Helgarpósturinn - 05.11.1982, Page 22

22
Föstudagur 5. nóvember 1982 Jj&sturinn
./\ alþingi íslendinga ríkir nú undarlegur
andi. Þar er allt slétt og fellt á yfirborðinu, -
mál eru lögð fram, rædd og greidd um þau
atkvæði. Nefndarfundir og þingflokksfundir
eru haldnir alveg eins og venjulega. Menn
koma úr héraði til að ræða við þingmenn sína.
Á göngum spekúlera menn og bpllaleggja.
En undir niðri nagar óvissan. I samtölum
Helgarpóstsins við þingmenn allra flokka í
gærdag kom fram að eitt orð lýsir betur en
önnur stöðunni í íslenskum stjórnmálum í
dag; Óvissa. Enginn veit hvað kemur til með
að gerast á næstu vikum eða mánuðum, jafn-
vel ekki á næstu dögum. Menn leika sér að
því að spá í ýmsar áttir, - en gefa sér þá
Þóáyfirborðinuséalltmeð felldu, er
Alþingi nánast óstarfhæft.
Upplausn og óvissa um
ófyrirsjáanlega framtíð
ákveðnar forsendur og fá dæmið til að ganga
upp í samræmi við þær forsendur.
Á þinginu kemur þessi óvissa fram. Þótt
þar sé allt slétt og fellt og líti þokkalega út,
kemur í ljós að þau mál sem þar er verið að
flytja eru alls ekki málin sem ríður á að leysa.
Eins og Magnús H. Magnússon, varaformað-
ur Alþýðuflokksins, sagði þá er hægt að ná
samstöðu um minniháttar málin nú sem
endranær, frumvörp um málefni aldraðra, og
ýmsar félagslegar úrbætur. En menn þora
ekkert að snerta á þeim málum sem allir eru
þó að hugsa um. Enginn veit hvenær bráða-
birgðalögin verða lögð fram, og fjárlaga-
frumvarpið þýðir heldur ekkert að leggja
fram við núverandi aðstæður, því þó hægt
væri að koma því í gegnum sameinað þing, þá
þurfa fylgifrumvörpin nauðsynlega að
leggjast fyrir báðar deildir og í neðri deildinni
er lokuð leið, sem kunnugt er.
„Ætli flestir séu ekki að huga að því hvað
komi þeim sæmilega“, sagði Davíð Aðal-
steinsson þegar hann var spurður um
stöðuna. „Ætli málum verði ekki þvælt
eitthvað áfram", bætti hann við.„En þetta er
að mörgu leyti leiðindaástand - þóf og óvissa
og menn vita ekki í hvorn fótinn þeir eiga að
stíga þyngra. Þessi óvissa hlýtur að valda
upplausnaranda, og það er einmitt sá andi
sem einkennir þingið“.
Ekki eiga stjórnmálamenn aimennt von á
að mikið komi útúr viðræðum þeim sem eiga
sér stað milli stjórnar og stjórnarandstöðu
um þessar mundir. Geir Hallgrímsson hefur
nú þegar lýst því yfir að þær viðræður séu
tilgangslausar með öllu, en Kjartan Jóhanns-
son telur hinsvegar rétt að gefa ríkisstjórn-
inni tækifæri enn um sinn, þó hann segi sjálf-
ur að hlutirnir gangi mjög hægt og að stjórnin
hafi hlutina engan veginn á hreinu í þessum
viðræðum. Reyndar sagðist líka Magnús
Magnússon ekki trúa öðru en þingmenn gætu
komið sér saman um eitthvað sem gerir svip-
að gagn og bráðabirgðalögin, en frekar vildi
hann ekki ræða þá möguleika.
Þeir þingmenn sem Helgarpósturinn hafði
Reagan forseti lætur að sér kveða á kosningafundi í Richmond.
