Helgarpósturinn - 06.11.1981, Blaðsíða 24

24
Föstudagur 6.
nóvember
1981
Sin fóníus vei tin
Mér var um daginn bent á þá
augljósu staöreynd, sem reynd-
ar hefur óralengi veriB aö velkj-
ast i þoku i hausnum á mér og
ugglaust mörgum öörum, aö
oröiö sinfóniuhljómsveit er upp-
tugga. Þar sem oröiö sinfónia
þýöir nánast samhljóman (sin:
sam-, fón: hljóm), merkir oröiö
sinfónia eiginlega samhljóms-
hljómsveit. En þvi þá ekki bara
veginn vissir um, aö pró-
grammiö trekki. Hvaö skyldu
eiginlega mörg ágætisverk
liggja ósnert og óspiluö?
Martin Berkofsky hefur veriö
iöinn viö aö grafa upp litt þekkt
verk eftir bæöi fræg tónskáld og
miður fræg. Konsertinn atarna
eftir Max Bruch er eitt slikra.
Þetta er skemmtilegt verk
einsog flest mun vera eftir
Sinfóniusveit islands
Þessi sveit hélt sina þriöju
áskriftartónleika 29. október.
Þar voru til leiks komin Martin
Berkofsky og Anna .Málfriöur
Siguröardóttir og spiluöu fyrst
hinn sjaldheyröa konsert fyrir
tvö pianó og hljómsveit eftir
Max Bruch(1838—1929), en siö-
an Rondo I C-dúr fyrir tvö píanó
án hljómsveitar eftir Friörik
Chopin (1811—1849).
Oft viröist þaö vera nokkurri
tilviljun háð, hvaöa verk eru si-
fellt á kreiki I tónlistarheimin-
uno. Stundum er einsog snilling-
ur þurfi aö taka hálfgleymt verk.
upp á sina arma til aö menn læri
aö meta þaö. Otgeröarmenn
snillinganna eru á hinn bóginn
án efa mjög varfærnir I þeim
efnum. Þeir vilja vera nokkurn-
hann. En hann sker sig hvergi
aö neinu ráöi frá fyrirrennurum
sinum eöa samtiöarmönnum.
(Hann er jú af sömu kynslóö og
Brahms, Dvorsjak, Bruckner,
Saint-Saens, Bizet, Tsjækofski,
Mússorgski, Rimski-Korssa-
koff, Grieg). Þess hefur hann
liklega goldiö.
Rondóið fyrir tvö pianó samdi
Chopin 17 ára gamall eöa á
sama aldri og hin alræmdu
fjóröabekkjarskáld i Menntó.
Og ekki er þetta verk sosum
hótinu lakara en Barn náttúr-
unnar eftir Halldór Guðjónsson
frá Laxnesi i Mosfellssveit.
Chopin er þarna auövitaö eins
ljóörænn og rómantiskur og
unglingur gat veriö áriö 1828, en
þessir eiginleikar jukust aö
iþrótt og frægö þau tuttugu ár,
sem hann átti ólifuö. Skaöi, aö
þeir Jónas Hallgrimsson skyldu
ekki kynnast svosem kringum
1840.
Fettur og brettur
Þau Martin o§ Anna Málfriö-
ur léku þessi verk af miklu
ágæti. Vissulega fer meira fyrir
sjálfsöryggi hjá honum sem
vonlegt er, en hún lét hvergi
deigan siga. Berkofsky er einn
þeirra, sem lætur ýmsa likams-
parta aðra en hendurnar fylgj-
ast meö framvindunni, hvort
sem hann á leik eður ei. Sumum
finnst þetta llflegt, en öörum
þykir þaö bera vitni um tilgerö.
Ég var löngum I þeim hópi,
einkum þegar jazzleikarar og
popparar áttu i hlut. En oftast
mun þetta engin uppgerö, held-
ur innlifun og einhverskonar al-
gleymi. Þaö er best aö taka
dæmi af sjálfum sér:
Fyrir svosem 15 árum kenndi
ég þýsku siödegis i M.R. Þetta
var venjulega á bilinu kl. 3—5.
