Helgarpósturinn - 22.01.1982, Blaðsíða 4

4
—helgarpósturinru
NAFN: Ólafur Daviðsson. STARF: Forstjóri Þjóðhagsstofnunar. FÆDDUR: 4. ágúst 1942.
FJÖLSKYLDUHAGIR: Giftur og á tvö börn. HEIMILI: Skólavörðustigur 18.
BIFREIÐ: Land Rover árg. 72. ÁHUGAMÁL: Engin sérstök, fer stundum á skiði.
„Verðbólgan er harður húsbóndi”
Enn hasla stjórnvöld tandsins viö aö leggja fram „efnahagsmálapakka" og kunngera ráðstafanir i
hinni erfiöu baráttu gegn veröbólgunni. Slíkar ráðstafanir, eða efnahagsstefna, viröist sjaldan geta
orðið lil hér á landi, nema fiskverö hafi áöur veriö ákveöiö. Vegna veröbólgunnar er stööugt og aftur
verið aö ákveöa verö á fiski og slikar veröákvaröanir geta — aftur vegna veröbóigunnar-aöeins gilt i
mjög skamman tima.
Nú oröiö hafa allar rikisstjórnir þaö aö meginmarkmiði sinu aö berja niöur veröbólgu, viöhalda
kaupmætti og tryggja fulla atvinnu. Sumir hagfræöingar eru kannski þeirrar skoöunar, aö þetta þri-
þætta markmið sé f sjálfu sér mótsagnakennt og muni eins og efnahagskerfi okkar virkar, aldrei takast
mcð ncinu lagi. þjóöhagsstofnun er þaö tæki f kerfinu, sem margt og mikiö hlýtur að hafa að segja,
þegar efnahagsstefna er mörkuö. Viö yfirheyrum þvi forstööumann hennar, ölaf Daviösson hagfræö-
ing.
Nú varst þú oddamaður i yfir-
nefnd viö f iskvcrösákvörðun um
daginn. t>aö var talaö um aö
Steingrimur Hermannsson heföi
tekiö fram fyrir hendurnar á
þcr viö veröákvöröun. Siturðu
eftir þcssa hrið mcð sárar til-
finningar?
Nei, þaðer alls ekki. Samstarf
við Steingrim var mjög gott i
þessari fiskverðsákvöröun. Það
var mjög náið samband á milli
og við töluðum saman oft á dag
meðan á þessu stóö. Samstarfiö
var i alla staði prýöilegt.
Eru svona mikil afskipti ráð-
herra af fiskverðsákvörðun
eölileg að þinu mati?
Nei, þau eru kannski ekki
eðliieg — el' að kringumstæður
okkar hér væru eðlilegar. Hins-
vegar hefur það verið svo um
mörg undaníarin ár, að rikis-
stjórn,og þá fyrst og fremst
sjávarútvegsráðherra, hafa
orðið að hafa af þessum máium
mikil afskipti — til þess að
leysa málin. Þannig hefur það
þvi miður verið.
Hvaða haldbetri leið er til, til
þess að ákveöa þctta þýðingar-
mikla fiskverö?
Það hefur enginn getað bent á
aðra og þá betri leið til þess að
ákvarða það. Ný leið er án efa
vandfundin, þannig aö ég held
að þaö sé kannski ekki spurn-
ingin um að finna upp annað
kerfi, heldur reyna að láta það
kerfi sem við höfum vinna eins
og til var ætlast i upphafi. Þaö
er afskaplega erfitt, þegar við
búum við svo mikla veröbólgu
og þar af leiðandi sibreytilegt
gengi. Ég held aö ein leið væri
kannski sú, að rjúfa þau tengsl
sem eru milli gengisskráningar
og fiskverðsákvörðunar, reyna
að losa tengslin milli þessara
tveggja ákvarðana. Það gæti
verið til bóta og gert þessa
ákvörðun sjálfstæðari, en þaö er
ekki vist að það takist.
