Helgarpósturinn - 19.02.1982, Blaðsíða 4

Greind manna er arfgeng.
Greint fóik eignast að jafnaði
færri börn en það sem
ekki er jafn greint.
Af þvf leiöir aö meira
fæðist af börnum sem
fá litla greind i arf
frá foreldrum slnum.
Þetta er ekki efnilegt.
Reyndar væri alveg voðalegt
ef kenningin hér að framan er
rétt. óbeint felst I henni að Adam og Eva
hafi verið súpermenn, með súpergreind, og
að siðan hafi mannkyninu samámsaman
farið aftur. Með hverri kynslóð hafi
heimskan aukist, og greindin minnkað. Þvl
er erfitt að kyngja. En það er þá llka
kannski vegna þess að nú ræður heimskan
rikjum, og Htiö fer fyrir réttri dómgreind.
Arfgeng snilligáfa
Ekki eru nema um 70 til 80 ár siðan farið
var aö mæla greind fólks, með þeim aöferð-
um sem ennþá eru notaðar. Sá sem fyrstur
varð til aö búa til greinarpróf eins og við
þekkjum þau i dag var frakkinn Alfred
Binet, en árið 1904 fékk hann þaö verkefni
frá frönskum yfirvöldum að gera próf sem
gæti greint litt gefin eða vangefin börn frá
þeim sem betur væru gefin. Það sem vakti
fyrir yfirvöldum var það sama og enn vakir
fyrir sömu aöilum, semsagt að hlifa hinum
verr greindu við skólagöngu, sem væri
þeim ofviöa og sjá þeim fyrir sérkennslu.
Binet vann verk sitt svo vel að enn eru
helstu greindarprófin meö svipuðu sniði og
próf hans.
Reyndar var annar maður farinn aö fást
við svipaða hluti aöeins á undan Binet. Sá
hét Francis Galton og var góður vinur Dar-
wins. Aðferöir hans voru sumar hverjar dá-
litið groddalegar. Hann beitti þróunarkenn-
ingu vinar sins umbúðalaust á mannlega
hæfileika og vitsmuni: Erfðir réöu öllu,
uppeldi og umhverfi engu.
Ein aðferð Galtons var sú að kanna hvort
virðing, frægð og völd gengu i ættir, þvi
hann taldi augljóst að aðeins hæfileika-
menn hlytu frægð og völd. I riti sinu, Here-
ditary Genius (Arfgeng snilligáfa) rakti
hann ættir mikilsverðustu embættis-
manna i Bretlandi, til að sanna kenningar
sinar. Komst hann aö þvi til dæmis að 48%
frægra feðra eignuðust fræga syni!
Hagnýtur tilgangur
I dag þykir vafasamt að hæfileikar einir
ráði þvi hvar menn lenda i þjóðfélags-
stigunum, að ekki sé talað um hið stétt-
skipta forréttindaþjóðfélag Bretlands
Viktoriutimans. En Galton horfði ekki i
svoleiðis smámuni. Enda eru kenningar
hans á þessu sviði litt teknar alvarlega af
sálfræðingum.
En próf Bineis eru enn notuð. Þau próf
sem islenskir sálfræðingar nota á krakka
hér á landi eru einmitt útfærsla á hans
prófi. Sigurjón Björnsson, sálfræðingur,
var beðinn áð segja frá þessum greindar-
prófum.
„Markmiðið með þessum prófum”, sagði
hann, ,,er að segja fyrir um liklegan árang-
ur barna og unglinga i skólanámi.
Greindarprófin eru þvi búin til i hreinum
hagnýtum tilgangi. Þar af leiðir aö verk-
efnin á prófinu eru valin með
það i huga að þau reyni á sömu atriði
og reynir á I skólanámi. Þetta er gert
til þess að ekki þurfi að biða eftir
* **£_ einkunnum i skóla. Þessi próf eru
gagnleg ef þau eru notuð réttilega,
til þess aö skipuleggja nám fyrir
börn. En það má eiginlega ekki rugla þessu
saman við greind. Ýmis atriöi I andlegri
getu snerta litið skólanámið, til dæmis
sköpunargáfa, tónlistarnæmi og annað
þessháttar. Þarna er um að ræða praktlskt
próf sem veitir góða forspá um hæfni
barnsins til skólanáms.