Bandarísku kosningarnar færðu
demókrötum stöðvunarvald
Verðbréfamarkaðurinn í Wall Street tók
fjörkipp.þegar úrslit bandarísku þingkosn-
inganna lágu fyrir. Velta jókst og verð
hlutabréfa náði nýju hámarki. Kauphallar-
fréttariturum ber saman um, að undirrót
þessarar sveiflu á kauphöllinni sé fullvissa
viðskiptamanna um að kosningaúrslitin
tryggi að Reagan forseti verði að leita mál-
amiðlunar við stjórnarandstöðuna í efna-
hagsmálum og fjármálum til að koma frum-
vörpum gegnum þingið, og sú staða sé lík-
lega til að rétta við lasburða atvinnulíf
Bandaríkjanna.
Kosningarnar snerust fyrst og fremst um
efnahagsstefnu Reagans, sem hann fékk
samþykkta fyrirstöðulítið á fyrsta stjórnar-
ári sínu, vegna þess að meirihluti stjórnar-
andstöðuflokks demókrata í Fulltrúadeild
þingsins var ekki meiri en svo að forsetanum
nægði að vinna á þriðja tug þingmanna úr
þeirra röðum á sitt band til að koma málum
fram á þingi. f kosningunum á þriðjudaginn
bættu demókratar við sig 25 fulltrúadeildar-
sætum, og það ætti að tryggja flokksforustu
þeirra tök á deildinni og þar með stöðvun-
arvald gagnvart forsetanum.
En fleira kemur til sem veikir stöðu Reag-
ans gagnvart þinginu. Kosningaúrslitin sýna
að reynsla kjósenda af stefnu hans hefur
orðið til að efla stjórnarandstöðuna hálfu
meira í fulltrúadeildinni en nemur meðal-
talssveiflu flokki ríkjandi forseta í óhag í
kosningum á miðju kjörtímabili hans. Verð-
ur það vafalaust til að gera flokksmenn Re-
agans stirðari í taumi við hann en áður. Þar á
ofan náðu kjöri nokkrir frambjóðendur úr
hópi repúblikana, sem háðu kosningabar-
áttu á þeim grundvelli að þeir væru andstæð-
ir stefnu forsetans og myndu beita sér fyrir
breytingum á henni. Hins vegar reyndist
þeim repúblikönum hættast við falli, sem
gengið höfðu fram fyrir skjöldu og lýst holl-
ustu við Reagan og stefnu hans í hvívetna.
I Oldungadeild þingsins hafa repúblikan-
ar óbreyttan meirihluta, og er það lakari
útkoma fyrir demókrata en þeir höfðu gert
sér vonir um. Að vísu voru hverfandi litlar
líkur á að stjórnarandstöðuflokknum tækist
að ná meirihluta í deildinni. Þar kemur
aðeins þriðjungur sæta til kjörs á tveggja ára
fresti, svo sex árum eftir mikinn kosninga-
sigur á sá flokkur sem hann vann miklu
meira á hættu en sá sem þá varð undir. Úrslit
kosninganna 1976 voru demókrötum svo
hagstæð, að nú í ár áttu þeir 21 öldunga-
deildarsæti að verja en repúblikanar aðeins
11.
Samband við í tengslum við þessa grein voru á
svipaðri skoðun og Davíð hér að framan. Að
málum yrði þvælt eitthvað frameftir vetri, og
síðan yrði kosið eftir áramót. Um örlög
bráðabirgðalaganna treysti enginn sér til að
spá.
Þetta ástand, eins og því hefur verið lýst
hér að framan, er allt annað en skemmtilegt;
um það. voru þeir sammála. Gallinn virðist
bara vera sá, að við því er ekkert að gera.
Stjórnarandstæðingar segja að ríkisstjórn-
in sitji nú til þess eins að sitja, að hún sé
óskapnaður sem ekki geti stjórnað landinu.
En stjórnarsinnar, t.d. Ölafur Ragnar
Grímsson, benda á - þótt hann viðurkenndi
fúslega að stjórnin ætti erfitt um vik vegna
þess að meirihlutinn á þingi væri ótraustur -
að ef stjórnin færi frá, þá tæki ennþá verra
við. Sem er nokkurra mánaða kosningabar-
átta og stjórnarmyndunarviðræður. Spurn-
ingin snerist um það hvort væri betra að hafa
enga stjórn, eða þá sem situr.
Inní þetta blandast svo stjórnarskrármálið.
Nú er sýnt að um kjördæmaskipan muni nást
samkomulag á næstunni. Það sem á
vantar er í rauninni bara „deadline“, þ.e.
