að þeim
bregði viö óvannaleg orö eöa
prentvillur i handriti.
Þetta hlutleysi i flutningi aug-
lýsinganna (ég hef aldrei skiliö
af hverju þeir á útvarpinu kalla
þetta tilkynningar) fer mjög
fyrir brjóstiö á auglýsingastof-
unum, þær vilja hleypa meira
fjöri í hann. Vonandi veröur
þeim aldrei aö ósk sinni. Ekki
vildi ég skipta á Ragnheiði Astu
með sina skýru og hljómmiklu
rödd og einhverjum nafniausum
leikurum sem maður veröur
strax hundleiöur á eins og i
sjónvarpinu.
Skáldskapur eða
b ókmenn ta fræ ði?
Kristján Jóhann Jónsson:
HAUSTIÐ ER RAUTT
Mál og menning, 1981
Kristján Jóhann Jónsson er
róttækur bókmenntafræöingur
sem hefur megna skömm á öll-
um borgaraskap i bókmenntum.
Þaö kemur berlegast fram I
„lesendabréfum” þeim sem
hann fléttar inni frásögn sina af
fólkinu i Miögaröi, bókmennta-
fræöilegum orösendingum höf-
undar til lesenda, en þar viröist
höfundurinn reyna aö útskýra
hvers vegna saga hans er jafn
góð og raun ber vitni. I þessum
bréfum fær hinn fáfróöi lesandi
m.a. aö vita hvers vegna engar
skáldverkum, eins og best sést i
lesendabréfi 111, þar sem getur
aö lesa eftirfarandi trúarjátn-
ingu: „Maöurinn er fyrst og
fremst hópsál og einstaklingur-
inn skiptir litlu sem engu þegar
allt kemur til alls. Merkilegustu
skilin i þessum hóp eru skilin
milli stétta og þess vegna er aö-
einsein aöalpersóna hugsanleg i
þessari sögu. Þaö er islensk,
vinnandi alþýöa — fólk sem
vinnur framleiöslustörf en á
ekki atvinnutækin — fólk sem
vinnur þjónustustörf eöa ein-
hverja aöra launavinnu — fólk.”
Og I samræmi viö þessa lifs-
skoöun sina opnar Kristján Jó-
aöalpersónur eru i bókinni —
sem má nú þó kannski deila um
— hvers vegna öll framsetning-
in er svona heldur I ruglings-
legra lagi og ýmislegt fleira.
Leynir sér ekki löngun höfundar
til að hafa holl og uppbyggileg
áhrif á lesanda sinn og sýna
Veruleikann eins og hann ER.
Þaö kemur i ljós þegar i
fyrstu lesendabréfum — alls eru
þau átta—- aö skáldiö á I nokkr-
um erfiöleikum meö aö vinna úr
þeim mannlifsveruleika sem á
þaö sækir. „Alls konar fólk biö-
ur viö dyr sögunnar” segir þaö,
„fólk sem á ekkert erindi inn i
heiöarlega sögu og væri nær aö
halda sig heima hjá sér.”
Og hvernig getur nú vesalings
höfundurinn brugöist viö öllum
þessum múg sem krefst þess aö
komast inn i bók hans. Hann er
kommi og á þar af leiöandi erfitt
meö aö gera sér einhvern
mannamun, hleypa einum inn
og visa öörum á dyr, slikt væri
aö sjálfsögöu I argasta ósam-
ræmi viö þá jafnréttishugsjón
sem hann aöhyllist. Þar viö bæt-
ist aö hann er i grundvallar-
atriðum á móti aöalpersónum i
hann Jónsson dyr sögu sinnar
upp á gátt og hleypir alþýöunni
inn.
I sföasta lesendabréfi bókar-
innar gripur höfundurinn svo
fram fyrir hendur gagnrýnand-
ans og getur þá m.a.s. ekki stillt
sig um aö hælast yfir skarp-
skyggni sinni. Þetta bréf finnst
mér svo merk heimild um viö-
horf hans til listar sinnar aö ég
get ekki stillt mig um aö birta
þaö i heild:
„Jæja, einmitt þaö. Svo þér
finnst ég skilja viö allt I lausu
lofti, ekki fylgja neinu eftir og
sagan bara eins og einhverjir
punktar og strik sem enginn geti
skiliö neitt i. Þú hefur kannski
haldiö aö þú gætir hugsað þetta
i friöi, en þaö geturöu ekki. Eg
get nefnilega lesiö hugsanir
þina, rétt eins og þú værir ein af
sögupersónunum, minn kæri
lesandi, og ég kannast viö þig og
þina lika. Ég hef nefnilega heyrt
þennan áöur.
Sannleikurinn er hins vegar
sá aö I þessari sögu koma bæöi
fólkiö og samfélagiö til þin eins
og i þinu hversdagslega lifi. 1
raun og veru þá séröu aldrei
nema svipmyndir af fólki. Jafn-
vel þinum bestu vinum. Þú
kynnist fólki ekki I heilum sög-
um meö upphafi, miöju og endi.
Þú sérö aldrei neitt nema brot
af veruleikanum og brot eru og
verða brot, hversu mikið sem
þig langar til aö þau séu eitt-
hvaö annaö!
Ef þú viöurkennir þaö og
reynir aö lesa rétt úr þeim brot-
um sem þú sérö, — þá kann svo
aö fara aö ýmislegt fróölegt
komi á daginn.”
Þarna er væntanlega komiö
listrænt prógramm þessarar
bókar og veröur þaö vist tæp-
lega sett skýrar fram. Eitthvaö
er þetta nú allt saman heldur
gamalkunnugt og ekki laust viö
aö maöur þykist þekkja þarna
natúralismann, gamla og góöa,
meö kröfu sina um rauntrúa
speglun þjóöfélagsveruleikans.
Fer þessi 19. aldar listfræöi ef-
laust ágætlega saman viö stétt-
arbaráttuhugmyndir þær sem
gegnsýra bókin og viröast höf-
undinum ekki siöur hugleiknar
en mannlifiö sem hann telur aö
leiti á sig. Hitt er vitaskuld ann-
aö mál hvort þessi speki hefur
dugaö Kristjáni Jóhanni til aö
búa til hugstæöan skáldskap —
sem þarf svo sem ekki aö segja
neitt um gildi hennar einnar út
af fyrir sig.
Nú má vel vera aö sá
sem hér heldur um
pennann hafi ekki haft
þolinmæöi eöa löngun til aö