Hér áður I tíð fyrirrennara
þins i forstjórastóli Þjóöhags-
stofnunar, virtist Þjóöhags-
stofnun vera meira og minna á
kafi i mótun efnahagsúrræöa og
þiö Þjóðhagsstofnunarmenn
sátuö rikisstjórnarfundi — nú
er komin upp sérstök efnahags-
málanefnd og Þjóðhagsstofnun
viröist vera úti i kuldanum viö
mótun þeirra tillagna sem nú er
veriö aö bræöa
saman — hvernig stendur á
þessu?
Hver rikisstjórn hefur náttúr-
lega sin vinnubrögð varðandi
þaö hvernig hún mótar sina
stefnu og hvernig hún vinnur aö
sinum málum. Viö vinnum
ýmislegt fyrir þessa rikisstjórn
eins og aðrar rikisstjórnir og
leggjum þeim sitthvað tii við
undirbúning stefnumótunar
eftir þvf sem viö erum beönir
um að gera. En ég held, eftir þá
miklu efnahagsmálaumræðu
sem verið hefur hér undanfarin
ár og umræöu um þau úrræöi
sem koma til greina — það hafa
nánast allir hugsanlegir kostir
verið settir fram, — að núna sé
þetta miklu frekar spurning um
það, — fyrir hverja rikisstjórn
— að ieita eftir pólitískri sam-
stöðu um ákvef.nar aðgerðir.
Það er eðlilegt að sú umræða
fari fram innan rikisstjórnar-
innar og þess trúnaðarmanna-
hóps, sem hún velur til þessa.
Núna er þetta svo mikið pólitísk
umræða um það hvað eigi að
gera.
Er eðlilegt að hagsmuna-
aðilar hér heima séu aö ákveöa
verö á fiski án tillits til verðlags
á erlendum mörkuðum?
Nú er það reynt,innan mögu-
íegra marka.að taka tillit til að-
stæðna á erlendum markaði.
Sem dæmi má nefna verðlags-
ákvörðunina núna siðast, og
reyndar fyrir ári lika. Fyrir ári
blasti við, að markaðsstaða
hinna þriggja útflutningsgreina;
frystingar, söitunar og herslu
var afskaplega misjöfn. Sá
munur er eanþá fyrir hendi.
Frystingin stendur m jög höllum
fæti. En verð á saltfiski og
skreið hefur verið gott og mark-
aður góður og það hefur verið
reynt að jafna þennan mun i
fiskverðsákvörðuninni með þvi
að hækka þann fisk sem fer
einkum i söltun og herslu.
Þannig reynir verölagsráðið að
taka tillit til ólikra markaðsað-
stæðna. En þetta er yfirskyggt
af ástandinu hér, veröbólgunni
og gengisbreytingum.
Er Þjóðhagsstofnun ráð-
gjafarstofnun óháö pólitlsku
valdi eöa vinnur hún eftir pönt-
unum ríkisstjórnarinnar?
Þjóðhagsstofnun hefur skyld-
um að gegna gagnvart Alþingi,
rikisstjórn, aöilum vinnu,-
markaöarins og almenningi.
Hún vinnur ýmis verkefni fyrir
rlkisstjórnina og Alþingi, en hún
hefur lika þeim skyldum að
gegna að birta, gefa út skýrslur
um ástand og horfur i eróahags-
málum og þær skýrslur eru al-
gjörlega á ábyrgð Þjóðhags-
stofnunar og ekki unnar-eftir
pöntun frá einum hé/neinum.
Hverju er hin ruglingslega
hagstjórn á tslandi aö kenna?
Eru islenskir hagfræöingar
svona illa að sér — eða er ekkert
farið aö ykkar ráöum?
Það er nú það. Efnahags-
þróunin á tslandi hefur verið
skrykkjóttari heldur en i
flestum öðrum löndum. Það er
nú það sem einkennir okkar
þjóðarbúskap — hvað þetta
hefur gengið skrykkjótt,
sveiflur verið miklar. Það er
ólikt erfiöara að hafa einhvern
hemil á sliku ástandi, heldur en
þegar allt gengur nokkuö jafnt.