Einn dag lenti ég I meiriháttar
hádegisverði meö tilheyrandi
eftirveitingum og rankaöi ekki
viö mér, fyrr en ég átti aö hefja
kennslu eftir hálftima. Nú var
dómgreindin ekki á þvi stigi, aö
ég tilkynnti forföll. Ónei. Hins-
vegar nennti ég ómögulega aö
fara I stagliö, en ákvaö aö efna
gamalt loforö og spila fyrir
nemendur af segulbandi nokkur
Grimmsævintýri á frummálinu,
Rauöhettu, Kiölingana sjö,
Rumpelstiizichen osfrvmeö við-
eigandi ábendingum og endur-
tekningum til skýringar. Ekki
sá ég betur en nemendum þætti
þetta meö ánægjulegri kennslu-
stundum, og sambandiö viö þau
Berkofsky og Anna Málfriöur
varö enn ljúfara en áöur, þótt
naumast væri á gæöin bætandi.
Þaö var ekki fyrr en tiu árum
siöar, begar ég fór aftur aö hitta
þessa nemendur sem fulloröið
fólk á stööum einsog Þjóöleik-
húskjallaranum, aö þau trúöu
mér fyrir þvi, aö ég heföi hermt
eftir látbragöi flestra ævintýra-
persónanna, manna, dýra og
skrimsla i takt viö segulbandiö.
Og þaö heföi veriö ósköp gam-
an.
Antonin Dvorsjak
(1841—1904) bregst okkur
aldrei, en sá held é& væri lag-
lega útlægur úr sinu fööurlandi i
dag, ef hann væri á lifi.
Jean-Pierre Jacquillat brást
ekki Antónin i 6. sinfóniunni
hans, og hljómsveitin brást ekki
Jean-Pierre. Einkum var þriöji
þátturinn hressandi.
Aðrir háskólatónleikar
vetrarins voru i Norræna húsinu
s.l. föstudag I hádeginu Agústa
Agústsdóttir sópran og Jónas
Ingimundarson pianóleikari
fluttu lög eftir W.A. Mozart og
F. Schubert. Þetta var allt hiö
huggulegasta, en af ööru ágætu
vil ég einkum nefna meöferð
Agústu á lagi Schuberts Hvildu
þig, hermaöur. Frágangur text-
anna i söngskránni var hinsveg-
ar mikið brenglaöur og tón-
leikanefnd háskólans til litils
sóma. Háskólalýöurinn sótti
heldur ekki þessa tónleika að
neinu marki, og er lltt upp á
hann púkkandi.
Enda er rétt aö leggja á þaö
herslu, aö háskólatónleikarnir
eru öllum opnir og þeir næstu
eru i Norræna húsinu i hádeginu
i dag, 6. nóv. þá syngur Anna
Júliana Sveinsdóttir lög eftir
Dvorsjak og Wagner, en Lára
Itafnsdóttir leikur meö á pianó.
Sumir hafa veriö óánægöir meö
timasetningu þessara tónleika I
hádeginu. En þaö er öröugt aö
breyta þvi úr þessu, og viö hvik-
um ekki frá þessari stefnu út
kjörtimabiliö fremur en Gunn-
ar, Pálmi og Friöjón.
Fram bræður....
Ég gleymi seint fyrstu Orn-
ette Coleman skifunni sem ég
komst yfir. Það var The Shape
of Things To Come meö Cole-
man á altó, Don Cherry á
trompet, Charlie Haden á bassa
og Billy Higgins á trommur og
meðal verkanna voru Lonely
Woman og Focus on Sanity.
Þetta var uppúr 1960 og skifan
nýlega útgefin. Ég hafði aldrei
heyrt neitt þessu likt og leið
komu fram, nema þá rafmagnið
hans Miles Davis!
1 fótspor Colemans komu
tveir kappar i plötusafnið:
Archie Shepp og Albert Ayler.