Stöðlun
Til þess að svona próf þjóni tilgangi sin-
um verða þau aö vera stöðluö á nægilega
stórum hópi fólks. 1 það fer griðarleg vinna,
en þá vitum við iika að barn sem fær
greindarvisitöluna hundrað er I meðallagi.
Sem dæmi um andstæöuna má nefna að þó
barn fái einkunnina 7 i reikningi i 11 ára
bekk, þá segir það okkur mjög litið. — Það
getur verið mjög gott, — það getur verið lé-
legt miðað viðhina krakkana i bekknum, en
er þá barnið i góðum bekk eða vondum, eöa
er prófið óvenju þungt eða óvenju létt?
Stöölunin er þvi mikilvæg.
Hér á Islandi eru aðallega tvö kerfi I
notkun. Annarsvegar próf sem Dr.
Matthias Jónasson vann. Það er mjög
vandað og mikil vinna lögð I stöölun á þvi.
Það er unniö eftir fyrirmynd Binets og er
mjög mikið notað hér.
Hinsvegar er svo ameriskt kerfi sem svo-
litið er notað. Þaö hefur verið staðlað á
börnum hér i Reykjavik, og er mjög gott að
þvi leyti að það er afar ólikt hinu.
Svo er hér til eitt prófkerfi fyrir fullorðna.
En það er öllu vafasamara”, sagöi Sigur-
jón.
Sigurjón sagði margt geta truflað i
greindarprófun á fullorðnum, til dæmis
mismunandi menntun, og mismunandi
uppruni. „Heimur barna er likari”, sagöi
hann, „og þar viö bætist að próf þeirra eru
gerð i ákveðnum tilgangi. Þau eru þvi mun
áreiðanlegri”.
Að sögn Sigurjóns er gagnlegt að
greindarprófa fullorðna I sambandi vö
ýmsa sjúkdóma, heilaskemmdir og fleira,
„þegar þörf er á þvi aö meta getu heilans til
starfa”, sagði Sigurjón að iokum. En ann-
ars eru greindarpróf fullorðinna, án sér-
staks markmiös (annars en aö komast að
„greind” þeirra) vafasöm.
Hvaö er greind?
Það stafar af þvi að menn eru hreint ekki
sammála um það hvað greind sé. Flestir
gera sér einhverjar hugmyndir um það, og I
mjög stórum dráttum er eflaust hægt aö
komast að þvi hve greindir einstaklingar
eru. En vísindalegri nákvæmni er ekki fyrir
að fara. Þessu hefur veriö likt við það ef
eina mælieiningin til að finna út lögun hluta
væri „stærö”. Þannig væri hægt að segja að
t.d. úlfaldi væri svona og svona „stór”.
Einnig væri hægt að segja aö nálaraugað
væri svo og svo „stórt”. En þessi mæliein-
ing segir ekkert um það hvort úlfaldinn
kemst i gegnum nálaraugað, þvi hann gæti
verið mjög breiður, en nálaraugað mjótt.
A sama hátt er grindarvisitala ónákvæm
Það er með greindar-
vísitöluna eins og
framfærsluvísi-
töluna:
Visitölugrunnurinn
er ansi vafasamur
eftir Guðjón Arngrímsson
„Sérfræðingar” telja John Stuart Mill
hafa haft greindarvisitöluna 190. Það er
all nokkuð þegar til þess er tekið að eðli-
leg greind feilur innan markanna 85 til
115.
Séní sögunnar
Sagt er að séni hafi ekki aðeins mjög
háa greindarvisitölu, heldur einnig pínu-
litla geðveiki i bland. Lengi hafa menn
haft gaman af þvi að geta sér til um
greindarvísitölu sögufrægra persóna.
Arið 1926 sendi sálfræðingurinn Dr.
Catherine Morris Cox frá sér bókina
„Genetic Studies of Geniuses”, og I henni
birtir hún niðurstöður rannsókna sinna á
þvi hver greindarvlsitala 301 frægra
manna væri.
Tölur sinar byggir hún á þvi hve næm
stórmennin voru fyrir 17 ára aldur. Hér
eru nokkur nöfn af lista hennar. Og það er
um að gera aö spyrja sjálfan sig ekki
hvernig i ósköpunum hægt er að mæla
greindarvisitölu manns sem hefur veriö
látinn i kannski tvö hundruð ár!