En þau ráð sem hér eru til, eru i
aðalatriðum þau sömu og gilda
annars staðar — þau sem lesa
má um i hagfræðinni. En hér
rikir samspil sveiflukennds bú*
skapar og svo þess stjórn-
málaástands sem hér er. Við
höfum búið við samsteypu-
stjórnir, þ.e.a.s. okkar efna-
hagsstjórn byggist á málamiöl-
un. Og verðbólgan er harður
húsbóndi, bæði fyrir hagfræð-
inga og stjórnmálamenn, og
henni viröast ekki hæfa neinar
málamiðlanir.
Til hvaöa bragðs tækiröu, ef
þér væri falið aö berja verðbólg-
una niöur?
Það er út i hött að ætla sér að
berja verðbólguna niður með
valdi — ég myndi þvi hlaupa
burt frá sliku verkefni. Viö
búum i þvi þjóðfélagi sem við
búum við og við verðum að eiga
við verðbólguna i þvi sama
þjóðfélagi.
En hvaöa hugmyndir hafa
hagfræöingar um aöferöir til að
ráöa viö veröbólgu?
Fyrst verðum við að gera
okkur grein fyrir af hverju bú-
um við við svona mikla verð-
bólgu. Ástæðurnar geta verið
margar—en núna, held ég að
ástæða hinnar miklu verðbólgu
núna sé mikil verðbólga i fyrra
og áriö þar áður. Verðbólgan
hefur búið um sig á þessum sið-
ustu árum. Við höfum reynt
ýmislegt til að draga úr henni,
en þó aöallega til þess að draga
úr áhrifum hennar. Visitölu-
bindingdregur úr áhrifum verð-
bólgu, en gerir jafnframt erfitt
um vik að ráða við hana. Auð-
vitað er einfaldast að segja að
visitölubindingin skuli afnumin,
en það er heldur engin lausn,
nema við vissum hvað kæmi i
staðinn. Við getum alls ekki gert
ráð fyrir þvi, að verðbólgan
myndi bara gufa upp, þótt visi-
tölubindingin væri afnumin.
Verðbólgan myndi þá bara leita
i annan farveg. Þannig má
benda á ýmis hagfræðileg ráð,
en þau eru einskis virði nema
þvi aðeins að þau gangi eftir,
beri árangur.
J Er veröbólgan aö einhverju
leyti búin til af efnahagsstofn-
unum þjóöfélagsins — vegna
hagsmunaítaka stjórnmála-
manna?
Hún er ekki búin til þannig, en
henni er kannski viðhaldið
þannig, vegna þess að við erum
alltaf, með öllum mögulegum
ráðum, að reyna að koma i veg
fyrir afleiðingar verðbólgunnar.
Ef við tökum sem dæmi, að það
má hugsa sér sem aðgerð gegn
afleiðingu verðbólgu að draga
sem mest úr útlánum bank-
anna, og ef fyrirtæki lentu siðan
i erfiðleikum vegna þessa, sem
aftur hefði áhrif á atvinnu-
ástand einhvers staðar,og væru
menn ekki tilbúnir að taka af-
leiðingum af þvi, yrði að taka
lán, og ef til vill erlent lán;og þar
með er viöleitnin orðin að engu.
Eru þaö þá misvitrir stjórn-
málamenn eða fulltrúar hags-
munaaöila, sem eyöileggja alla
langtima pólitik?
