Helgarpósturinn - 05.11.1982, Page 9

_Helgai---------
OÚ^tl írinn Föstudagur 5. november 1982
9
Blátúns illur Jón
Sumir málarar mega lofa guð
fyrir að skaparinn tók þá til sín
áður en Listasafn íslands hélt yfir-
litsýningu á verkum þeirra. Því
jafnvel verk manna sem fóru með
eld um strigann og höfuð og skoð-
anir þjóðarinnar eru að síðustu
látnir hanga sem lognmolla á
veggjum safnsins. Listasafn ís-
lands, sem notað hefur verið frá
upphafi sem eins konar líkhús fyrir
málverk, er snillingur í lognmollu-
gerð.
Sá listamaður sem nefndur var í
kvæði Blátúns illur Jón og rímaður
síðan við Moggans litlu hjón og ís-
land söng um í fyrri kreppunni og
langt fram á stríðsárin, heillað af
ólgunni sem hann og aðrir lista-
menn höfðu vakið, hefur nú fengið
dæmigerða stofnanameðferð og
verið matreiddur af höfuðkokki
kúnstarinnar þannig að verk hans
hanga sem saltlausir réttir fyrir þá
sem stunda andlega megrun-
arkúra.
list Cezanne. Litirnir eiga ekkert
eða lítið skylt við liti í íslensku
landslagi, heldur sverja þeir sig í
ætt við litinn sem er á hinu ólist-
þjálfaða hugarfari íslendingsins.
Hugarfar flestra íslendinga og út-
kjálkaþjóða er á litinn eins og veru-
lega útþynnt blákka. Hér stafar
þetta af því að þjóðin er að mestu
blind á liti landsins. Fólk þorir ekki
að viðurkenna að ísland er á litinn
eins og það er á litinn sjálft en ekki
eins og hið hálflitlausa hugarfar
íbúanna sem byggja landið.
Pað er þetta niðurdrepandi hálf-
litlausa hugarfar skreytninnar, fel-
uleiksins og blindunnar sem hefur
dregið dug úr flestum íslenskum
listamönnum eftir heimkomunaj
Listamenn hafa orðið að berjastl’
við hina glákusjúku sjón og beðið
oftast lægri hlut sem listamenn þótt
þeir hafi kannski að lokum hlotið
einhver listamannalaun.
Jón hefur ekki haft sterk viðhorí'
til landslagsins, í hæsta lagi gæðir
Það er lofsvert framtak Lista-
safns íslands að halda yfirlitssýn-
ingar á verkum málara. Sýningin á
verkum Kristjáns Davíðssonar var
haldin í fyrra, og á þeirri sýningu
var hægt að kaupa veggspjald árit-
að af listamanninum sem var lofs-
vert nýmæli og ódýrt. En á sýningu
Jóns Éorleifssonar er aðeins hægt
að fá keypta skrá. Hún er reyndar
smekkleg útlits en afar innantóm.
Skrifin um listamanninn eru dæmi-
gerð dauf fræðimannaskrif sem eru
svona og svona fræðileg þótt úr
penna fræðings hafi runnið. í
skránni stendur til að mynda þegar
fræðimennskan stendur hæst, að
Jón hafi verið höfðingi bæði í lund
og á velli og gestrisinn svo af bar.
Síðan lýkur fræðimennskunni á
þeim orðum að yfirlitssýningin sé
haldin listmálaranum til heiðurs.
Þetta er djarflega mælt og af inn-
sæi og doktorslegri skarpskyggni.
En því miður vekur sýningin ekki
hugsanir í anda sýningarskrárinn-
ar, heldur beiskar hugsanir um það
að sýningin leiðir í ljós að lista-
maðurinn Jón Þorleifss. hefur látið
smám saman undan íslenskum
smekk í list sinni (en ekki undan
litum landsins) því lengra sem leið
eftir að hann kom heim frá námi
erlendis. Hinir djúpu litir og efn-
iskenndu sem alþekktir eru af
skyldleika sínum við sígilda olíuliti,
líkt og í mynd sem heitir Rakel frá
1925, víkja fyrir litum þeirrar út-
þynntu blákku sem málarar af-
skekktra evrópskra þjóða gripu til
eftir námsár utanlands og kynni af
hann það örlitlum útlendum blæ
oftast í Cezannestíl eða þeim Cez-
annestíl sem hefur verið meltan-
legur fyrir íslenska listnjótendur.