ákveðin tímatakmörk. Eins og staðan er í dag
eru kosningar þau tímamörk. Þannig þykir
ljóst að ef kosningar verða ákveðnar eftir
áramótin, sem allir virðast orðnir sammála
um, þá muni takast að ljúka við stjórnar-
skrármálið. Það er því önnur aðalástæða þess
að ríkisstjórnin mun sitja framyfir áramót.
Einn maður hefur öðrum fremur stjórnað
þessari atburðarás - Gunnar Thoroddsen
forsætisráðherra. Það er í sjálfu sér ekki
óeðlilegt. En einhvernveginn hefur þróun
mála orðið þannig að hann ræður nánast al-
veg hraða atburðarásarinnar og í stórum
dráttum hver hún er. „Gunnar ræður í krafti
þess að Alþýðubandalagið og Framsóknar-
flokkurinn þora ekki að rjúfa ríkisstjórnar-
samstarfið", sagði Magnús Magnússon. Og
einn þingmaður stjórnarinnar sagði að eigin-
lega væru þessir flokkar í gálganum, og að
Gunnar réði því hvað þeir héngju þar lengi.
Davíð Aðalsteinsson benti hinsvegar á að
það væru þessir tveir flokkar, Framsóknar-
flokkur og Alþýðubandalag, sem legðu hon-
um til efniviðinn. „Hann hefur ráðið býsna
miklu, þvf er ekki að neita. Honum virðist
lagið að höfða til þeirra hluta í sálum hinna
flokkanna sem fá þá til að lúta ætlunum hans.
En hann hefur auðvitað ekki sýnt neina vald-
níðslu. Hann er forsætisráðherra ríkisstjórn-
ar sem þessir flokkar eiga aðild að.“
að hefur verið einkenni á ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen að deilur innan hennar
hafa farið lágt. Ríkisstjórnin hafði að því leyti
víti til varnaðar, sem var ríkisstjórn Fram-
sóknarmanna, Alþýðubandalagsmanna og
Alþýðuflokksmanna, því þar logaði allt í ill-.
deilum. Ríkisstjórn Gunnars hefur að vísu
stundum verið lengi að taka ákvarðanir, en á
yfirborðinu að minnsta kosti hefur sam-
komulagið verið gott.
Nú þykjast ýmsir sjá verulega breytingu
þar á. Vaxtamálið er sjálfsagt besta dæmið
um það, því um það virðist verulegur á-
greiningur og sá ágreiningur hefur náð inná
síður dagblaðanna.
Niðurstaða allra þessara spádóma er því
líklega sú að óvissan sem ríkt hefur í íslensk-
um stjórnmálum um nokkurra vikna skeið,
eða allt frá því að Eggert Haukdal gaf út
yfirlýsingu sína, muni halda áfram. Bráða-
birgðalögin munu ekki verða rædd á þingi, en
ákvæði þeirra taka gildi fyrsta desember.
Einhverntíma fyrir jólin mun verða ákveðinn
kosningadagur á fyrstu mánuðum næsta árs -
en þangað til ríkir sundrung og óvissa. Þó
allir vilji hið gagnstæða. Á skákmáli heitir
það pattstaða.
IfMNLEISiD
VFIRSVIM
CD! dvm
riðju þýðingarmestu kosningarnar snú-
ast um embætti fylkisstjóra. Þar unnu dem-
ókratar mikinn sigur, bættu við sig að
minnsta kosti sjö fylkisstjórum í þeirn
landshlutum sem efnahagskreppan hefur
leikið harðast á austurströndinni og í
miðvesturfylkj unum.
Afdrifaríkust fyrir framvindu bandarískra
stjórnmála verða þau áhrif sem kosningaúrs-
litin hafa á stöðu Reagans í flokki hans. Ekki
fer milli mála að í síðustu forsetakosningum
skírskotaði Reagan til kjósenda langt út fyrir
hefðbundið fylgi repúblikana. Margir fram-
bjóðendur þeirra áttu kjörfylgi hans kosn-
ingu sína að þakka. Af þessu stafar, hversu
auðvelt forsetanum hefur reynst að stýra
flokki sínum á þingi fyrri hluta kjörtíma-
bilsíns.