Shepp fór beint i æð. Hann var
geggjaður og trylltur en stóð
samt föstum fótum i hefðinni,
blés einsog Webster og alltaf
var ein og ein Eliingtonballaða
á efnisskránni. Ayler var rugl-
aðri. Kannski vegna þess að
platan sem fékkst með honum
var standardaplata: Summer-
time, On Green Dolphin Street
ábyggilega einsog þeim er
heyrðu fyrst i Parker & Gill-
espie uppúr fjörutiu. Föstum
takti og hljómagangi var kastað
fyrir borð og laglinur og sólóar
öllu eldra ólikt. Um þessar
mundir flutti ég til Vestmanna-
eyja og hafði Ornette i farangr-
inum. Það hefur alltaf verið
harðsnúiö djassiiö i Eyjum og á
þessum árum var miðstöðin á
Smárabar i nágrenni lögreglu-
stöðvarinnar, en Siggi tromm-
ari á Háeyri rak sjoppuna og
hafði innanbúðar tenóristann
Gylfa prent. Jazzklúbbur Vest-
mannaeyja geymdi græjurnar
sinar á lagernum og þar söfnuð-
ust hinir sanntrúuðu saman, svo
og nokkrir utangarðsmenn og
spáðu i sveifluna. Davis, Roll-
ins, Mulligan, Getz og meirað
segja Mingus hljómuðu innan-
um goskassana, en þegar kom
að Ornette hlógu menn. Þarna
var einum of langt gengið. Að
visu sqgði Alli Vosi að þetta
væri interesant enda laus við
músikalska fordóma. Gylfi
prent filaði þó Ornette enda far-
inn að sökkva sér niðri Coltrane.
Það var ekkert skrýtiö þótt Orn-
ette ætti erfitt uppdráttar i eyja-
djasssamfélaginu þarsem
kúlið og boppið voru nýmæli.
Hann átti nefnilega erfitt upp-
dráttar meðal þeirra sem áttu
þó að vita betur: amerisku
djassgagnrýnendanna. Og ótrú-
lega lengi höfðu þeir þagað um
annan frumkvöðul hins frjálsa
djass: Cecil Taylor. Sem betur
fer virðast gagnrýnendur um
þessar mundir taka betur við
nýjungum, en kannski er það
bara vegna þess að ekkert bylt-
ingarkennt hefur gerst i djass-
inum siðan Cecil og Ornette
osfrv. en piánistinn lék einsog
boppari. Þegar ég lék hana á
djasskvöldum á Fylkingarloft-
inu i Tjarnargötu 20, sagði Jón
Rafnsson að hér væri verið að
drepa langhund). Platan bar
nafnið: My Name Is Albert Ayl-
er og á bassann lék sextán ára
Dani: Niels-Henning örsted
Pedersen. Sá gat nú spilað og i
eina alfrjálsa verkinu: C.T.
spunnu þeir Ayler saman einsog
þeir hefðu aldrei gert annaö
(seinna frétti maður að þeir
hefðu aldrei heyrt hvor i öðrum
áður og fyrst hist i stúdióinu!)
Þaö var mikil reynsla að kynn-
ast Albert Ayler og Niels-Henn-
ing sama daginn. Þessi skifa
hefur verið endurútgeíin hjá
Vouge og fæst i Fálkanum og
ber nú nafnið: Free Jazz.
1 B'álkanum fást einnig snilld-
arskifur með Ornette Coleman
og Archie Shepp. Crises (Im-
pulse 8002) er klassiskur Orn-
ette: Don Cherry, Dewey Red-
man, Charles Haden og sonur-
inn Ornette D. Coleman á
trommurnar. Árgerð 1969. Body
Meta (Artist House 1) er frá
1977 (nýrri Ornette er ekki á
markaðnum) og er fönkið þar
komið’til sögunnar. Rúsinan i
pysluendanum er svo dúóplata
Ornette og bassaleikarans
Charlie Hadens: Soapsuds,
Soapsuds (AH 6). Ornette blæs
þarna i tenórinn og er þetta eitt
af meistaraverkum djassdúós-
ins. Frjálsbyltingin er fyrsta
bylting djasssögunnar þarsem
hvitir menn komu þó nokkuð við
sögu: Paul Bley, Roswell Rudd,
Steve Lacy og Charlie Haden
svo fáeinir séu nefndir. Haden á
aöra dúóplötu i Fálkanum þar-
sem hann leikur með pianistan-
Cecil Taylor og Colemann
— merkisberar hins frjálsa djass
um Hampton Hawes: As Long
as There is Music (AH 9404) og
hann er einn af görpunum i Old
And New Dreams (ECM 1154)
ásamt Cherry, Redman og Ed
Blackwell. Þetta er Ornette-
plata án Ornette og þarna leika
þeirma. klassikina: Lonely Wo-
man.
Áðuren sögunni vikur að
Archie Shepp vil ég minna á
frumherjann Cecil Taylor.