Kannski á landið sjálft einhverja
sök á því hvað málarar hafa lítið
íhugunarkennt viðhorf til landsins
og fólksins og lita þess. ísland er
jarðsögulega séð ungt land og litir
þess eru þess vegna alltaf á ein-
hvern hátt ungir, nýir. Hins vegar á
hið íslenska veðurfar sér engan
aldur, og það eru öðru fremur
veðrin á Islandi sem eru gædd lit.
En litur veðranna og samleikur
hinnar nýju náttúru, sem endur-
nýjast oft vegna eldgosa og hins
aldurslausa en forna loftslags, eru
viðfangsefni sem flestir listamenn
reyna að horfa fram hjá. Það staf-
ar, grunar mig, af því að íslensk
veðrátta er ekki í seljanlegum lit.
Við heimkomuna kringum 1930
er auðsætt að Jón hefur strax reynt
að komast að samkomulagi við ís-
lenskan smekk eða smekkleysi.
Fjöllin hætta að vera stílfærð þann-
ig að þau hafi yfir sér lögun og blæ
hinnar sígildu en endurnýjuðu mál-
aralistar. Sama er að segja um trén
og landið. Þótt listamaðurinn berj-
ist gegn skilningsleysi og lélegum
smekk, þá lætur hann stöðugt
undan síga, ekki í munninum eða á
ritvellinum, heldur á striganum.
Fjöllin verða stöðugt Botnsúlu-
legri, myndirnar eru málaðar með
það í huga að áhorfandinn vjti hvar
fjöllin eru „séð frá“ einhverjum
stað. Annars standa fjöllin gersam-
lega í áhorfandanum, því íslend-
ingar geta ekki hugsað óhlutbund-
ið eða um heild og það sama er að
segja um sjón íslendinga. Allt er
miðað við bæjardyr og sjónarhóla í
túninu heima. Þessi þröngsýni
leggur hemil á andlegt líf þjóðar-
innar, ekki bara á listirnar, heldui
einkum á stjórnmál og menntir.
Sýning Jóns er verðugt íhugunar-
efni, þótt hún sé þannig úr garði
gerð að verkin séu slitin úr öllu fé-
lagslegu, sögulegu og listrænu sam-
hengi. Uppreisnarmaðurinn Jón
hangir sem hlýðin málverk þar sem
forstjóranum þóknast að hengja
hann samkvæmt lögmálum þess
andlega megrunarkúrs sem ríkir í
safninu. Á sýningunni eru engar
úrklippur úr dagblöðum, ekki
reynt að endurvekja tímann, og
auðvitað ekki reynt að nota tæki-
færið til að hleypa kappi í íslenska
myndlistarmenn, þannig að þeir
sýni dug og fái Listasafni íslands
verðugan forstjóra en ekki útfarar-
stjóra.
Mér dettur ekki í hug að safnið
hafi viljað falsa líf Jóns, heldur
stafar tómleikinn af skorti á ímynd-
unarafli og framkvæmdaleysi. En
tímar Jóns og okkar eru á ýmsan
hátt áþekkir og hefði verið gaman
ef safnið hefði gert örlítinn saman-
burð. Þó steðjar ekki sama hætta
að efnahagnum og listinni núna og í
kreppunni kringum 1930. Aðal-
hættan núna er að fölsk vinstri-
stefna hefur deytt alla alþýðu
menningu. Alþýðan hugsar sem
smákaupmaður, um vinnu, bónus
og vídeo. f skjóli dauða alþýðu-
menningarinnar hafa ruðst fram á
æðri svið þjóðfélagsins, einkum
listasviðið, afkvæmi hátekju- og
menntamanna, fólk sem Iítur á list-
irnar sem tómstundagaman. Þetta
er reynslulaust, innantómt og frekt
fólk sem þekkir ekki annað líf en
munaðarlíf og svo einhverjar „vett-
vangskannanir" sem það kallar og
koma í staðinn fyrir lífsreynslu.