Nú er kjörtímabil Reagans hálfnað. Mað-
urinn er á 72. ári, og yrði kominn á 78. ár í
forsetaembætti, ef annað kjörtímbil bættist
við. Svo hár aldur forseta Bandaríkjanna á
sér ekkert fordæmi.
egar Reagan var tilnefndur forsetaefni,
gerðu margir áhrifamanna í flokki hans ráð
fyrir að aldurs vegna léti hann sér nægja eitt
kjörtímabil á forsetastóli. Eftir því sem líður
á kjörtímabilið, gætir þess meira og meira,
að Reagan lætur í ljós tilhneigingu til að
sækjast eftir framboði í annað sinn. Ekkert
er enn hægt að fullyrða um, hver alvara fylg-
ir vísbendingum í þessa átt. Bandaríska
stjómkerfið er þannig úr garði gert, að ríkj-
andi forseti hlýtur að draga það sem lengst
fram eftir kjörtímabili, að gera uppskátt að
hann ætli ekki að gefa kost á sér til endur-
kjörs. Eftir slíka tilkynningu er vald hans
yfir flokki sínum þorrið að mestu, því þing-
menn þurfa þá ekki lengur að taka sama tillit
til forsetans og áður, hvorki í því skyni að
koma málum kjördæmis síns fram hjá ríkis-
stjórninni né vegna þess að í hlut á merkis-
beri flokks þeirra í komandi kosningum.
Mikla athygli vakti í Washington, hversu
áfjáður Reagan reyndist til þátttöku í kosn-
ingabaráttunni að þessu sinni. Gekk hann
þar mun lengra en fyrirrennarar hans, og var
síðustu vikur kosningabaráttunnar næstum
að staðaldri fjarverandi úr höfuðborginni á
kosningaferðalögum.
Að nokkru er þetta skýrt með því, að
leikarinn gamli kann miklu betur við sig á
ræðupalli og í sviðsljósinu frammi fyrir fagn-
andi áheyrendaskara en yfir stjórnarskjöl-
um við skrifborðið í Hvíta húsinu. Þyngra
kann þó að vega, að Reagan hafi viljað sýna
flokkssystkinum sínum fram á, að lýðhylli
eigi hann óskerta og hún geti riðið bagga-
muninn í kosningum.
Hafi þessi verið megintilgangurinn
með kosningaferðalögum forsetans, er
vandséð hvort hann hefur náðst. Reagan
forðaðist að mestu fólksflestu fylkin, þar
sem úrslit forsetakosninganna ráðast. Hann
lét til að mynda ekki sjá sig í Kaliforníu,
heimafylki sínu, og er haft fyrir satt að fram-
bjóðendur repúblikana þar hafi ekki kært sig
um komu hans. Flestallar kosningaræðurnar
flutti Reagan í strjálbýlum fylkjum á sléttun-
um miklu og í Klettafjöllum, í heimkynnum
kúrekanna, þar sem vinsældir hans eru hvað
mestar.
Einhver bið verður á að repúblikanar geri
upp við sig, hvort nærvera Reagans á þess-
um slóðum hafi haft þau áhrif á kosningaúr-
siitin þar, að skipt hafi sköpum fyrir flokk
þeirra. Niðurstaðan af slíku mati mun ráða
nokkru um viðhorf þeirra til framboðs
Reagans til nýs kjörtímabils forseta.
Meira veltur þó á hver framvindan verður
í bandarískum efnahagsmálum. 1 fjöl-
miðlum og á kosningafundum hamraði
Reagan á því að þróunin stefndi í rétta átt,
og nú væri um að gera að gefa sér og stefnu
sinni tíma til að ná fullum árangri.
Kosningaúrslitin hafa orðið á þann veg,
að hér eftir getur forsetinn ekki gert sér von-
ir um að ráða ferðinni eins eindregið í stjórn
Bandaríkjanna og undanfarin tvö ár. Hvort
sem næstu tvö ár verða tímabil afturbata eða
enn frekari þrenginga, hljóta forseti og
stjórnarandstaða að deila um hvorum aðil-
anum sé að þakka eða kenna hvernig til
tekst.