Hann var kannski sá af bylting-
armönnunum sem minnstrar
alþýðuhylli hefur notið og er það
skiljanlegt. Verk hans eru löng
og flókin og hinn rýþmiski púls i
órafjarlægð frá þeim hefð-
bundna. Á siðari árum hefur
vegur hans þó farið vaxandi og i
Fálkanum má fá þrefalt hat Hut
albúm: One Too Many Salty
Swift And not Goodbye.sem var
i hópi þeirra þriggja albúma
sem djassgagnrýnendur down
beatkusu albúm ársins 1981 og
svo er það 3 Phasis (NW 303),
magnþrungið klukkutimaverk,
þarsem Cecil sýnir að enn er
hann framsæknasta tónskáld
djassins.
Archie Shepp hefur mikið
breyst á undanförnum árum.
Dúóplata hans og suðurafriska
pianistans Dollar Brands er gott
dæmi um það, ljúf, þýð, róman-
tisk, websterisk. Hún er gefin út
af japanska Columbia og er
upptakan frábær. Nafn: Duet
Aðrar Sheppskifur fást i Fálk-
anum ss. hin geggjaða Attika
Blues Big Band þarsem hann
hefur smalað saman 29 manna
bandi og söngvurum og leikur
allskonar verk ma. Strollin’ eft-
ir Horace Silver og Hi-Fly eftir
Randy Weston. Þarna er hann
ekkert hræddur við að nota
klassiskt bigband innámilii
frjálslegri kafla.
Að lokum langar mig að fara
nokkrum orðum um ágætt al-
búm þarsem trommuleikarinn
Max Roach leikur listir sinar i
félagsskap við Archie Shepp:
The Long March nefnist það og
er tekin upp á djassfestivalinu i
Willisau i Sviss árið 1979 og gef-
in út af hat Hut. Á þessari plötu
er sameinað það frjálsa og hefð-
bundna. Þar eru farnar nýjar
leiðir,enhinu liðna sýnd virðing
og ást. Af sliku gætu ýmsir öfga-
menn, jafnt til sveiflu og frelsis,
lært. Þaö er oft grátlegt aö
heyra þegar slikir tala um
sanna og ósanna djassunn-
endur. Þeir sem fara á þennan
konsert eru ekki eins sannir og
þeir sem fara á hinn. Þaö er
eölilegt aö hver hafi sinn smekk,
haldi meira uppá þessa djass-
tegund en hina, en aö boöa einn
STÓRASANNLEIK er vonandi
stefna sem er á undanhaldi
meöal tónlistarunnenda.
Max Roach er einn af stór-
meisturum djasstrommunnar.
Hann tók við arfi Sid Cattle og
hefurbyggtá honum öðrum bet-
ur. Enginn trommuleikari i nú-
timadjassi hefur komist fram-
hjá áhrifavaldi hans.
A þessari skifu eru fjögur
verk er þeir kappar leika sam-
an: The Long March, South Afr-
ica Goddam og It’s Time eftir
Roach og U-Jaa-Ma eftir Shepp.
Hvort titilverkið er tileinkað
göngu Maós og félaga veit ég
ekki en báðir eru kapparnir rót-
tækir og Shepp marxisti og hef-
ur skrifað mörg pólitisk verk,
ljóð og leikrit.
■ Archie Shepp leikur einn
snilldarballöðu Ellingtons: In A
Sentimental Mood (sem rang-
lega er talin Sophisticated Lady
á plötualbúminu) og hefur hann
gert þvi verki góð skil áður.
Þessi útgáfa er ekki ólfk klúbb-
upptökunni frá San Fransisco
1966, nema hvað inngangurinn
er allur settlegri, einsog fall-
vatnið hafi verið beislað.
Max leikur einn J.C. Mose Is
og Triptchi: Four Big Sig,
Drums Unlimited og Papa Jo.
Tveir fyrstu kaflar svitunnar
voruá Atlantic skifu frá 1966, en
sá þriðji, óðurinn um Jo Jones
er nýrri af nálinni. Þar leikur
Roach á háhattinn af sannri list
einsog vera ber þegar Jo Jones
er heiðraður. Big Sid Cattle og
Max Roach eru kannski tveir
áhrifamestu trommarar djass-
ins. Það er þvi von á góðu þegar
Max leikur fyrir Big Sid og oft
reikar hugurinn til Boff Boff sól-
ós Cattles með Armstrong 47
þegar hlustað er á Roach. Hann
þekkir sina menn!
The Long March er plata sem
enginn djassunnandi ætti að láta
fara framhjá sér hafi hann
gaman aö frjálsum spuna en
formföstum þó og stórbrotnum
trommuleik.