Þetta á jafnt við um málaralistina
og bókmenntirnar. Eftir tíma kerl-
ingabóka, sjómannabóka, anda-
trúarbóka og síðast kvennabóka
ryðjast hátekjumennirnir inn á völl
bókaiðnaðarins sem er að leysa
bókmenntirnar af hólmi. Áður
hafa hátekjumennirnir hreiðrað
’vandlega um sig sem ritstjórar dag-
•blaða, eru doktorar og kenna við
háskólann, eru forstjórar hjá Flug-
leiðum eða aðstoðarmenn ráð-
herra. Hátekjumennirnir láta í það
skína í blöðum, sem þeir ráða yfirí
’skjóli valds síns, að þeir skrifi létt-
an, jákvæðan og glaðlegan trefjar-
íkan texta sem muni létta hið and-
lega meltingarstarf þjóðarinnar og
leysa hana undan harðlífi andans
svo hún njóti léttlífis. Gætir þarna
áhrifa frá léttmjólkinni úr hand-
mjólkuðum kúm?
Hátekjumannasögurnar í ár,
með sinn trefjaríka texta hinna
bókmenntalegu gaprilda, eru
aðeins upphafið á nýrri íslenskri
menningardellu, áþekkri og í ætt
við hina sem Jón Þorleifsson
barðist gegn.
Yfirlitssýning á verkum Jóns Þorleifssonar í Listasafni íslands - „er verðugt íhugunar-
efni, þótt hún sé þannig úr garði gerð að verkin séu slitin úr öllu félagslegu, sögulegu og
listrænu samhengi“, segir Guðbergur m.a. í umsögn sinni.
1 1 ' 'v. v\ N ,
■
liíwin
r+ ★ ★ ★ framúrskarandl
★ ★ ★ ág»t
★ ★ góð
★ þolanleg
__ Q léleg
Bíóhöllin
Hæ pabbi. Bandarísk. Leikendur: George
Segal, Jack Warden, Susan Sainl James.
Gamanmynd um pabba sem uppgötvar
skyndilega aö hann á uppkominn son -
sem er svartur á hörund.
Atlantic City. Bandarísk. Árgerð 1981. Leik-
stjóri: Louis Malle. Aðalhlutverk: Burt Lanc-
aster, Susan Sarandon, Michel Piccoli.
Félagarnir frá Maxbar. Bandarísk. Leik-
stjóri: Richard Donner. Aðalhlutverk: John
Savage, David Morse, Diana Scarwind.
Dauðaskipið. (Deathship). Bandarisk. Aðal-
hlutverk: George Kennedy, Richard Crenna.
Nafnið ætti að segja eitthvað til um efni pessar-
ar hrollvekju.
Fram i sviðsljósið (Being There). Bandarísk,
árgerð 1981. Handrit Jerzy Kosinski, eftir
eigin skálnsógu. Leikendur: Peter Sellers,
Melvyn Douglas, Shirley MacLaine. Leik-
stjóri: Hal Ashby.
Stjörnubíó
Blóðugur afmælisdagur (Happy birthday to
me). Bandarisk. Handrit: John
Saxton, Peter Jobin og Timothy Bond, eftir
sögu John Saxtons. Leikstjóri: J. Lee Thomp-
son. Aðalhlutverk: Melissa Sue Anderson,
Glenn Ford, Lawrence Dane o.fl.
Mynd um dularfullt hvarf sex ungmenna úr kyrr-
látum háskólabæ.
Absence of Malice. Bandarísk. Árgerð 1981.
Handrit: Kurt Luedtke. Leikstjóri: Sidney Poll-
ack. Aðalhlutverk: Paul Newman, Sally Fleld,
Bob Balaban.
Laugarásbíó *
Farðu í rass og rófu (Kiss My Grits). Banda-
rísk. Árgerð 1981. Handrit: David Neuman,
Richard Graddis. Leikstjóri: Jack Starrett. Að-
alhlutverk: Bruce Davison, Susan George,
Tony Francisosa.
Jack Starrett er einn af þessum jaðarleikstjórum i
bandarískum kvikmyndaiðnaði sem hrista fram úr
erminni ódýrar formúlumyndir á nokkurra mánaða
fresti. Nafn Starretts er mér hins vegar minnis-
stætt vegna þess að i myndum hans má einatt sjá
ansi ferska sviðsetningargáfu sem að visu hefur
ekki nýst vegna augljóss skorts á peningum, tima,
handritum og góðum leikhópi. Þessi gáfa sést
stundum í mynd Laugarásbíós um ungan bónda
sem leiðist úti átök við „réttvisina", en uppbygging
er öll í molum. Sumir þessara mola eru hins vegar
dáldið skemmtilegir, aðrir hallærislegir. Þetta er
gamanhasarmynd með helðbundnum hnefa-
höggum og bilveltum og minnir stundum á Smok-
ey and the Bandit. Gaman væri að sjá hvað Star-
rett gæti gert ef hann fengi úr peningum og hand-
riti að moða.