1. John Stuart Mill enskur rithöfundur,
hagfræðingur — 190
2. Goethe, þýskt skáld — 185
3. Voltaire, franskur rithöfundur — 170
4. Mozart, Austuriskt tónskáld — 150
5. Galileo Galilei, italskur stjarnfræð-
ingur — 145
6. Charles Darwin, enskur náttúrufræö-
ingur — 135
7. Leonardo da Vinci, italskur visinda-
maöur, málari — 135
8. George Washington, forseti Banda-
rikjanna — 125
9. Joseph Haydn, austuriskt tón-
skáld — 120
10. Miguel de Cervantes, spánskur rithöf-
undur — 105
mælieining. Þóallir sálfræöingar viti þetta,
og leggi þess vegna áherslu á að greindar-
prófin séu ekki algild mælieining, hafa
samt margir þeirra afskaplega gaman af
tilraunum með greindarpróf. Og þó þau
mæli kannski ekki akkúrat „greind”, þá
mæla þau þó eitthvað.
Áfengið forheimskar
Greindarprófin hafa til dæmis sýnt
fram á að Caffein, eitriö I blessuðu kaff-
inu, bætir hæfileikann til aö ráða fram úr
vandamálum. Það skerpir minnið og við-
bragösflýti. Góðar fréttir fyrir kaffi-
drykkjumenn. Fyrir venjulega drykkju-
menn eru hér hinsvegar slæmar fréttir:
Það þarf ekki nema 20 grömm af áfengi til
að fram komi greinilegur munur til hins
verra á gáfnaprófum. Eftir einn gúlsopa af
brennivini hefur greindinni hrakað
merkjanlega. Þá hefur komið i ljós að þaö
er á aldrinum 20 til 27 ára sem fólki gengur
best á þessum prófum. Eftir það hallar
undan fæti, og það segir kannski sina sögu
um gallana á greindarprófum.
Svo er það kenningin sem minnst var á
hér fyrst. Hún byggir á þeirri staöreynd að
erfðir hafa mjög mikið að segja um gáfur.
Þetta hefur verið sýnt fram á til dæmis
með tilraunum með tvibura. Þaö hefur
komiö i ljós að eineggja tvlburar, sem jafn-
vel eru aldir upp i sitt hvoru lagi, við mjög
ólikar aðstæður, eru undantekningalitið
með mjög svipaða greind. En þó tvö óskyld
börn séu alin upp á sama heimili, við sömu
aðstæður, er greind þeirra alveg jafn mis-
munandi og væru þau alin upp i sitt hvoru
lagi. Það er semsagt taliö að greind sé að
mjög miklu leki (talan 80 prósent hefur
verið nefnd) arfgeng.
Ef siðan er litið á könnun sem sál-
fræðingurinn R.B. Cottel geröi á 3734 börn-
um kemur I ljós aö þau börn sem höfðu
greindarvisitölu yfir 130, komu úr fjöl-
skyldum sem i voru aö meðaltali 1.8 börn.
En þau börn sem höfðu lægstu greindar-
visitöluna, milli 70 og 80, komu úr fjölskyld-
um sem i voru 4.7 börn að meðaltali. Það lá
semsagt i augum uppi að þvi færri börn I
fjölskyldu, þvi greindari voru þau. Til að
bæta gráu ofan á svart kom i ljós i könnun
sálfræðings nokkurs á Wight eyju að
lækkunin milli kynslóöa er 2.06 greindar-
visitölustig. Semsagt: Ekki gott.
Alltaf hækkandi
En ekki skrifa nú allir sálfræöingar undir
þessar kenningar. Þær voru mjög vinsælar
á fyrstu áratugum aldarinnar, en uppúr
1950 töpuðu þær verulegu fylgi. Þetta ein-
hvernveginn gengur ekki upp. 1 Toronto i
Kanada var t.d. gerð könnun á stærö fólks. 1
ljós kom aö hávaxnir foreldrar áttu yfirleitt
hávaxin börn, og að lágvaxnir foreldrar
áttu lágvaxin börn. En svo kom einnig i ljós
að lágvaxið fólk eignaðist að jafnaði fleiri
börn en þaö hávaxna. Af þessu heföi mátt
draga þá ályktun að meðalhæð fólks i To-
ronto færi lækkandi. En það var öðru nær:
Hún fer alltaf hækkandi.
Það sama á ef til vill við um greindarvisi-
töluna. Greindarprófin eru góö til að athuga
getu barna til skólanáms, en að ööru leyti
vita menn ósköp litið um hvað þau segja
okkur.
mynd: Jim Smart
Föstudagur 19. febrúar 1982 holrjarpn'zt, irjnru