Það er þarna stöðug tog-
streita milli hagsmunahópa og
þeir sem eru að reyna að leysa
þessa togstreitu telja sig ef-
laust ekki „misvitra”. En verð-
bólgan er orðin svo samgróin
öllu hérna, og eins og
gerist alltaf þegar verðbólga
verður svona mikil og i svona
langan tima, er reynt að binda
þetta á alla enda og kanta. Visi-
tölubinding er bein afleiöing af
mikilli verðbólgu. Þetta er ekki
bara islenskt fyrirbæri, þetta er
að verða meira og minna i öllum
löndum hér i kringum okkur. Og
með hverju skrefi sem tekið er i
þá átt að binda þetta svona, er
jafnframtgert erfiðara og erfið-
ara fyrir að það miði i þá átt að
við komumst nokkurn tima út úr
þessu. Út frá hagfræöilegu
sjónarmiði getur maöur talað
um ýmsar samræmdar efna-
hagsaðgerðir — en það er ákaf-
lega erfið stjórnmálaleg þraut
aðsannfæra alla um að þeir séu
að leggja eitthvað af mörkum.
Veröur ekki aö taka upp
aukna áætlanapólitik — hætta
smáskammtapólitik?
Skömmtunarpólitikin er
framkvæmd undir yfirskyni
áætlunarpólitikur, þannig aö ég
veit ekki hvort viö yrðum
nokkru bættari meö frekari
fjárfestingaráætlanir eöa annaö
af þvi tagi.
Þannig að ófarnaðurinn er aö
hluta falinn í vinnubrögöum Al-
þingis?
Auövitaö eiga allir sinn
hlut að máli, en mér finnst
maöur ekki geta bent á ein-
hverja ákveðna hópa og sagt að
þeir hafi ekki staðið i stykkinu.
Til þess þarf maður að hafa
býsna haldgóð rök. Mér finnst
allt tal um að það séu misvitrir
menn á þessum eða hinum
staðnum tiltölulega meiningar-
laust. En auðvitað finnst manni
að það vanti vissa einbeitni i að-
gerðir og hvernig þeim er fram-
fylgt.
Það er oft talað um verð-
bólguhjóliö og menn eiga þá viö
einhvern vitahring, sem erfitt
er aö brjótast út úr—er yfir-
leitt hægt að brjótast út?
Það er rétt, þetta er vita-
hringur, þar sem orsök og af-
leiðing eru orðnar svo sam-
ofnar, að þær verða ekki skildar
sundur. Ef við tökum dæmi. Það
var gengislækkun hér um dag-
inn. Sú gengislækkun er i sjálfu
sér engin efnahagsráðstöfun,
vegna þess að um leið og kaup-
hækkanirnar urðu i nóvember
og desember, sem voru aðallega
vegna þess að verðlagið hafði
hækkað næstu þrjá mánuðina á
undan,vegna þess að kaupið
hafði hækkað þar áður og gengið
hafði lækkaðosfrv. osfrv. aftur i
tiðina. Vegna þess að kaup-
hækkunin varð, hlaut gengið
siðan að lækka, ef við tökum
trúanlegt markmiðið að halda
fullri atvinnu. Sumir segja að
þaö eigi að stoppa gengið, en að
stoppa gengið og ekki annað
þýðir einfaldlega atvinnuleysi
innan skamms tima. Aðrir
segja að það eigi að festa
kaupiö, en það rýrir kaupmátt-
inn. Hvort tveggja myndi draga
úr verðbólgunni, en það rekst á
önnur markmið. Sumir segja að
eigi aö festa verðlagið. Ef á að
stöðva hringekjuna, þarf að
stoppa þetta þrennt, og þaö
þyrfti þá nánast að gerast á
einum og sama punktinum. En
maður getur ekki dregið verð-
bólguna saman i einn tíma-
punkt, hún er sifellt á hreyfingu.
Reiknaröu meö aö hér veröi
mikil veröbólga um ófyrir-
sjáaniega framtlö?
Ég vona ekki — hinsvegar er
vandséð hvernig okkur á að tak-
ast að draga verulega úr verð-
bólgunni i næstu framtið. En við
verðum auðvitað að halda
áfram að reyna það.
Myndir: Jim Smart
Eftir Gunnar Gunnarsson