- ÁÞ.
Regnboginn:
★ ★ ★
Framadraumar (My Brilliant Career) Áströlsk.
Árgerð 1981. Handrit Eleanor Witcombe, eftir
sögu Miles Franklln. Aðalleikendur: Judy Da-
vis, Sam Neill. Leikstjóri: Gill Armstrong.
Það er synd að þessi Ijómandi huggulega og hrif-
andi mynd skuli strax vera horíin úr A-sal Regn-
bogans, og þá væntanlega bráðlega úr kvikmynd-
ahúsinu. Ekki aðeins að myndin er góð, heldur er
hún líka smá sýnishron af því hvernig á að búa til
góða kvikmynd við fjárhagsleg vanetni. Hér er
ekkert óþarfa bruðl: Settin eru fá einsog leikararn-
ir, en samt er þetta mynd full af lifi og krafti, einlæg
og hlý. Hún er í senn innlegg i kvenréttindabaráttu
jafnt sem baráttu gegn öðru óréttlæti, og skemmti-
leg athugun á mannlegu eðli. Myndin er um unga
ófriða stúlku og baráttu hennar við að koma sér
útúr þvi hlutverki (kúguð eiginkona bónda) sem
allir ætla henni.
- GA.
Fiðrildi (Butterfly). Bandarísk. Árgerð 1982.
Handrit: Matt Cimber, John Goff. Leikstjóri:
Matt Cimber. Aðalhlutverk: Stacy Keach,
Pia Zadora, Orson Welles, James Fra-
nciscus.
I Roller Boogie. Bandarisk. Árgerð 1981. Leik-
stjóri: Mark Lester. Aðalhlutverk: Linda Blair,
Jim Bray, Beverly Garland.
Þetta ku vera diskómynd eins og þær gerast best-
ar, en er e.t.v. svolitið seint á ferðinni. Hún fjallar
um diskódans á hjólaskautum og baráttu dansar-
anna við ósvífna glæpamenn.
Ásinn er hæstur (Ace is High). Bandarísk. Að-
alhlutverk: Eli Wallach, Terence Hill, Bud
Spencer.
Grimmdarlegur vestri í spagettistílnum. Endur-
[ sýnd.
Austurbæjarbíó
Rödd dauðans (Eyes of a Stranger) Árgerð
1981. Handrit: Mark Jackson. Leikstjóri: Ken
Wiederhorn. Aðalhlutverk: Luaren Dewes,
Jennifer Jason.
Glæpamynd - kvennamorðingi boðar komu sína
gegnum sima.
Háskólabíó
Hoodwink. Áströlsk. Árgerð 1981. Handrit:
Ken Quinnell. Leikstjóri: Claude Watham. Að-
alhlutverk: John Hargreaves, Judy Davis.
myndin fjallar um fanga sem reyna að leika á
fangelsisyfirvöld, i þeim blgangt ao sieppa t
Venjulegt fólk...
Emil í Kattholti
kl. 3 á sunnudaginn.
Bíóbær
Frankenstein. Bandarisk.
Andy Wartiol á sér nokkra aðdáendur hér sem
annarsstaðar og þeir fá hér tækifæri að skoða
eina afurð hans. Þetta ku vera með allra blóð-
ugustu og svæsnustu myndum, cw þeir sem
áhuga hafa á sliku fá þvi einnig sitt. Asjösýning-
um komast tveir inn á einum miða.
Fjalakötturinn
Stella. Grísk. Árgerð 1956. Leikstjóri: Michael
Cacoyannis. Aðalhlutverk: Melina Mercouri,
Georges Foundas, Aleco Alexandrakis.
Mynd um konu sem er ákveðin i að halda Qrjáls-
raéði sínu aðskildu frá manninum sem hún elskar.
Réttarhöldin. (The Trial). Gerð í Frakklandi
1962, byggð eftir sögu Franz Kafka. Leikstjóri:
Orson Welles. Aðalhlutverk: Anthony
Perkins.
Fjallar um Joseph K sem á að leiða fyrir rétt án
þess að nokkur sjáanleg ástæða sé fyrir því.
Nýja bíó
On any sunday (On any Sunday). Banda-
rísk mótorhjólamynd sem tekin er á helstu
mótorhjólabrautum Bandaríkjanna, Evr-
ópu og Japan.
twulist
Kór
Langholtskirkju
flytur REQUIEM eða sálumessu eftir W.A. Mozart
sunnudaginn 7. nóv. og mánudaginn 8. nóv. kl.
21.00 í Fossvogskirkju. Einsöngvarar enj Ólöf K.
Harðardóttir, Elísabet Waage, Garðar Cortes og
Halldór Vilhelmsson. Félagar úr Sinfóniuhljóm-
sveit Islands leika, konsertmeistari er Michael
Schelten. Stjómandi er Jón Stefánsson. Forsala
aðgöngumiða er hjá Úrsmiðnum Lækjargötu 2, f
Langholtskirkju og við innganginn.
Gamla bíó
Kirkjukór Akraness og Isl. óperan býður eldri
borgurum Reykjavíkur til ókeypis tónleika i Gamla
biói á laugardaginn kl. 10.30 f.h. og kl. 13.30. Flutt
verða vinsæl innlend og erlend lög við píanóundir-
leik Friðu Lárusdóttur. Nokkrir einsöngvarar munu
syngja með kómum, en söngstjóri er Haukur Guð-
laugsson, kynnir sr. Björn Jónsson.
Á tónleikunum verður Þórður Kristleifsson söng-
kennari sérstaklega heiðraður og flutt sex lög úr
lagasafni hans. Miðana má sækja i bókaverslanir
Lárusar Blöndal og Sigfúsar Eymundssonar.
Norræna húsift
Marta Bene og Mogens Ellegaard halda tónleika á
föstudag kl. 20.30 og á sunnudag kl. 20.30. Á
efnisskránni verða m.a. verk eftir Per Nörggárd,
Thorbjörn Lundquist, Arne Nordheim og Ole
Schmidt (föstud.) og P. Frosini, Rimsky Korsak-
ow, búlgörsk þjóðlagatónlist o.fl. (sunnud.), jatn-
framt því sem þau kynna sögu harmonikkunnar.
lönó
Nýja kompaniið heldur jasstónleika i I
Iðnó á mánudagskvöldið. Leikin verða lög j
af plötu bandsins, Kvölda tekur, auk ann-
arra laga sem hafa veriö að gerjast undan- |
farna mánuði.
viMiurMr
Norræna húsiö
Á laugardaginn kl. 13.30 verður haldið málþing
undir heitinu: List og kirkja. Fundarstjóri verður dr.
Þórir Kr. Þórðarson prófessor. Björn Björneboe
flytur erindi og svarar fyrirspumum og síðan verða
almennar umræður. Málþingið er öllum opið, en
fulltrúar kirkjunnar, arkitektar, myndlistarmenn og
annað listafólk er sérstaklega velkomið.
Háskólafyrirlestur
Marcela Follette ritstjóri flytur opinberan fyrirlestur
I boði heimspekideildar Háskóla Islands sunnu-
daginn 7. nóvember 1982 kl. 15.00 i stofu 101 I
Lögbergi.
Fyririesturinn nefnist „Moral Responsibility in
the Practice of Science and Technology: Sel-
ected Issues”. Fyrirlesturinn verður fluttur á en-
sku og er öllum heimill aðgangur.
Mánaðarlegt vísnakvöld vísnavina verður í
Þjóðleikhúskjallaranum á mánudagskvöldið og
hefsl kl. 20.15. Gestir kvöldsins verða Magnús
Þór Sigmundsson með plötu sina Drauma alda-.
mótabarnsins, Háltt í hvoru, Karl Esrason og
Stormskersflokkurinn og Aðalsteinn Ásberg Sig-
urðsson sem les úr Ijóðabók sinni Fugl. Og auðvit-
að er öllum velkomið að troða upp með gítarinri
eða hvað sem þeir kunna að hafa í pokahominu.
Hópur dansara, jóðlara, hljóðlæraleikara og
söngvara frá Týról skemmtir norðanlands og
sunnan um helgina. Hópurinn kemur á vegum
Flugleiða og verður á Akureyri i dag, föstudag, á
Esjubergi i hádeginu á laugardag, þar og á
Breiðvangi annað kvöld og á sunnudagskvöld
verður heilmikil skiðahátiö á Breiðvangi.